Życie ma wiele odcieni, a jego nieodłącznym elementem jest przeżywanie strat. Jednym z najboleśniejszych ludzkich doświadczeń jest śmierć bliskiej osoby. Sprawia ona, że człowiek wchodzi w etap żałoby, która w psychologii rozumiana jest jako proces przystosowywania się do rzeczywistości, w której brak kogoś lub czegoś ważnego.
Co to jest żałoba?
Żałoba to proces emocjonalny, którego doświadcza się po utracie. Na ogół mówi się o niej w kontekście śmierci bliskiej osoby, ale pojawia się ona także w innych przypadkach np. po rozpadzie związku, utracie pracy, zdrowia, a nawet marzeń. Żałoba, choć pełna jest silnych i skrajnych emocji oraz stanów jak np. rozpacz, niepokój czy poczucie winy, nie jest postrzegana w kategoriach zaburzenia psychicznego. Wręcz przeciwnie, jest stanem naturalnym i potrzebnym. To nieodłączna część życia – doświadcza jej każdy człowiek, choć zawsze w trochę odmienny sposób. Żałoba nie jest procesem linearnym, jej intensywność może maleć, aby za jakiś czas pojawić się ze zdwojoną siłą.
Jakie są objawy żałoby?
Żałoba może przejawiać się na wiele sposobów. Wyodrębnia się cztery grupy objawów:
- emocjonalne – doświadczanie silnych emocji i uczuć jak lęk, niepokój, przygnębienie, poczucie winy, smutek, rozpacz, tęsknota, złość, poczucie bezradności, wewnętrzna pustka, beznadzieja,
- poznawcze – szok, niedowierzanie, poczucie odrealnienia, reakcje zaprzeczenia, myślenie o osobie zmarłej, rozmawianie z nią w myślach, zaburzenia koncentracji i pamięci krótkotrwałej,
- behawioralne – zaburzenia snu, utrata apetytu, sięganie po używki, wycofanie się z życia społecznego lub nadmierna aktywność, czasem wprowadzenie drastycznych zmian w życie (czego się nie zaleca w okresie żałoby),
- somatyczne – najczęściej pojawia się zmęczenie i utrata energii, osłabienie mięśni, ściskanie w klatce w żołądku, bóle głowy i brzucha, nadwrażliwość na dźwięki, uczucie braku tchu czy suchość w jamie ustnej.
Zapamiętaj: Żałoba, choć pełna jest silnych i skrajnych emocji oraz stanów jak np. rozpacz, niepokój czy poczucie winy, nie jest postrzegana w kategoriach zaburzenia psychicznego. Wręcz przeciwnie, jest stanem naturalnym i potrzebnym.
Jakie są etapy żałoby?
Żałoba ma zawsze indywidualny przebieg. Można jednak wymienić charakterystyczne dla niej etapy, które mogą występować w różnej chronologii i nasileniu. Zdarza się, że któryś z etapów nie ma miejsca. Zostały one zaobserwowane i opisane przez amerykańską lekarką szwajcarskiego pochodzenia Elizabeth Kubler-Ross, autorkę słynnej książki „Rozmowy o śmierci i umieraniu”.
- Zaprzeczenie – na tym etapie człowiek doświadcza szoku, trudno jest mu uwierzyć w to, co się stało. Może mieć poczucie odrealnienia, kwestionuje to, co się wydarzyło.
- Gniew – kiedy do człowieka dociera informacja o utracie, zaczynają pojawiać się silne emocje jak rozpacz, złość czy poczucie winy. Dominuje gniew i niezgodna na zaistniałą sytuację.
- Negocjacje – na tym etapie człowiek próbuje odmienić swój los. Osoba religijna może np. targować się z Bogiem w sytuacji niekorzystnej diagnozy czy złego stanu zdrowia bliskiej osoby.
