Różnego rodzaju przypadłości ginekologiczne mogą dotykać kobiet w każdym wieku – od małych dziewczynek po dorosłe kobiety po menopauzie. Jedną z nich są nowotwory – groźne i często śmiertelne. Atakują piersi i narządy rozrodcze kobiet jako jedne z najczęstszych lokalizacji. Dlatego tak ważne są regularne badania profilaktyczne oraz wizyty u ginekologa. Jedną z takich chorób są guzy jajnika. Mogą być one łagodne lub złośliwe, ale wykryte mogą zostać jedynie przez lekarza w trakcie USG bądź innych badań obrazowych.
Co to są guzy jajnika?
Guz jajnika to każda zmiana guzowata znajdująca się w obrębie jajnika, może wywodzić się ze wszystkich tkanek i elementów wchodzących w jego skład. Mogą być one najróżniejsze pochodzenia z każdej komórki w jajniku i przydatkach (czyli jajowodzie i okolicznych tkankach), a także z otrzewnej w tym obszarze miednicy. Występują guzy łagodne, złośliwe, te aktywne hormonalnie i niewydzielające żadnych hormonów. Przez tę różnorodność form, jest to temat niezwykle złożony, przez co mogą one różnić się objawami, a także leczeniem.
Objawy guza na jajniku
Guzy dają przede wszystkim objawy wynikające z ich masy. Może to być wzrost obwodu brzucha, bolesność, wyczuwalny w podbrzuszu guz, wzdęcia i inne dolegliwości związane z uciskiem jelita, ból w trakcie stosunków płciowych, zaburzenia miesiączkowania, nieprawidłowe krwawienia czy zaburzenia oddawania moczu. Inne objawy mogą wynikać z działania hormonów w guzach aktywnych hormonalnie np. pojawianie się nieprawidłowego owłosienia, łojotoku czy trądziku w przypadku wydzielania hormonów męskich lub zaburzeń pokwitania i miesiączkowania, gdy wydzielane są hormony żeńskiej. Objawy, które są z kolei charakterystyczne dla nowotworów złośliwych, podobne jak w innych tego typu chorobach, to osłabienie, utrata masy ciała, anemia, wodobrzusze lub płyn w opłucnej. Ze zmianami złośliwymi wiążą się też objawy wynikające z występowania przerzutów – dysfunkcje narządów, do których rak przerzutuje czy dolegliwości bólowe.
Przyczyny guzów na jajniku
Wiele guzów jajnika powstaje bez uchwytnej przyczyny. Torbiele czynnościowe zwykle powstają w wyniku zaburzeń hormonalnych, gdy pęcherzyk w trakcie owulacji nie pęka i tworzy torbiel. Niepoznane są np. torbiele endometroidalne. Są one formą choroby, jaką jest endometrioza, gdy pojawi się ona w obrębie jajnika. Jednak one tak jak i sama endometrioza nadal jest bardzo niepoznaną jednostką chorobową. Większość jednak guzów ma nieznane pochodzenie. Najlepiej poznane są przyczyny raków jajnika. Wiążą się one z różnego rodzaju mutacjami genetycznymi, a także czynnikami ryzyka. Zaliczamy do nich: wiek, niepłodność, wczesną pierwszą miesiączkę, późną menopauzę, nierództwo, otyłość, endometriozę, stymulację jajników w trakcie zapłodnienia pozaustrojowego, palenie tytoniu, stosowanie hormonalnej terapii zastępczej, zapalenia w obrębie miednicy, narażenie na azbest i talk oraz dieta bogata w tłuszcze zwierzęce, mleko i alkohol.
Zapamiętaj: Guzy jajnika o granicznej złośliwości stanowią około 15% nowotworów typu nabłonkowego.
Rodzaje guzów na jajniku
Guzy jajnika dzielimy tak jak większość guzów na złośliwe i niezłośliwe. Istnieje kilka typów guzów łagodnych – torbiele czynnościowe (wśród nich torbiele ciałka żółtego i pęcherzykowe), torbiele endometrialne, torbiele skórzaste i torbielakogruczolaki. Guzy złośliwe dzielimy na dwie kolejne grupy. Pierwsza z nich to guzy pochodzenia nabłonkowego, czyli raki – pierwotny rak jajnika oraz przerzuty innych raków. Rak pierwotny jajnika sam w sobie różni się również znacznie typach i przebiegu. Typ pierwszy jest zwykle łagodniejszy, rzadziej nawraca i jest wrażliwy na chemioterapię, drugi natomiast charakteryzuje się gorszym przebiegiem i rokowaniem. Typy te wyróżnia się na podstawie występowania określonych mutacji i tkanek, z których się wywodzi. W obrębie tych typów występują natomiast rożne typy histologiczne – rak endometrioidalny, jasnokomórkowy, surowiczy, śluzowy, niezróżnicowany, mieszany i rak z komórek Brennera. Druga to nowotwory nienabłonkowe, które mogą być zarówno łagodne jak i złośliwe. Mogą być one pochodzenia gonadalnego, germinalnego lub mieszanego. Guzy gonadalne wywodzą się bezpośrednio z gonad, ich podścieliska i tkanki fibroblastów (czyli tkanki łącznej). Zalicza się do nich: otoczkowiak, włókniak, ziarniszczak, gynandroblastoma i guzy z komórek gonady męskiej. Guzy germinalne powstają z pierwotnych komórek rozrodczych, mogą one także wytwarzać hormony. Zaliczamy do nich potworniaki (dojrzałe, niedojrzałe i monodermalne), rozrodczaki, raka kosmówki, raka zarodkowego, guza pęcherzyka żółtkowego, wielozarodkowe i guzy mieszane.
