Dostarczanie niezbędnych składników odżywczych wraz z dietą jest niewątpliwie kluczowym czynnikiem do utrzymania dobrego stanu zdrowia. Zarówno niedobór jak i nadmiar któregokolwiek z nich może powodować negatywne skutki dla naszego organizmu. Witamina B9 jest powszechnie znana pod nazwą kwas foliowy. Jest ona szczególnie istotna gdy w organizmie zachodzą procesy wzrostu, czyli w czasie ciąży, u niemowląt oraz w okresie dojrzewania. Możemy spotkać różne postacie preparatów zawierających witaminę B9. Oprócz dobrze znanego kwasu foliowego, na rynku farmaceutycznym możemy spotkać również metylofoliany. Czym różnią się te postacie witaminy B9 oraz co to są metylofoliany?
Co to są metylofoliany?
Metylofoliany są naturalnie wystepującą i biologicznie aktywną formą kwasu foliowego. Mogą one występować pod różnymi nazwami np. 5-metylotetrahydrofolian (5-MTHF), L-metylofolian, sól wapniowa L-5-MTHF (L-5-MTHF-Ca) czy metylofolian. Literka L umieszczona przed nazwami oznacza jedną z form chemicznych (izomer) w jakiej występuje i jest to najlepiej przyswajalna dla człowieka forma tych związków. Zarówno kwas foliowy jak i metylofoliany należą do jednej dużej grupy związków -folianów.
Kwas foliowy jest syntetyczną postacią witaminy B9, a w środowisku występuje pod postacią folianów, które są naturalnie obecne w szerokiej gamie produktów spożywczych. Zielone warzywa liściaste (sałata, brokuł, kapusta, szpinak, szparagi), rośliny strączkowe, orzeszki ziemne, otręby pszenne i kiełki pszenicy stanowią ich szczególnie bogate źródła. W produktach odzwierzęcych takich jak jajka, wątroba i niektóre gatunki ryb np. tuńczyk ich zawartość jest zdecydowanie mniejsza. Warto wiedzieć, że naturalnie występujące w pożywieniu foliany mają mniejszą trwałość niż kwas foliowy, gdyż są podatne np. na wysokie temperatury czy promieniowanie słoneczne. Podczas gotowania warzyw dochodzi nawet do utraty 70% folianów. Co ciekawe, aby ulec wchłonięciu w jelitach muszą zostać przekształcone do L-metylotetrahydrofolianu, który jest jedyną formą folianu dostającą się do krążenia człowieka. Dzięki niemu są one transportowane w organizmie i mogą brać udział w ważnych procesach biologicznych. W szeregu reakcji, w których dochodzi do przekształcenia folianów do ich aktywnej formy, niezbędny jest enzym zwany reduktazą metylotetrahydrofolianu (MTHFR).
Zapamiętaj: Przeciwwskazaniem do zastosowania metylofolianów jest alergia na substancje pomocnicze obecne w preparacie. Dodatkowo przed rozpoczęciem suplementacji należy wykluczyć niedokrwistość wynikającą z niedoboru witaminy B12.
Co więcej L-metylotetrahydrofolian jest główną formą magazynowania folianów w organizmie człowieka, a także dominującą ich formą obecną w mleku matki. Wiele pokarmów naturalnie bogatych w foliany jest spożywanych w ilościach niewystarczających względem zalecanego poziomu ich spożycia, dlatego wdrożono programy wzbogacania diety w kwas foliowy, a w niektórych przypadkach zaleca się codzienną suplementację kwasu foliowego lub L-MTHF. Zapobiega to niekorzystnym skutkom związanym z niedoborem witaminy B9. Suplementacja diety metylofolianem ma kilka zalet w porównaniu z kwasem foliowym. Jako dominująca naturalnie obecna forma kwasu foliowego w pożywieniu i mleku matki, spożywany L-MTHF nie wymaga żadnych enzymów, tylko jest bezpośrednio wchłaniany w nabłonku jelitowym i transportowany przez krew do wszystkich komórek organizmu, podczas gdy kwas foliowy nie występuje naturalnie w żywności i wcześniej musi najpierw zostać przekształcony do metylotetrahydrofolianu w kilku etapach, aby mógł zostać przyswojony.
