We współczesnym świecie każdy z nas chciałby wyglądać młodo, atrakcyjnie i estetycznie. W tym celu kupujemy modne ubrania, chodzimy na siłownię, korzystamy z usług fryzjerskich i kosmetycznych. Niektóre osoby, chcąc “poprawić” nieakceptowalne przez siebie defekty urody, decydują się na operacje plastyczne lub korzystają z zabiegów medycyny estetycznej. Nie ma w tym nic złego, jeśli defekty w ich wyglądzie są zauważalne i potrafią zachować umiar w poprawianiu natury. Istnieją jednak osoby, które dostrzegają w swym wyglądzie anomalie, które w rzeczywistości nie istnieją, a każda przebyta operacja plastyczna niesie za sobą nieodpartą potrzebę poprawy innego obszaru ciała. Mowa o zaburzeniu postrzegania obrazu własnego ciała zwanym dysmorfofobią. Jak zatem odróżnić nadmierne dbanie o wygląd od zaburzenia psychicznego? Skąd bierze się dysmorfofobia?
Co to jest dysmorfofobia?
Dysmorfofobia jest to zaburzenie obrazu własnego ciała, polegające na nadmiernym zaabsorbowaniu wyimaginowanym defektem w swoim wyglądzie, a jeśli występuje realnie istniejący defekt, to jest on przez chorego wyolbrzymiany, co prowadzi do cierpienia i zaburzeń funkcjonowania w różnych obszarach życia codziennego. Schorzenie to w klasyfikacji psychiatrycznej zaliczane jest do zaburzeń hipochondrycznych. Nazwa choroby pochodzi od greckiego słowa dysmorfia, które oznacza brzydotę. Pojęcie to wprowadził do świata medycznego już w XIX wieku włoski psychiatra Enrico Morselli, rozumiejąc przez to “subiektywne postrzeganie swojego ciała jako brzydkiego, odrażającego, mającego defekt fizyczny, o którym dana osoba myśli, że jest on zauważony również przez inne osoby.” Zaburzenie to stwierdza się równie często u obu płci, ale mężczyźni rzadziej niż kobiety szukają z tego powodu specjalistycznej pomocy. Najczęściej początek objawów ma miejsce podczas dojrzewania, czyli w okresie największego zwracania uwagi na swój wygląd. Rozpowszechnienie dysmorfofobii wynosi około 0,7- 2,3% populacji ogólnej, ale wśród pacjentów psychiatrycznych z towarzyszącymi zaburzeniami lękowymi i psychotycznymi rozpowszechnienie objawów dymorfofobicznych jest nawet dwukrotnie wyższe. Specyficzną grupę chorych, o zwiększonej częstości występowania zaburzeń dysmorfofobicznych stanowią również pacjenci dermatologiczni oraz pacjenci chirurgów plastycznych, u których ich rozpowszechnienie szacuje się na poziomie aż 12%.
Z zaburzonym obrazem własnego ciała często współwystępują inne zaburzenia psychiczne, takie jak:
- depresja;
- fobia społeczna;
- zaburzenia obsesyjno – kompulsywne – charakteryzują się one występowaniem nawracających, natrętnych myśli (obsesji) i czynności (kompulsji), którym chory nie jest w stanie się oprzeć, ponieważ powstrzymywanie się od nich wiąże się z rosnącym lękiem, napięciem i poczuciem zagrożenia.
Ponadto, u kobiet cierpiących na dysmorfofobię częściej występują zaburzenia odżywiania pod postacią jadłowstrętu psychicznego (anoreksji) lub żarłoczności psychicznej (bulimii).
Dysmorfofobia – objawy
Podstawowym objawem dysmorfofobii jest nadmierne zaabsorbowanie wyobrażoną przez pacjenta wadą w obrazie własnego ciała, a także zmianami w wyglądzie skóry. To właśnie skóry twarzy najczęściej dotyczy dostrzegany przez chorego defekt. Skargi związane ze skórą najczęściej dotyczą rzekomych zmarszczek, blizn, przebarwień potrądzikowych czy poszerzonych naczyń krwionośnych, które to zmiany w rzeczywistości są praktycznie niedostrzegalne dla postronnego obserwatora. Każda część ciała może być przedmiotem takich wyobrażeń, jednak obszarami, których rzekome wady najczęściej wywołują dyskomfort psychiczny u chorego są:
- skóra;
- włosy;
- nos;
- brzuch;
- piersi/brodawki sutkowe/klatka piersiowa;
- narządy płciowe;
- oczy;
- zęby;
- uda.