- Depresja – jest to etap, w którym człowiek odczuwa pełen ciężar poniesionej straty. Pojawiają się objawy typowe dla depresji, przede wszystkim smutek, utrata zainteresowań, wewnętrzna pustka, pesymistyczne widzenie przyszłości.
- Akceptacja – jest to ostatni etap żałoby. Człowiek zaczyna godzić się ze stratą, może znowu cieszyć się życiem, w jego głowie pojawiają się nowe cele i plany, choć wciąż pojawia się czasem smutek czy wspomnienia dotyczące zmarłego.
Ile trwa żałoba?
Długość trwania żałoby jest kwestią indywidualną. Każdy przeżywa ją na swój sposób. Dlatego, doświadczając straty, należy dać sobie przede wszystkim czas. Zwłaszcza że żałoba to proces dynamiczny, w którym pojawiają się różne emocje, myśli i zachowania. Przeżycie ich wszystkich jest bardzo ważne, aby bolesne doświadczenie utraty mogło przerodzić się w jej akceptację.
Patologiczny przebieg żałoby
Choć żałoba jest naturalną reakcją na stratę, czasem ma ona patologiczny przebieg. Zdarza się, że człowiek doświadcza intensywnych uczuć, które wcale nie tracą z czasem na sile i utrudniają powrót do codziennych czynności. Taka osoba może zaniedbywać obowiązki rodzinne i zawodowe, nie dbać o swoje zdrowie, a nawet sięgać po używki. Zdarza się, że dużo czasu spędza na cmentarzu, ciągle wraca myślami do przeszłości, obsesyjnie skupia się na zmarłym. W żałobie o patologicznym przebiegu żałoby obserwuje się zaostrzenie stanów depresyjnych, w których mogą występować również myśli samobójcze.
Czy wiesz że: każda kultura ma swoje tradycje i rytuały, które mogą być pomocne w przeżyciu żałoby?
Kiedy żałoba wymaga leczenia?
Żałoba wymaga leczenia, kiedy ma ona uporczywy i przewlekły charakter. Choć żałoba to proces, który może długo trwać, z czasem obserwuje się spadek intensywności objawów i stopniowy powrót do życia. Niestety, są osoby, u których emocje nie tracą na sile, utrudniając codzienne funkcjonowanie oraz rozpoczęcie nowego etapu. Mówi się wówczas o żałobie powikłanej, która dotyczy około 10% ludzi dotkniętych utratą.
Jak leczyć żałobę?
Żałoba na ogół nie wymaga leczenia, lecz jej doświadczenia i przeżycia. Może to być jednak dla niektórych osób bardzo trudne, dlatego warto szukać wsparcia i pomocy psychologicznej. W przypadku żałoby powikłanej zaleca się psychoterapię. Zdarza się, że przy silnych objawach lub diagnozie depresji wdraża się leczenie farmakologiczne, przede wszystkim leki antydepresyjne. W chwilach wielkiego smutku i bezradności można się także skontaktować z fundacjami, które pomagają osobom w żałobie (np. fundacja „Nagle Sami”).
Jak wspierać osobę w żałobie?
Wspierając osobę w żałobie, warto sobie przede wszystkim uświadomić, że nie istnieją gesty czy słowa, które ukoją jej ból. Mogą one jednak podnosić ją na duchu i dawać nadzieję. Dlatego ważna jest przede wszystkim obecność. Warto pytać osobę w żałobie czego jej potrzeba i jakiej formy wsparcia od nas oczekuje. Należy dać jej przestrzeń do wyrażania różnych emocji i uczuć, a także pozwolić jej na wspominanie zmarłego.
Żałoba to okres nie tylko radzenia sobie ze stratą, ale również uświadomienia sobie kruchości życia. To doświadczenie niezwykle bolesne, które przywołuje pytania związane z sensem życia czy znaczeniem miłości. Żałoba to długa i kręta droga do przebycia, która pozwala jednak wrócić do codzienności i się nią na nowo cieszyć.