Mutacja MTHFR
Jak już wspomniałam reduktaza metylotetrahydrofolianu (MTHFR) jest enzymem niezbędnym w procesie przemian kwasu foliowego. Dzięki niej zachodzi ostatnia reakcja tego cyklu, czyli przekształcenie 5,10-metylotetrahydrofolianu do L-5-metylotetrahydrofolianu – aktywnej formy folianu. W materiale genetycznym człowieka jest on kodowany przez gen o tej samej nazwie – MTHFR. Gdy nastąpi jego uszkodzenie, czyli mutacja dochodzi do obniżenia aktywności tego enzymu i nie zostanie utworzona wystarczająca ilość aktywnej formy kwasu foliowego, która wraz z krwią rozprowadzana jest do tkanek. Może to doprowadzić do zaburzenia funkcjonowania organizmu. Jest to szczególnie niebezpieczne dla osób, które nie dostarczają dużej ilości folianów wraz z dietą, a także dla tych, którzy mają większe zapotrzebowanie na witaminę B9 np. w czasie ciąży, czy ze względu na przyjmowanie leków, które zmniejszają jej wchłanianie m.in. doustnych środków antykoncepcyjnych czy metforminy. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że sama mutacja nie stanowi dużego problemu, a jedynie zbyt niski poziom folianów w organizmie. W przypadku gdy osoba z mutacją MTHFR będzie przyjmowała kwas foliowy w dużych dawkach nie zostanie on prawidłowo transportowany do krwi, a jego nadmiar w formie niezmetabolizowanej może okazać się niebezpieczny dla organizmu człowieka i przyczyniać się do rozwoju nowotworów. Co ciekawe mutacja MTHFR może występować aż u 53% osób populacji kaukaskiej Jej konsekwencją jest zmniejszenie aktywności reduktazy MTHFR nawet o 70%.
Suplementacja metylofolianów stanowi więc ważny element zbilansowanej diety u takich osób, ponieważ jak już wiemy związki te nie wymagają enzymu MTHFR do aktywacji. Co ciekawe w ostatnich latach zostały prowadzone badania na temat metafoliny, która jest połączeniem wapnia z L-5-metylotetrahydrofolianem. Wykazano że wapń łatwo ulega hydrolizie, czyli odłączeniu, a 5-MTHFR bezpośrednio wchłania się w nabłonku jelitowym. Nie dochodzi wtedy do nagromadzenia nieprzekształconego w formę aktywną kwasu foliowego.
Dla kogo są wskazane metylofoliany?
Witamina B9 jest istotna przede wszystkim dla osób, u których występuje słabe wchłanianie substancji pokarmowych w jelicie, co może być spowodowane np. wyniszczającymi chorobami nowotworowymi czy zespołem złego wchłaniania. Ponadto jej znaczny niedobór stwierdza się u pacjentów posiadających mutację MTHFR. Dodatkowo większe zapotrzebowanie na tą witaminę występuje w okresie ciąży, ponieważ jest niezbędna dla prawidłowego rozwoju płodu. Warto również wspomnieć, że niektóre leki osłabiają wchłanianie kwasu foliowego np. metotreksat wykorzystywany m.in. w leczeniu nowotworów, leki przeciwgruźlicze, niesteroidowe leki przeciwzapalne, hormonalne leki antykoncepcyjne, leki przeciwpadaczkowe czy metformina stosowana w cukrzycy. Niedobór kwasu foliowego może objawiać się zmęczeniem, trudnością z koncentracją, osłabieniem, drażliwością, bólami głowy, kołataniem serca a nawet dusznością. Dodatkowo istnieje możliwość wystąpienia owrzodzeń języka i błony śluzowej jamy ustnej oraz dolegliwości żołądkowo-jelitowych np. nudności czy wymiotów.
Metylofoliany a niedokrwistkość
Kwas foliowy niezbędny jest do prawidłowej syntezy kwasów nukleinowych, czyli DNA (materiału genetycznego człowieka). W wyniku jego niedoborów powstają zakłócenia tych procesów i przez to rozwija się niedokrwistość megaloblastyczna. Dochodzi do upośledzonego wytwarzania krwinek czerwonych, wzrostu ich objętości, a także przedwczesnego ich obumierania. Chorobę tą można rozpoznać poprzez oznaczenie morfologii krwi oraz analizy poziomu kwasu foliowego. Ciekawy jest fakt, że kwas foliowy suplementowany w dużych dawkach może maskować objawy wynikające z niedoboru witaminy B12. Spowoduje to wtedy opóźnienie i utrudnienie prawidłowego zdiagnozowania niedokrwistości z tym związanej. Dlatego ważne jest, aby przed rozpoczęciem suplementacji metylofolianami skonsultować się z lekarzem. Wyjątkowo niebezpieczna jest tzw. złośliwa niedokrwistość megaloblastyczna u kobiet w ciąży. Może ona doprowadzić do poważnych powikłań takich jak: krwotoki, zakażenia, a nawet wewnątrzmaciczne obumarcie płodu. Widzimy więc jak dużą rolę odgrywa suplementacja witaminy B9 w ciąży.