Czy wiesz że: torbiel endometrialna nazywana jest inaczej torbielą czekoladową, ze względu na jej wygląd obserwowany w trakcie operacji? Treść krwista, ma w zasadzie barwę brunatno-brązową i przypomina właśnie swym wyglądem czekoladę.
Guzy jajnika o granicznej złośliwości
Guzy jajnika o granicznej złośliwości stanowią około 15% nowotworów typu nabłonkowego. Pojawiają się zazwyczaj przed menopauzą, wykrywane są w niskim stopniu zaawansowania, a histologicznie najczęściej są to guzy surowicze. Wzrastają one miejscowo, bez naciekania, jednak występuje ich rozsiew i wszczepy w otrzewnej. Leczenie tego typu guzów to głównie zabiegi chirurgiczne. Przeżycie w tego rodzaju nowotworach jest wysokie, rzadko zdarzają się sytuacje nawrotu choroby lub przemiana w groźniejsze odmiany guzów.
Jak zdiagnozować guzy jajnika?
Kluczowe w diagnostyce guzów jajnika jest badanie ginekologiczne i obrazowanie. Podstawowym badaniem jest USG wykonywane na wizytach kontrolnych. Jeżeli zmiana zostanie wykryta lub jeśli mamy podejrzenie choroby nowotworowej, używamy kolejnych metod diagnostyki obrazowej. Wykonuje się tomografię komputerową, RTG klatki piersiowej w poszukiwaniu ewentualnych przerzutów i badanie rezonansu magnetycznego. Poszukiwanie ognisk przerzutowych jest możliwe także dzięki użyciu pozytonowej tomografii emisyjnej. Oprócz diagnostyki radiologicznej używamy także różnego rodzajów badań krwi, w której wykrywane są markery nowotworowe. Oznacza się stężenia CA-125, HE4, CEA, CA19-9, AFP, hCG czy LDH. Są to różnego rodzaju związki, których wzrost stężenia może sugerować proces nowotworowy. Do ich analizy wykorzystuje się nie tylko prostą obserwację wzrostu danego markera, ale także schematy i algorytmy wyliczające podejrzenie raka jajnika np. wskaźnik ROMA biorący pod uwagę status menopauzalny, stężenie CA-125 i HE4. Po wykryciu zmiany ważne jest także badanie histopatologiczne. Dokonuje się pobrania materiału w trakcie operacji lub płukania otrzewnej.
Leczenie guzków na jajniku
Leczenie guzów jajnika zależy od typu guza, wieku pacjentki, chęci zachowania przez nią płodności, rozmiarów nowotworu czy ewentualnych przerzutów. Torbiele niewielkie (do 5 cm) i bezobjawowe pozostawia się pod obserwację. Jeśli jednak torbiel jest duża, endometrialna lub objawowa, ryzyko skrętu jajnika wzrasta, zatem konieczny bywa zabieg operacyjny usunięcia zmiany. Nowotwory nienabłonkowe zwykle również są leczone poprzez wycięcie, czasem dołącza się chemioterapię. Najbardziej złożony problem stanowią raki jajnika, których leczenie jest bardzo złożone i zależne od wielu czynników. Wykorzystuje się leczenie operacyjne – w stopniu I i II jako główny sposób, w wyższych próbuje się uzyskać możliwie największą redukcję zmian rakowych w jajniku i okolicach naciekanych. Kolejną opcją jest leczenie chemioterapią, gdzie wykorzystuje się rozmaite schematy. Leki używane w tym celu to m.in. karboplatyna, cisplatyna, paklitaksle, bewacyzumab czy olaparyd. Dobiera się je indywidualnie w zależności od wrażliwości guza czy obecnych mutacji. Rzadko w leczeniu raka jajnika dołączana jest radioterapia. Wybiera się ją w niektórych rakach endometrialnych i śluzowych oraz jako wspomaganie leczenia przerzutów (zwłaszcza tych do układu nerwowego czy kości).
Guz jajnika to nie wyrok istnieje bowiem cała gama tych zmian od bardzo łagodnych, czasem nawet znikających samoistnie do złośliwych i ciężkich do wyleczenia. Konieczna jest zatem dokładna diagnostyka i określenie typu guza, a następnie obserwacja lub leczenie. Nie istnieją niestety konkretne badania przesiewowe, jednak obserwacja swojego ciała, regularne kontrole ginekologiczne oraz unikanie czynników ryzyka może znacznie zwiększyć szansę na pozytywne zakończenie historii, która rozpoczęła się od guza jajnika.