Garbniki są składnikiem wielu różnych ziół, herbat oraz ekstraktów roślinnych. Już w czasach średniowiecza rzemieślnicy odkryli niezwykłe właściwości, które kryły się w pniach drzew, co zaczęli wykorzystywać w procesie garbowania skór zwierzęcych. Wykazują one także wiele innych własności, także prozdrowotnych. W tym artykule przedstawiamy najważniejsze informacje na ich temat.
Co to są garbniki?
Garbniki to dość szeroka gama substancji naturalnych (mineralnych, zwierzęcych, roślinnych) lub syntetycznych, które posiadają zdolność łączenia się z białkami. Przykładami garbników są roztwór aldehydu mrówkowego, ałun, siarczan glinowy lub tran. Jednak w kosmetyce bardziej liczą się garbniki pochodzenia roślinnego, o charakterze polifenoli, inaczej zwane taninami. Nazwa pochodzi od starołacińskiego słowa “tannum” i oznacza korę dębową. To przede wszystkiem na nich skupia się niniejszy artykuł. Garbniki są substancjami bezazotowymi, łatwo ulegającymi utlenianiu i polimeryzacji, w wyniu której stają się nierozpuszczalne. Przez to nie mają długiego okresu trwałości, ciemnieją i tracą swoje właściwości.
Garbniki – działanie
Biologiczne znaczenie tanin polega przede wszystkim na obronie roślin przed szkodnikami. Koncentrują się one w tkankach i działają zniechęcająco na insekty oraz drobne kręgowce, powodując zatrucia. My, jedząc pewne rośliny czy owoce, odczuwamy obecność tanin jako cierpki lub gorzkawy smak. Ponadto uważa się, że obecność garbników chroni liście i owoce przed bakteriami oraz grzybami. Do głównych właściwości garbników zalicza się:
- działanie antybakteryjne i przeciwzapalne – może sprawdzić się np. podczas leczenia ran. W badaniach in vitro (w probówce) wykazano, że wiele enzymów bakteryjnych takich jak: celulaza, pektynaza, ksylanaza, peroksydaza, transferaza glukozylowa, traci swoją aktywność po dodaniu garbników i kwasów fenolowych. Są one skuteczne przeciwko gronkowcom (rodzaj bakterii);
- działanie ściągające – garbniki mają zdolność do reagowania z kolagenem zawartym w skórze przez co zmniejszają uczucie swędzenia i pieczenia skóry i wspomagają leczenie zmian skórnych;
- jako antyoksydanty pomagają chronić organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników co m.in. ogranicza proces starzenia komórek;
- wspomaganie leczenia zapalenia błon śluzowych jelit i żołądka.
Garbniki mają jednak także swoją ciemną stronę. Zasadniczo dotyczy ona spożycia przesadnie dużych ilości produktów je zawierających. U ludzi wrażliwych szkodliwe są nawet niewielkie dawki. Do negatywnych skutków zażywania garbników mogą należeć:
- bóle brzucha;
- bóle głowy;
- rozdrażnienie;
- zaburzenie pracy jelit;
- osłabienie;
- mdłości;
- zaburzenie wchłaniania niektórych witamin, m.in. kobalaminy i beta-karotenu, a także związków mineralnych takich jak żelazo;
- u alergików garbniki mogą wywołać nawet wstrząs anafilaktyczny.
Garbniki – zastosowanie
Pierwotnym zastosowaniem garbników był proces wyprawiania skóry, czyli garbowanie. Dzięki zdolności wiązania z kolagenem skóry zabezpiecza materiał przed procesami gnilnymi. Obecnie jednak większą wagę przywiązuje się do ich właściwości prozdrowotnych i powszechnie wykorzystuje w lecznictwie i kosmetyce. Najbardziej powszechne jest zastosowanie zewnętrzne – na skórę. Obecność garbników można również bardzo często stwierdzić przeglądając składy gotowych produktów kosmetycznych, głównie szamponów, toników do twarzy, a także balsamów do ciała czy w płynach do higieny intymnej.
Czy wiesz że: Egipcjanie używali kory, liści czy owoców zawierających garbniki do mumifikowania zmarłych?
Garbniki można stosować też wewnętrznie poprzez ich spożycie. Bardzo dobrze rozpuszczają się w wodzie lub alkoholu, więc picie naparów bądź nalewek odpowiednich ziół zapewni nam zwiększona ilość garbników w naszej diecie.