Chorzy zazwyczaj skupiają swoją uwagę na skórze, rzekomej asymetrii twarzy, dysproporcjach w budowie ciała, kształcie i wielkości nosa, ustawieniu zębów. Kobiety bardzo często mają zastrzeżenia co do kształtu lub wielkości biustu oraz wyglądu brodawek sutkowych. Z ust chorych można usłyszeć takie słowa jak:
-“Moje oczy są dziwnie połączone z nosem”;
-”Podbródek ma brzydki kształt”;
-”Moje usta są za bardzo śmiejące”.
Skargi te są niejasne dla otoczenia, a często wręcz śmieszne, przez co chorzy czują się odtrąceni i niezrozumiani. Pacjenci opisują niedoskonałość wyglądu jako wyjątkowo szpecącą, odstręczającą, narażającą ich na śmieszność i poniżanie ze strony otoczenia. Koncentracja uwagi na własnym wyglądzie przyjmuje charakter obsesji, ciągle powracających myśli związanych z rzekomym defektem i zadręczaniem się z tego powodu. Zachowaniami typowymi dla pacjentów z dysmorfofobią są:
- częste sprawdzanie swojego wyglądu w lustrze, przeglądanie się w szklanych drzwiach i wystawach sklepowych lub wręcz przeciwnie- unikanie luster, zakrywanie ich;
- kompulsyjne dotykanie skóry, w celu oceny lub poczucia rzekomego defektu;
- próby zamaskowania wyobrażonej anomalii np. poprzez używanie mocno kryjących kosmetyków, noszenie luźnych ubrań, przesadnie dużych okularów lub kapelusza;
- zbyt intensywne stosowanie diet i ćwiczeń fizycznych;
- obsesyjne traktowanie idoli lub modeli jako wzorca dla siebie, ciągłe porównywanie się z innymi;
- natarczywe pytanie bliskich o swój wygląd, domagając się zapewnienia, że wszystko jest w porządku;
- nadmierne zainteresowanie chirurgią plastyczną i zabiegami medycyny estetycznej;
- obsesyjne poszukiwanie informacji o treści związanej z rzekomym defektem np. wypadaniem włosów (w książkach, prasie, na stronach internetowych);
- unikanie rodzinnych spotkań w obawie przed byciem fotografowanym;
- próby odwrócenia uwagi od rzekomej wady np. poprzez noszenie mocnego makijażu lub ekstrawaganckiej biżuterii.
Czy wiesz że: ze względu na to, że wyolbrzymiony defekt najczęściej dotyczy skóry twarzy, dysmorfofobię określano dawniej mianem “hipochondrii dermatologicznej” lub “hipochondrii piękności”?
Codzienna aktywność chorego jest zdominowana przez myślenie o niedoskonałościach ciała, analizowanie wyglądu, częste przeglądanie się w lustrze i porównywanie do znanych osób. Chorzy na dysmorfofobię czują się brzydcy i pragną ten fakt ukryć przed światem na różne sposoby, aby nie narażać się na ostracyzm społeczny. Są przekonani, że otoczenie dostrzega ich wady, w związku z tym wolą unikać kontaktów towarzyskich. W nasilonych przypadkach chorzy wycofują się także z ról społecznych – nie są w stanie wychodzić z domu do szkoły i pracy, co może prowadzić do całkowitej izolacji społecznej. Fałszywe wyobrażenie o anomaliach w wyglądzie jest źródłem ogromnego dyskomfortu psychicznego i cierpienia chorych, utrudniając im normalne funkcjonowanie. Fakt ten odróżnia dysmorfofobię od popularnej współcześnie nadmiernej troski o wygląd zewnętrzny w dążeniu do osiągnięcia wykreowanych przez media ideałów urody. U chorych na dysmorfofobię myślenie o wyglądzie nie jest tylko momentem w ciągu dnia, lecz całe ich życie jest podporządkowane obsesyjnemu analizowaniu wyimaginowanych defektów. Charakterystyczny dla dysmorfofobii jest także fakt, że gdy defekt zostaje usunięty np. poprzez operację plastyczną, pojawiają się nowe skargi chorego dotyczące innego obszaru ciała. Odróżnia to pacjentów cierpiących na dysmorfofobię od osób zdrowych, chcących jedynie upiększyć jakiś obszar ciała, który uważają za nieatrakcyjny. Po operacji plastycznej na ogół odczuwają oni zadowolenie z uzyskanego efektu, zaś chorzy na dysmorfofobię nigdy nie są w stanie poczuć satysfakcji z wyglądu własnego ciała. Zabiegi chirurgii plastycznej mogą prowadzić u nich do ciągłego dążenia do kolejnych operacji i wtórnych do tego problemów finansowych.