Metylofoliany a układ nerwowy
Witamina B9 ma bardzo ważny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego, ponieważ bierze udział w powstawaniu neuroprzekaźników, czyli związków przenoszących sygnały między komórkami nerwowymi (neuronami) takich jak adrenalina, dopamina i noradrenalina. Z tego powodu jej niedobór może doprowadzić do depresji, demencji, padaczki czy psychozy. Co ciekawe, często może to wynikać z wysokiego poziomu homocysteiny, która ze względu na niedobór kwasu foliowego nie może być metabolizowana do metioniny. Nadmiar homocysteiny prowadzi do miażdżycy w tętnicach mózgowych, co może sprzyjać niedokrwieniom i mikrozawałom w mózgu przyczyniając się do rozwoju demencji.
Objawy depresji są najczęstszą neuropsychiatryczną manifestacją niedoboru kwasu foliowego. Badania wykazały, że pacjenci z depresją i niedoborem witaminy B9 wykazywali gorszą odpowiedź na standardowe leczenie lekami przeciwdepresyjnymi. W związku z tym w przypadku pacjentów z niskim poziomem kwasu foliowego we krwi, suplementowanie go podczas leczenia przeciwdepresyjnego, może poprawić wyniki leczenia depresji. Warto wiedzieć, że L-metylofolian – jest jedyną formą witaminy B9, która może przenikać przez barierę krew-mózg. Jak już wspomniałam bierze on udział w produkcji dopaminy noradrenaliny, a także serotoniny, które są nie tylko ważnymi neuroprzekaźnikami, ale biorą udział w regulacji nastroju i mechanizmach działania leków przeciwdepresyjnych. Biodostępność L-metylofolianu jest wyższa w porównaniu z kwasem foliowym. Co więcej, nawet 70% pacjentów z depresją ma mutację genetyczną MTHFR, która upośledza ich zdolność do przekształcania folianów obecnych w diecie lub syntetycznego kwasu foliowego w L-metylofolian. Suplementacja L-MTHF może zatem poprawić odpowiedź organizmu na leki przeciwdepresyjne.
Metylofoliany a nowotwory
Wykazano, że w wyniku niedoboru kwasu foliowego, komórkowe DNA (materiał genetyczny) jest niestabilne przez co jest bardziej podatne na uszkodzenia. Oznacza to, że w przypadku namnażania komórek przy niskim poziomie witaminy B9 zwiększa się prawdopodobieństwo powstawania błędów, czyli mutacji. Nieprawidłowości te sprawiają, że może dojść do rozwoju nowotworów. Jednak należy pamiętać, że nadmiar witaminy B9 również jest niekorzystny i może przyczyniać się do procesów nowotworzenia.
Metylofoliany a ciąża
Kobiety w okresie starań o dziecko, podczas ciąży oraz karmienia piersią zaliczane są do grupy osób o szczególnym zapotrzebowaniu na kwas foliowy. Obecność witaminy B9 jest niezbędna w procesie namnażania i wzrostu komórek u płodu, a szczególnie w momencie kształtowania się cewy nerwowej, która stanowi początek rozwoju układu nerwowego. Istotny jest fakt, że powstaje ona w pierwszych 4 tygodniach ciąży, kiedy kobieta może jeszcze nie wiedzieć, że spodziewa się dziecka. Z tego powodu suplementacja kwasu foliowego już przed ciążą pozwala na zminimalizowanie ryzyka powstania wad cewy nerwowej. Ponadto odpowiednie stężenie witaminy B9 zmniejsza prawdopodobieństwo rozwoju wad serca i układu moczowego u płodu, a także przyczynia się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia poronień. Niestety przyjmowanie folianów wraz z pokarmem pokrywa jedynie częściowe zapotrzebowanie na tą witaminę, dlatego konieczna jest suplementacja. Innymi konsekwencjami niskiego stężenia kwasu foliowego mogą być również poród przedwczesny czy niska masa urodzeniowa noworodka. Ważne jest, aby wspomnieć ponownie w tym miejscu o mutacji MTHFR, która jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży ze względu na to, że zmniejszona aktywność tego enzymu przyczynia się do rozwoju wady cewy nerwowej. Z tego powodu warto rozważyć stosowanie w ciąży aktywnej postaci kwasu foliowego. Jakie stanowisko przyjęli eksperci Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka i Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników w sprawie mutacji MTHFR? Niezależnie od braku lub obecności nieprawidłowości w genie kodującym reduktazę MTHF u kobiet planujących ciążę w celu ograniczenia ryzyka wystąpienia wad ośrodkowego układu nerwowego należy zastosować standardową profilaktyczną dawkę kwasu foliowego 0,4 mg/dobę. W profilaktyce wad układu nerwowego u płodu można również zastosować łącznie z kwasem foliowym jego aktywną formę, czyli metylofoliany również niezależnie od braku czy obecności mutacji MTHFR. Analizując powyższe zalecenia można dojść do wniosku, że według ekspertów stosowanie kwasu foliowego jest najważniejsze, a dodatkowa forma witaminy B9 w postaci metylofolianu może, ale nie musi być stosowana.
