Środki przeciwbólowe są jednymi z najczęściej stosowanych lekarstw przez ludzi. Wiele substancji o właściwościach przeciwbólowych (w tym paracetamol) można kupić bez recepty w pobliskim supermarkecie. Duża dostępność do środków łagodzących dolegliwości bólowe przyczynia się do ich częstego stosowania, i niestety, złudnego przekonania o braku możliwych, ciężkich powikłań podczas zażywania leku. Wielu z nas wychodzi z założenia, że jeżeli coś jest powszechnie dostępne to jest całkowicie bezpieczne. Czy jednak paracetamol można przedawkować? Jakie są tego konsekwencje?
Co to jest paracetamol?
Paracetamol, inaczej acetaminofen, to substancja chemiczna wykazująca działanie przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe. W odróżnieniu od równie często stosowanych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (na przykład: ibuprofenu, diklofenaku, naproksenu), paracetamol nie ma działania przeciwzapalnego, czyli zdolności do hamowania rozwijającego się w tkankach odczynu pod wpływem czynników uszkadzających. Proces zapalny to po prostu reakcja naszego układu odpornościowego, która może być wywołana obecnością patogenu (chorobotwórczych bakterii, wirusów, grzybów), ale również wieloma innymi czynnikami (ciało obce, substancje chemiczne, temperatura czy szkodliwe promieniowanie). Brak właściwości do wygaszania procesu zapalnego sprawia, że paracetamol wykazuje mniej działań niepożądanych niż niesteroidowe leki przeciwzapalne, jednak ogranicza jego przydatność w terapii wielu schorzeń. Obecnie acetaminofen jest głównie stosowany do doraźnego leczenia bólu lub stanów gorączkowych. Sam mechanizm działania paracetamolu polegający na łagodzeniu dolegliwości bólowych i stabilizacji temperatury ciała nie jest do końca jasny, jednak przeważa pogląd o hamowaniu przez acetaminofen enzymu o nazwie COX-3 znajdującym się tkance mózgowej człowieka.
Czy paracetamol można przedawkować?
Biorąc pod uwagę fakt, że drugą najczęstszą przyczyną konieczności transplantacji wątroby na świecie jest przedawkowanie paracetamolu, odpowiedź na to pytanie wydaje się oczywista. Rocznie w Stanach Zjednoczonych z powodu spożycia zbyt dużej dawki acetaminofenu aż 56 000 pacjentów wymaga pobytu i leczenia w szpitalu, z czego około 500 umiera. Część przypadków przedawkowania paracetamolu to działania celowe – próba samobójcza, jednak równie często lek był nieumyślnie zażywany w zbyt dużej dawce. Zalecana dawka paracetamolu dla osoby dorosłej to 500- 1000 mg trzy do czterech razy dziennie, w zależności od potrzeby, jednak należy pamiętać, aby pomiędzy każdą dawką zachować minimum 4 godziny odstępu. Jednorazowa toksyczna dawka paracetamolu prowadząca do niewydolności wątroby to > 150 mg/kg masy ciała, jednak należy pamiętać, że u niektórych osób nawet niższe dawki acetaminofenu mogą być przyczyną uszkodzenia wątroby! Dodatkowo, na rynku dostępnych jest wiele preparatów złożonych, czyli zawierających kilka substancji leczniczych. Jednym ze składników środków przeciwbólowych o złożonym składzie jest właśnie paracetamol, dlatego należy zawsze sprawdzić formułę kupowanego leku, aby przypadkowo nie zażywać tej samej substancji leczniczej z dwóch różnych źródeł.
Skutki przedawkowania paracetamolu
Narządem najbardziej obciążonym w wyniku nadmiernego spożycia paracetamolu jest wątroba. To właśnie w niej większość leków ulega metabolizmowi, czyli reakcjom chemicznym, dzięki którym substancje potencjalnie toksyczne dla organizmu są przekształcane na formy mniej szkodliwe, a następnie usuwane z organizmu. Nadmiar paracetamolu prowadzi do uszkodzenia hepatocytów, czyli komórek wątroby, co prowadzi do rozwoju niewydolności wątroby. Dodatkowo, u części chorych nadmiar szkodliwych metabolitów leku prowadzi do rozwoju niewydolności nerek. Objaw ten jest jednak bardziej charakterystyczny dla osób, które przewlekle stosują zbyt wysokie dawki paracetamolu.
