Słowo probiotyk pochodzi z języka greckiego (gr. pro bios) co oznacza – dla życia. Są to wyselekcjonowane szczepy żywych kultur bakterii lub drożdży, które mają na celu zapewnienie odpowiedniej flory bakteryjnej, a dzięki temu zmniejszenie podatności na infekcje. Zapewne większości osób słowo probiotyk nieodzownie będzie kojarzyć się z antybiotykiem i słusznie gdyż preparaty zawierające pożyteczne kultury bakterii są najczęściej rekomendowane właśnie w trakcie ich stosowania. O tym kiedy brać probiotyki, jakie, i kiedy je stosować dowiesz się w dalszej części właśnie tego artykułu.
Co to są probiotyki?
Ludzki organizm to nie tylko zespół układów, organów który pozwala nam funkcjonować, ale również dom dla naszych mikroskopijnych “lokatorów”. Tymi “lokatorami” jest flora bakteryjna, przyjazne dla człowieka drobnoustroje. Są to głównie bakterie, które zasiedlają układ pokarmowy, oddechowy, płciowy, moczowy itd. W ciele człowieka jest ich tak dużo, że gdybyśmy zebrali wszystkie i położyli na wadze ważyłyby prawie 2 kilogramy(!). Skład mikroflory w ciągu ludzkiego życia ulega kilkukrotnym zmianom, wpływa na to, to co jemy, stres, leki, wiek i wiele, wiele innych czynników. Nieprawidłowości w składzie flory bakteryjnej mogą prowadzić przede wszystkim do zaburzeń żołądkowo-jelitowych objawiających się bólami brzucha, biegunkami i nudnościami. Szczególnie często możemy to zauważyć w trakcie lub po antybiotykoterapii. Dlatego, aby przywrócić mikroflorze równowagę zaleca się stosowanie probiotyków. Zacznijmy więc od początku czyli od tego z czego składa się właściwie probiotyk. Głównym składnikiem probiotyków są szczepy, przeważnie bakteryjne należące do jednego gatunku. W jednym preparacie może znajdować się kilka takich szczepów. Według WHO (ang. World Human Organisation) probiotyki to preparaty albo produkty żywnościowe zawierające pojedyncze lub mieszane hodowle drobnoustrojów. Podane w odpowiedniej ilości, wywierają korzystny efekt zdrowotny w organizmie. W ich skład mogą wchodzić między innymi kultury bakterii, które produkują kwas mlekowy z rodzaju: Lactobacillus, Bifidobacterium oraz drożdżaki takie jak Sacharomyces boulardii. Czy prebiotyk i synbiotyk to to samo co probiotyk? Otóż nie i różnica w tym przypadku jest całkiem spora, gdyż prebiotyki są to substancje, które nie ulegają strawieniu w układzie pokarmowym, ale wpływają stymulująco na aktywność drobnoustrojów probiotycznych i są to: fruktooligosacharydy, inulina, galaktooligosacharydy, beta-glukany, pektyny oraz naturalne oligosacharydy (HMO) występujące w pokarmie kobiety. Natomiast synbiotyk to prebiotyk plus probiotyk podawane jednocześnie w celu wykorzystania ich wzajemnego korzystnego wpływu na siebie. Jak właściwie działają probiotyki? Jednym z mechanizmów ich działania jest stymulowanie układu odpornościowego błon śluzowych, które zamieszkują, powodując odpowiedź immunologiczną, a w efekcie wytwarzanie przeciwciał, które będą zwalczając między innymi nieprzyjazne drobnoustroje. Drugim mechanizmem z kolei jest wzajemne konkurowanie ze sobą “dobrych” i “złych” bakterii o miejsce zasiedlenia czy składniki pokarmowe dlatego tak ważne jest uzupełnianie przyjaznej mikroflory.
Kiedy brać probiotyki?
Głównym wskazaniem do stosowania probiotyku jest antybiotykoterapia. Dlaczego jest to takie ważne i czy rzeczywiście ma to aż takie znaczenie? Podczas leczenia infekcji antybiotyk nie działa wybiórczo, krótko mówiąc zabija nie tylko te „złe” chorobotwórcze bakterie, ale i te „dobre”. Dlatego w celu uzupełnienia tych pożytecznych drobnoustrojów w naszym organizmie, lekarze i farmaceuci bardzo często rekomendują stosowanie probiotyków. Ważne jest, aby wiedzieć jak stosować je prawidłowo. Podczas ich ordynacji pamiętajmy, aby zachować odpowiedni odstęp czasowy. Probiotyk należy przyjąć przynajmniej 2h po antybiotyku. W aptece są dostępne także preparaty, które można stosować jednocześnie z antybiotykiem i są to takie, które w swoim składzie zawierają Sacharomyces boulardii i jeśli taka forma Ci właśnie odpowiada koniecznie zapytaj o taki preparat swojego farmaceutę.
