W obecnych czasach mamy bardzo łatwy dostęp do wielu leków, również tych bez recepty. Zdarza się, że ułatwia nam to doraźne złagodzenie choroby czy jej objawów, ale może bywać to także niebezpieczne, gdy na własną rękę sięgamy po liczne preparaty mogące dawać skutki uboczne. Najpopularniejszą grupą farmaceutyków po które sięgamy bez recepty są tak zwane NLPZ, czyli niesteroidowe leki przeciwzapalne.
Co to są niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)?
NLPZ jest to bardzo rozległa grupa leków, która zawiera w sobie między innymi popularne preparaty zawierające ibuprofen, ketoprofen, kwas acetylosalicylowy (nazywana zwykle aspiryną) czy diklofenak. Niektóre z nich to leki bez recepty, inne muszą być zalecone przez lekarza. Mogą być podawane w różnoraki sposób, istnieją preparaty doustne (w rozmaitych formach – kapsułek, tabletek czy syropów), dożylne, w postaci czopków, maści czy plastrów. Działają one przeciwbólowo i przeciwzapalnie, zatem najczęściej używamy ich w infekcjach oraz podczas pojawienia się różnorakich bólów – od dolegliwości w obrębie układu ruchu, po zabiegach operacyjnych, stomatologicznych czy przy silnych bólach głowy.
Jak działają niesteroidowe leki przeciwzapalne?
Wszystkie leki niesteroidowe przeciwzapalne mają podobny mechanizm działania. Hamują one specyficzny enzym nazywany cykooksygenazą prostaglandynową (nazywaną w skrócie COX). Istnieją różne izoenzymy cyklooksygenazy, czyli cząsteczki o tym samym składzie, różniące się formą przestrzenną oraz subtelnie odmiennymi funkcjami. Jednakże głównym mechanizmem COX, jest wywoływanie stanu zapalnego i bólu, a jej zahamowanie przez NLPZ redukuje te objawy. NLPZ dzielimy ze względu na to, który izoenzym blokują. Mamy zatem do czynienia z grupą I – gdy hamowana jest COX-1 (tak działa np. aspiryna), grupą II działającą na obie cyklooksygenazy, ze zwiększonym naciskiem na COX-2, mniej popularną (do niej należy m.in. nimesulid) oraz III, która działa wyłącznie na COX-2 (np. celekoksyb).
Czym zastąpić niesteroidowe leki przeciwzapalne?
Podczas leczenia bólu NLPZ możemy zastąpić innymi lekami np. paracetamolem lub w przypadku silnych dolegliwości – opioidami. W trakcie leczenia bólu można stosować także inne metody – rehabilitację, odciążanie bolącego narządu lub blokady nerwów. W przypadku użycia niesteroidowych leków przeciwzapalnych do leczenia objawów zapalenia konieczne może być leczenie przyczynowe zakażenia (np. poprzez podanie antybiotyków), chłodne okłady czy chirurgiczne usunięcie tkanki zainfekowanej. Są to jednak leki niemalże niezastąpione, jeżeli chcemy skutecznie leczyć gorączkę. U osób starszych również często preferujemy wybór paracetamolu do leczenia bólu, jednak podejście do każdego pacjenta powinno być indywidualne. Paracetamol jest bezpieczniejszy dla nerek czy żołądka, jednak może wpływać negatywnie na wątrobę czy wchodzić w rozmaite reakcje z innymi lekami, których osoby starsze często zażywają wiele.
Czy niesteroidowe leki przeciwzapalne są na receptę?