Metylofoliany a skutki uboczne
Należy pamiętać, że powinno się suplementować metylofoliany zgodnie z dawkowaniem zaleconym przez lekarza. W wyniku ich przyjmowania może pojawić się m. in. wysypka i zaczerwienienie skóry, wzdęcia brzucha, zmniejszony apetyt i nudności. W 2019 roku naukowcy z Niemiec i Szwajcarii przeprowadzili badania na temat toksyczności L-5-MTHF-Ca. Ich wyniki potwierdzają bezpieczeństwo tego związku w preparatach dla niemowląt, wzbogacaniu żywności i suplementach diety. L-5-MTHF-Ca jest bezpieczną alternatywą dla kwasu foliowego jako źródła witaminy B9 i może być korzystna zwłaszcza dla osób z defektem enzymu reduktazy metylotetrahydrofolianu. Co ciekawe przeprowadzono również badanie wykorzystując szczury w celu oceny toksyczności tego związku dla płodu. Okazało się, że L-5-MTHF-Ca był dobrze tolerowany. Badanie płodów pod kątem zewnętrznych, trzewnych i szkieletowych wad rozwojowych i anomalii nie wykazało żadnych toksycznych skutków przyjmowania L-5-MTHF-Ca.
Czy wiesz że: nadmierne spożywanie alkoholu ogranicza wchłanianie i przemiany witaminy B9, a także przyspiesza jej degradację, co doprowadza do niedoborów?
W 2019 roku przeprowadzono również inne wieloośrodkowe badanie w którym w jednej grupie niemowląt podawano mieszankę mleka z dodatkiem L-5-MTHF, a w drugiej mleko z kwasem foliowym. Wykazano, że w obu grupach dzieci nie wykazywały znaczących różnic we wzroście i tolerancji preparatów. Ważne jest to, że kwas foliowy jak i L-5-MTHF były podawane w tej samej dawce. Ponadto niemowlęta, które przyjmowały metylofoliany miały znacznie niższe poziomy niezmetabolizowanego kwasu foliowego w osoczu. L-5-MTHF jest dominującą postacią kwasu foliowego w mleku matki i jego dodatek do preparatów dla niemowląt nie wzbudził żadnych obaw dotyczących bezpieczeństwa w tym badaniu.
Metylofoliany – przeciwwskazania
Przeciwwskazaniem do zastosowania metylofolianów jest alergia na substancje pomocnicze obecne w preparacie. Dodatkowo przed rozpoczęciem suplementacji należy wykluczyć niedokrwistość wynikającą z niedoboru witaminy B12. Jak już wspomniałam przyjmowanie metylofolianów może maskować jej objawy. Należy pamiętać, że suplementację tego preparatu powinien zlecić lekarz, kiedy istnieją istotne wskazania. Jest to bardzo ważne zwłaszcza w ciąży, kiedy ważne jest przyjmowanie określonej dawki witaminy B9.
Analizując funkcje witaminy B9 możemy stwierdzić, że jest to związek o wielokierunkowym działaniu, niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania komórek. Jej niedobór przyczynia się do poważnych chorób, a także wrodzonych wad cewy nerwowej u płodu. Bardzo ważna jest zbilansowana dieta, w której będzie dużo produktów zawierających kwas foliowy, a w przypadku jego niedoboru, przed jak i w trakcie trwania ciąży oraz karmienia piersią suplementacja. Dzięki dostępności metylofolianów, które są aktywną postacią witaminy B9 nawet u osób z mutacją MTHFR można osiągnąć jej prawidłowy poziom w organizmie. Co więcej związki te lepiej się wchłaniają, oraz łatwo przenikają barierę krew-mózg dzięki czemu charakteryzują się lepszym działaniem niż syntetyczny kwas foliowy.