Według badań, profilaktyczne zażywanie probiotyków korzystnie wpływa również na skrócenie czasu trwania infekcji górnych dróg oddechowych, dlatego w okresie gdy zachorowalność jest zwiększona możemy w celach zapobiegawczym stosować takie preparaty uodparniające, które zawierają szczepy z rodzaju Lactobacillus oraz Bifidobacterium.
Kolejnym zastosowaniem dla probiotyków są różnego pochodzenia biegunki. Główną rolę odgrywa tutaj szczep drożdżaków Sacharomyces boulardi, a także Lactobacillus rhamnosus GG. Mogą one wywierać działanie przeciwzapalnie, przeciwdrobnoustrojowe. Sacharomyces boulardi wytwarza ponadto enzymy, które potrafią inaktywować toksynę wytwarzaną przez Clostridium difficile, odpowiedzialną za ciężki przebieg biegunki. Wskazany jest więc do zapobiegania biegunkom po antybiotykowym oraz podróżnym, a przede wszystkim leczenia biegunek infekcyjnych. Według badań stosowanie probiotyków profilaktycznie może zmniejszyć ryzyko biegunki poantybiotykowej aż o 50%.
Czy wiesz że: profilaktyczne stosowanie szczepów Sacharomyces boulardi i Lactobacillus rhamnosus GG może zmniejszyć ryzyko biegunek poantybiotykowych o 50%?
Niejednokrotnie stosowanie probiotyków zalecane jest również w infekcjach intymnych. Jak i w jakich sytuacjach dochodzi do takiego stanu zapalnego? Czynnikami sprzyjającymi są na pewno: antybiotykoterapia, radioterapia, chemioterapia, korzystanie z ogólnodostępnych niecek basenowych, klimakterium, miesiączka i wiele innych. Skład naturalnej, fizjologicznej flory bakteryjnej może ulec zmianie poprzez wzrost pH pochwy, co sprzyja namnażaniu się drobnoustrojów chorobotwórczych. Dlatego, aby przywrócić prawidłową równowagę kwasowo zasadową i zależy nam na szybkim działaniu w miejscu infekcji, rekomendowane jest stosowanie probiotyków dopochwowych. Najlepiej jeśli w swoim składzie zawierać będą szczepy z gatunków Lactobacillus fermentum, plantarum oraz gesseri, czyli bakterii odpowiedzialnych za produkcję kwasu mlekowego. Te bakterie probiotyczne będą zapobiegały przyleganiu drobnoustrojów chorobotwórczych do nabłonka pochwy oraz będą przywracać prawidłowe pH. Natomiast jeśli zależy nam na długoterminowym odbudowywaniu flory bakteryjnej oraz jako profilaktyka stanów zapalnych pochwy w ciąży, poleca się stosować probiotyki doustne. Stosowanie probiotyków w infekcjach intymnych jest jedynie leczeniem uzupełniającym. Dlatego jeśli w trakcie kuracji antybiotykiem doustnym poczujemy pierwsze objawy infekcji intymnej, stosowanie preparatów probiotycznych najlepiej rozpocząć od razu.
Probiotyki znajdują swoje zastosowanie również w problemach gastrycznych, jakim jest zespół jelita drażliwego (IBS – Irritable Bowel Syndrome). Według badań szczepy bakterii Bifidobacterium infantis oraz szczep Lactobacillus plantarum zmniejszały takie dolegliwości jak ból brzucha i wzdęcia.
Naturalne probiotyki
Produkty fermentowane towarzyszą człowiekowi od wielu wieków, a ostatnio modne stało się określanie ich mianem naturalnych probiotyki, które zyskują coraz większą popularność. Fermentacja jest to proces przeprowadzany w warunkach beztlenowych przez bakterie, w wyniku którego powstają produkty o charakterystycznym smaku i zapachu. Bardzo chętnie temat kiszonek jest podejmowany w programach śniadaniowych, ale i na blogach dietetyków. Naturalne źródło drobnoustrojów probiotycznych znajdziemy w produktach, w których zaszedł proces fermentacji. Są to: jogurty, kefiry, zakwas chlebowy, kiszona kapusta, kiszone ogórki, kombucza i wiele wiele innych. Źródłem naturalnych probiotyków mogą być również produkty sojowe, gdyż zawierają one dużą ilość węgla i azotu, co jest sprzyjającym środowiskiem do ich rozwoju. Najlepsze będą jednak takie, które przygotujemy samodzielnie w domu. Ważne, aby pamiętać, że wszystkie te produkty zachowają swoje prozdrowotne właściwości tylko i wyłącznie wtedy gdy nie zostaną poddane obróbce termicznej. Według badań przyjaznymi bakteriami, które występują między innymi w kiszonej kapuście i ogórkach są takie szczepy jak Lactobacillus plantarum, Pediococcus cerevisiae oraz Leuconostoc mesenteroides , które przeprowadzają fermentację mlekową (czyli taką, która kończy się uzyskaniem kwasu mlekowego). Jest to tylko przykład gdyż skład drobnoustrojów wpływających na kiszenie może różnić się w zależności od produktu, który zostaje poddany temu procesowi. Poza wzbogaceniem żywności w mikroflorę, która korzystnie wpływa na ludzki organizm, żywność, która zostaje poddana fermentacji wzbogacana jest również w sole mineralne i witaminy. Jeśli decydujemy się na takie naturalne produkty ważne jest aby spożywać je regularnie i najlepiej różnorodnie.