Dysmorfofobia – przyczyny
Etiologia dysmorfofobii jest niejasna. Przyjmuje się, że w jej powstawaniu uczestniczą czynniki:
- psychologiczne – nadmierne zwracanie uwagi przez rodziców na estetyczny wygląd dziecka czy wyśmiewanie wyglądu przez rówieśników, zwłaszcza w okresie dojrzewania, może wywierać negatywny wpływ na odbiór własnego ciała przez młodego człowieka, który pozostaje zaburzony także w wieku dorosłym;
- neurobiologiczne – z badań wynika, że osoby cierpiące na dysmorfofobię wykazują zaburzenia neuroprzekaźnictwa w ośrodkowym układzie nerwowym, zwłaszcza w zakresie takich substancji jak serotonina i dopamina;
- genetyczne – około 20% osób z zaburzeniami obrazu własnego ciała ma przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia, który również cierpi na to zaburzenie;
kulturowe – kreowany współcześnie w mediach “kult piękna”- idealnie szczupłego i wyretuszowanego ciała znacznie przyczynia się do rozwoju i podtrzymywania objawów dysmorfofobii;
indywidualne cechy osobowości- takie cechy jak nieśmiałość, perfekcjonizm, introwertyzm oraz niska samoocena zwiększają prawdopodobieństwo rozwinięcia objawów dysmorfofobii.
Dysmorfofobia – leczenie
Dysmorfofobia w każdym przypadku wymaga leczenia psychiatrycznego. Pacjenci bardzo często zgłaszają się do wielu różnych specjalistów (dermatologów, stomatologów, chirurgów plastycznych), desperacko poszukując kosmetycznego rozwiązania ich problemów, podczas gdy ich źródło nie leży w rzeczywistych defektach estetycznych, lecz w psychice. Zdarza się, że wymuszają niepotrzebne zabiegi, a wobec braku oczekiwanego efektu szukają pomocy u innych lekarzy. Często mija dużo cennego czasu, zanim ktoś zauważy rzeczywistą przyczynę i skieruje pacjenta po pomoc psychiatryczną. Leczenie psychiatryczne w przypadku dysmorfofobii można określić mianem “ratującego życie”, ponieważ chorzy niezwykle często mają myśli samobójcze, nadużywają substancji psychoaktywnych i przejawiają skłonności samodestrukcyjne. W leczeniu dysmorfofobii zaleca się stosowanie leków przeciwdepresyjnych z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI), takich jak:
- fluoksetyna;
- fluwoksamina;
- citalopram;
- klomipramina.
Zapamiętaj: Dysmorfofobia jest to zaburzenie obrazu własnego ciała, polegające na nadmiernym zaabsorbowaniu wyimaginowanym defektem w swoim wyglądzie.
Najlepsze efekty terapeutyczne uzyskuje się poprzez połączenie farmakoterapii z psychoterapią w nurcie poznawczo- behawioralnym, która polega na zmianie sposobu myślenia i zachowania pacjenta. Terapia powinna być kontynuowana długotrwale, ponieważ dysmorfofobia wykazuje tendencję do przewlekłego przebiegu i występowania nawrotów.
Reasumując, dysmorfofobia jest zaburzeniem z pogranicza psychiatrii i dermatologii- wymaga leczenia psychiatrycznego, lecz specjalistą, do którego w pierwszej kolejności zgłaszają się chorzy, jest najczęściej dermatolog. Z pokrewieństwa wielu zaburzeń psychicznych i ich manifestacji dermatologicznych wynika rozwój nowej dziedziny naukowej- psychodermatologii, która postuluje holistyczne, multidyscyplinarne podejście do takich zaburzeń obrazu własnego ciała, jak dysmorfofobia. Świadomość wśród dermatologów i kosmetologów występowania problemu jakim jest dysmorfofobia, jest niezbędna do szybkiego skierowania osoby podejrzanej o zaburzenia dysmorfofobiczne do psychiatry. Nigdy nie należy bagatelizować objawów zgłaszanych przez chorego, nawet jeśli jego skargi wydają się niezrozumiałe i irracjonalne, ponieważ dla niego przeżywanie wyimaginowanych defektów własnego ciała jest realnym, codziennym cierpieniem.