Czy wiesz że: paracetamol został po raz pierwszy wypuszczony na rynek w 1955 roku jako lek stosowany w leczeniu gorączki u dzieci?
Objawy przedawkowania paracetamolu
Spożycie paracetamolu w dawce przekraczającej zdolności metaboliczne organizmu prowadzi do rozwoju ciężkiego zatrucia i pełnoobjawowej niewydolności wątroby, która może skończyć się śmiercią, jeśli nie zostanie w porę wdrożone odpowiednie postępowanie lecznicze. Przebieg intoksykacji po nadmiernym spożyciu paracetamolu składa się z kilku faz, które przedstawia tabela poniżej.
* ALT, AST to enzymy obecne wewnątrz komórek wątroby, więc wzrost ich aktywności w surowicy krwi świadczy o uszkodzeniu hepatocytów, z których zostały one uwolnione do krwiobiegu.
* INR jest jednym z parametrów odzwierciedlających sprawność układu krzepnięcia krwi.
Zapamiętaj: Paracetamol, inaczej acetaminofen, to substancja chemiczna wykazująca działanie przeciwbólowe oraz przeciwgorączkowe.
Leczenie przedawkowania paracetamolu
Zatrucie paracetamolem to poważny stan i wymaga odpowiedniego leczenia, które zależy od czasu w jakim pacjent zgłosił się do lekarza po spożyciu dużej dawki leku, a także ilości przyjętej substancji, co przekłada się na stan kliniczny i objawy u chorego. W leczeniu zatrucia paracetamolem znajduje zastosowanie:
- Płukanie żołądka – jest zalecane, jeśli od zażycia leku nie upłynęło więcej niż 1 godzina (większe prawdopodobieństwo obecności substancji trującej w żołądku). U osób przytomnych jest wykonywane w pozycji siedzącej lub leżącej (na lewym boku). Lekarz przez usta lub nos chorego wprowadza sondę do żołądka, a następnie podaje 0,45% roztwór NaCl i co jakiś czas odciąga płyn z żołądka pacjenta za pomocą strzykawki. Całość jest powtarzana aż do uzyskania przejrzystego charakteru zawartości żołądka.
- Węgiel aktywny – podawany doustnie w dawce 50 g u dorosłych, najlepiej w ciągu pierwszych dwóch godzin po zatruciu.
- N-acetylocysteina (NAC) – jest to substancja będąca antidotum w przypadku zatrucia paracetamolem. NAC podawany jest dożylnie, a dawka wyliczana jest na podstawie wagi pacjenta.
- Hemodializa – rozważana w leczeniu, w przypadku ciężkiego zatrucia z towarzyszącą śpiączką i zaburzeniami elektrolitowymi. Krew pacjenta jest oczyszczana przez specjalne urządzenie, czasami nazywane “sztuczną nerką”.
- Transplantacja wątroby – u niektórych pacjentów jedyną szansą na wyleczenie jest przeszczep wątroby.
Paracetamol jest powszechnie stosowanym lekiem o działaniu przeciwbólowym oraz przeciwgorączkowym, sprzedawanym bez recepty. Łatwa dostępność nie oznacza jednak, że substancja jest całkowicie bezpieczna. W przypadku stosowania paracetamolu należy pamiętać, aby nie przekraczać zalecanych dawek oraz odstępów czasowych między kolejnymi partiami leku. Przedawkowanie acetaminofenu może prowadzić do ostrej niewydolności wątroby i nerek, a w konsekwencji nawet do śmierci. W leczeniu zatrucia stosuje się odtrutkę na paracetamol- N-acetylocysteinę oraz płukanie żołądka, węgiel aktywny, a czasami nawet hemodializę, czy przeszczep wątroby.