Jakie probiotyki przy antybiotykach?
Przez cały okres antybiotykoterapii najlepiej stosować probiotyki zawierające szczep Lactobacillus rhamnosus GG bądź Sacharomyces boulardi. Pozwala to zapobiegać występującej u ponad 30% pacjentów biegunki poantybiotykowej. Takie preparaty w aptece są dostępne dla osób dorosłych w postaci kapsułek bądź saszetek z granulatem do rozpuszczania. Ale nie każdy rodzaj probiotyku będzie nadawał się do każdego antybiotyku. Będą to zarówno preparaty o statusie leku OTC jak i suplementy diety. Warto zapamiętać, że przy wyborze odpowiedniego preparatu należy zwrócić uwagą na to czy producent w składzie zawarł jaki dokładnie szczep się w nim znajduje. Nie jest wystarczające opisanie bakterii samym gatunkiem Lactobacillus, ale najlepiej jeśli znajdzie się informacja, że jest to konkretny szczep bakterii np. Lactobacillus fermentum 57A, wtedy mamy pewność, iż producent wykonał odpowiednie badania nad swoim preparatem.
Jakie probiotyki dla dzieci?
Probiotyki rekomendowane u dzieci niewiele różnią się składem od tych, które są stosowane u dorosłych. Jednak w przypadku dzieci głównym rozróżnieniem jest ich postać, która powinna być dostosowana odpowiednio do wieku. Dla najmłodszych preferowaną formą są oczywiście kropelki, gdzie ilość leku jest niewielka do podania. Od 3 roku życia mamy coraz większy wybór, niektóre bardziej atrakcyjne dla dzieci drugie troszkę mniej. Zaczynając od czekoladowych misiów o różnych smakach, przez słodkie i smakowe granulaty aż do kapsułek, które możemy dziecku dodać np. do jogurtu. Forma, którą wybierzemy jest uzależniona od wieku dziecka i jego aktualnych potrzeb.
Jakie probiotyki dla niemowląt?
Wszystkie probiotyki jakie będą przez nas w tym przypadku stosowane to głównie suplementy diety, tutaj formą jaką możemy podać maluchowi są kropelki, kapsułki lub ampułki dodawane do pokarmu lub wysypywane na łyżeczkę. Jeśli chodzi o stosowanie probiotyków przy antybiotykoterapii to będą to preparaty, które w swoim składzie najczęściej zawierają szczep Lactobacillus rhamnosus GG. Jest to zresztą jeden z najlepiej i najdokładniej zbadanych szczepów probiotycznych. U niemowląt mogą być stosowane już od pierwszego dnia życia i nie tylko w trakcie antybiotykoterapii, ale również są rekomendowane do łagodzenia kolek niemowlęcych (Lactobacillus reuteri). Problem kolki napotkał na swojej drodze zapewne nie jeden świeżo upieczony rodzic, jednym ze sposobów jej łagodzenia jest właśnie podawanie probiotyków. Ich skuteczność potwierdza przegląd systematyczny Cochrane. Według badań, profilaktyczne stosowanie suplementów zawierających ten szczep pozwoliło skrócić czas płaczu wywołany przez kolki aż o 50%. Ilość leku jaką należy podać jest określona ściśle przez każdego z producentów i zależna od ilości bakterii w danym preparacie.
Zapamiętaj: Probiotyki znajdują swoje zastosowanie również w problemach gastrycznych, jakim jest zespół jelita drażliwego (IBS - Irritable Bowel Syndrome). Według badań szczepy bakterii Bifidobacterium infantis oraz szczep Lactobacillus plantarum zmniejszały takie dolegliwości jak ból brzucha i wzdęcia
Probiotyki mają bardzo szerokie zastosowanie od klasycznego wręcz ich sztandarowego, w trakcie antybiotykoterapii, poprzez infekcje intymne a nawet kolki u małych dzieci. Producenci wciąż starają się uatrakcyjniać ich postacie. Na co dzień można stosować ich naturalne formy jakimi są produkty spożywcze w których zaszedł proces fermentacji. Warto pamiętać, aby przed suplementacją poradzić się lekarza lub farmaceuty. A jeśli już staniesz przed wyborem odpowiedniego produktu, zwróć uwagę na to czy producent podaje jaki szczep znajduje się w nim znajduje. Bez wątpienia nasi mikroskopijni lokatorzy wpływają na naszą odporność dlatego pamiętajmy o tym, żeby o nich dbać.