Istnieje cały szereg leków zaliczanych do tej grupy i każdy z nich traktowany jest odmiennie. Mimo tego, iż niektóre otrzymamy od ręki w każdej aptece, nie powinniśmy nadużywać ich stosowania bez konsultacji z lekarzem. NLPZ dostępne bez recepty to m.in. ibuprofen, ketoprofen (w mniejszej dawce), aspiryna, naproksen, diklofenak, metamizol (popularna pyralgina) oraz meloksykam. Niektóre spośród nich, przy posiadaniu przez pacjenta odpowiednich wskazań, mogą zostać wypisane na recepcie w celu zakupu leku w niższej cenie dzięki uzyskaniu refundacji. Dotyczy to wybranych leków oraz wybranych wskazań, w których mogą być one użyte. Na receptę możemy wykupić także farmaceutyki takie jak indometacyna (z wyjątkiem substancji w postaci aerozolu), celekoksyb oraz nimesulid.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne – przeciwwskazania
Każdy z leków należących do grupy NLPZ jest lekiem odmiennym, choć wiele z nich łączy w sobie podobne efekty działania, mechanizmy i skutki uboczne. Zatem niektóre z nich są przeciwwskazane w szczególnych przypadkach, ale większość ma podobne cechy, a także i przeciwwskazania. Przede wszystkim leków z tej grupy nie podajemy, gdy występuje reakcja alergiczna. Ostrożne należy podawać je u chorych z uszkodzoną wątrobą oraz niewydolnością nerek. Nie należy łączyć ich z alkoholem, a jednym ze skutków ubocznych jest choroba wrzodowa, zatem nie włączamy ich do leczenia, u pacjentów z obecnymi już wrzodami czy krwawieniem z przewodu pokarmowego. NLPZ zmniejszają krzepnięcie krwi, na szczególną uwagę zasługuje tu aspiryna – u pacjentów po zawale wykorzystujemy tę właściwość podając ją i hamujemy proces wykrzepiania, natomiast przeciwwskazana jest ona u tych, którzy narażeni są na nadmierne krwawienie, które zostałoby nasilone. Każdy przypadek powinien być jednak indywidualnie rozpatrzony, a lek stosowany zgodnie z charakterystyką produktu, bowiem leki te różnią się między sobą. Większość z nich przeciwwskazana jest w ciąży i w trakcie karmienia piersią, za względnie bezpieczny uważa się ibuprofen spośród NLPZ, zwłaszcza przy dłuższym stosowaniu, natomiast nie podajemy go w trzecim trymestrze.
Czy wiesz że: szczególnym wskazaniem do podania NLPZ (zazwyczaj jest to indometacyna lub ibuprofen) jest przypadek, kiedy u noworodka nie dochodzi do fizjologicznego zamknięcia przewodu tętniczego?
Aspiryna używana jest u chorych w prewencji rzucawki ciążowej czy w zespole antyfosfolipidowym. W drugim trymestrze można rozważyć diklofenak i indometacynę. Jednak każda ciężarna powinna zażywać lek dopiero po konsultacji z lekarzem, bowiem inne środki preferowane są w pierwszym trymestrze, inne w drugim czy trzecim. Wybór zależy także od przyczyny, która zmusza kobietę do zażycia leku i rozważenia za i przeciw stosowaniu takiej farmakoterapii w danym momencie. Dodatkowo, zarówno u ciężarnych, jak i u każdego pacjenta należy zastosować najmniejszą możliwą skuteczną dawkę oraz najkrótszy czas stosowania, bowiem każda taka ingerencja w nasz organizm nie pozostaje bez działań ubocznych. Z zasady NLPZ, również ibuprofenu, unikamy zwłaszcza pod koniec ciąży, a alternatywą może być paracetamol. Również u dzieci powinniśmy ostrożnie stosować NLPZ, zazwyczaj podawany jest ibuprofen, jednak każdy lek powinien być dobrany zgodnie z wiekiem dziecka, a dawkę należy przeliczyć na kilogram masy ciała malucha. Dlatego w przypadku pacjentów pediatrycznych jeszcze istotniejsze jest skonsultowanie podania leku ze specjalistą.
Zapamiętaj: Każdy z leków należących do grupy NLPZ jest lekiem odmiennym, choć wiele z nich łączy w sobie podobne efekty działania, mechanizmy i skutki uboczne.
NPLZ to bardzo pomocna grupa leków, niezwykle ułatwiająca nam życie podczas przeziębienia, bólu zęba czy bólu głowy. Należy jednak pamiętać, że ich nadużywanie prowadzi często do przykrych powikłań, a czasem nawet paradoksalnej reakcji, gdy nadmierne stosowanie leku przeciwbólowego powoduje ból. Dlatego zawsze w przypadku silnych dolegliwości, przedłużającej się bolesności i innych niepokojących symptomów, nie możemy leczyć się jedynie doraźnie na własną rękę. Konieczna jest konsultacja z lekarzem, uchwycenie przyczyny i jej wyeliminowanie, a jeżeli nie jest to możliwe – dobranie optymalnej i najbezpieczniejszej farmakoterapii.