Garbniki – występowanie
Garbniki spotkać można głównie w zielonych częściach naczyniowych roślin, gdzie pełnią funkcję odstraszającą pasożyty i roślinożerców. Niektóre z nich mogą zawierać nawet ponad 20% tych substancji, jednak większość zadowala się znacznie mniejszą ilością. Bogatym źródłem tanin są m.in. owoce czarnej borówki, liście jeżyn i malin, szałwia, ziele dziurawca, pięciornika i rzepiku, a także orzechy włoskie czy kłącza pięciornika. Ponadto, spotkać je można również w soku z granatu, w czerwonym winie, herbacie, kawie czy naparze z czystka. Do celów przemysłowych pozyskuje się je głównie z surowca drzewnego, najczęściej z kory dębowej, świerkowej, czy modrzewiowej.
Garbniki w herbacie
Susz herbaty może zawierać od 4 do 12% tanin. W czerwonej herbacie jest ich najwięcej – od około 9 do 17 g/100 g suchej masy. Dla porównania zielona herbata odznacza się dwukrotnie niższą zawartością tychże związków. Napary z herbat można pić lub stosować w domowej pielęgnacji skóry. Sposób i czas parzenia ma wpływ na zawartość garbników w napoju. Najwięcej tych substancji uwalnia się przy długotrwałym parzeniu. To właśnie garbniki odpowiedzialne są za osłabienie działania teiny, czyli zmniejszenie pobudzającego działania, gdy herbata zaparzana jest powyżej 3 minut.
Garbniki w kosmetyce
W kosmetologi najczęściej stosowanym źródłem tanin są ekstrakty z kory dębu, kasztanowca oraz wierzby. W produktach naturalnych bardzo często pojawiają się także surowce z liści orzechów włoskich, szałwii czy oczaru wirginijskiego. Można stosować okłady z naparów lub gotowe produkty kosmetyczne. Cenne właściwości przeciwzapalne, przeciwbakteryjne i ściągające wykorzystuje się chętnie w produkcji preparatów do pielęgnacji skóry trądzikowej i problematycznej. Pomagają zredukować nieprzyjemne uczucie swędzenia, pieczenia czy podrażnienia oraz łagodzą różnego rodzaju obrzęki i opuchlizny. Przyczyniają się także do regulacji gruczołów łojowych. Stąd obecne są w preparatach przeznaczonych do cery łojotokowej, trądzikowej oraz w produktach ograniczających nadmierne pocenie się. Do tych celów najczęściej używa się oczar wirginijski i amlę. Napary z tych surowców można też stosować jako płukanki do włosów by ograniczyć ich nadmierne przetłuszczanie. Również zdrowa skóra uzyska korzyści ze stosowania np. kremów zawierających garbniki przez swoje działanie antyoksydacyjne, które spowalnia procesy starzenia.
Garbniki w winie
Źródłem garbników w winie są skórki winogron oraz pestki. Innym źródłem może być również drewno z którego wytwarzane są beczki i kadzie. Odczucie, które pozostawiają taniny określa się często jako szorstkie, ściągające lub po prostu suchości w ustach. To wrażenie jest nasilone podczas degustacji młodych win, które nie są jeszcze wystarczająco „ułożone” – czyli miały zbyt mało czasu na zrównoważenie aromatów. Zawartość tanin w napoju zależy od czasu w jakim skórki, nasiona i łodygi znajdują się w soku z winogron po ich wyciśnięciu. Im dłużej znajdują się w soku, tym więcej tanin będą przekazywać do wina. Ten fakt tłumaczy, dlaczego wina czerwone są bogatsze w te związki od białych win. Podczas produkcji czerwonego trunku, winiarz chce aby skórki winogron nadały jak najwięcej koloru trzymając je w miarę długo razem z sokiem. Garbniki jako przeciwutleniacze są również naturalnym konserwantem chroniącym napój.
Zapamiętaj: Garbniki spotkać można głównie w zielonych częściach naczyniowych roślin, gdzie pełnią funkcję odstraszającą pasożyty i roślinożerców.
Garbniki obecne w surowcach mogą pomóc w walce z niektórymi nieprzyjemnymi dolegliwościami. Aby zapewnić sobie odpowiedni ich poziom w diecie, warto dbać o picie dobrej jakości herbat oraz częste spożywanie owoców. Pamiętajmy jednak żeby nie przesadzać z ilością produktów bogatych w te związki, ponieważ mogą też wywoływać działania niepożądane.