Obecnie leki OTC (czyli bez recepty) dostępne są na wyciągnięcie ręki. Duża część osób sięga jednocześnie po wiele preparatów, często wchodzących ze sobą w interakcje, co znacznie podnosi ryzyko wystąpienia działań niepożądanych oraz może zmniejszyć skuteczność stosowanych leków. Sprawdź, jakich leków nie należy ze sobą łączyć.
Jakich leków nie można łączyć?
Zjawisko polipragmazji polega na przyjmowaniu wielu leków jednocześnie. Jest to często spotykane zwłaszcza wśród pacjentów geriatrycznych, leczących się na wiele chorób współistniejących ze sobą. Kontrolowana polipragmazja (pod nadzorem lekarza) jest więc zjawiskiem korzystnym. Problem pojawia się, gdy pacjenci na własną rękę zaczynają stosować “mieszanki lekowe”. Wśród nich często pojawiają się leki zawierające taką samą substancję czynną lub substancje wzajemnie znoszące swoje działanie. Niebezpieczeństwo wystąpienia interakcji niesie za sobą także nieumiejętne stosowanie suplementów diety. Przykładem mogą być preparaty z zielem dziurawca (Hyperici perforati herba) o działaniu przeciwdepresyjnym (związki lipofilne) oraz spazmolitycznym (związki hydrofilne). Ziele dziurawca jest surowcem, który wchodzi w ogromną liczbę interakcji, zarówno z lekami bez recepty, jak i na receptę.
Czy wiesz że: leki OTC mają słabsze działanie niż te na receptę, ale nie wywołują też groźnych skutków ubocznych?
Szczególnie często stosujemy leki przeciwbólowe, przeciwzapalne oraz przeciwgorączkowe. Oto ich najważniejsze interakcje:
- leki na przeziębienie (aspiryna, paracetamol, ibuprofen) – bardzo często popełnianym błędem jest przyjmowanie wielu różnych leków na przeziębienie, gdyż często preparaty te zawierają substancje z tych samych grup chemicznych, co wcale nie przyczynia się do zwiększenia skuteczności działania, a wręcz przeciwnie – nasila działania niepożądane; ponadto, łączne stosowanie kwasu acetylosalicylowego i paracetamolu powoduje zwiększenie stężeń obu tych leków we krwi
- jednoczesne przyjmowanie wielu leków z grupy NLPZ – najpopularniejsze to: kwas acetylosalicylowy, diklofenak, ibuprofen, naproksen, kwas mefenamowy, metamizol; mechanizm przeciwzapalnego działania tych leków polega na hamowaniu aktywności cyklooksygenazy 1 (COX-1) i 2 (COX-2) – enzymów biorących w syntezie prostaglandyn, które są jednymi z czynników wyzwalających „kaskadę bólu”; nadużywanie tych leków może powodować podrażnienia błony śluzowej żołądka (włącznie z perforacją i wrzodami), krwawienia z przewodu pokarmowego, a nawet uszkodzenie nerek poprzez obniżenie ich perfuzji; ponadto, dla osób cierpiących na chorobę niedokrwienną serca oraz po zawale serca, z grupy NLPZ polecany jest wyłącznie kwas acetylosalicylowy (korzystne działanie antyagregacyjne).
Pamiętaj, aby na własną rękę stosować tylko jeden lek z grupy NLPZ!
- NLPZ wchodzą w bardzo wiele interakcji z lekami na receptę; najważniejsze z nich przedstawia poniższa tabela:
Lek I | Lek II | Efekt łącznego stosowania leku I + II |
NLPZ | doustne antykoagulanty (warfaryna, acenokumarol) | wzrost ryzyka krwawień |
NLPZ | heparyna (iniekcje) | wzrost ryzyka krwawień |
NLPZ | lit | nasilenie toksyczności litu |
NLPZ | metotreksat | nasilenie toksyczności metotreksatu, zwłaszcza na szpik |
NLPZ z grupy pirazolonów (fenazon, aminofenazon, propyfenazon, metamizol, azapropazon, nifenazon) | fenytoina | nasilenie toksyczności fenytoiny |
NLPZ z grupy pirazolonów | pochodne sulfonylomocznika (doustne leki przeciwcukrzycowe, np. tolbutamid, gliklazyd, glimepiryd) | nasilenie działania przeciwcukrzycowego pochodnych sulfonylomocznika |
- jednoczesne stosowanie kwasu acetylosalicylowego i suplementów zawierających kwasy omega-3 – nasila efekt przeciwzakrzepowy obu tych substancji – zwiększone ryzyko krwawień;
- paracetamol – lek przeciwbólowy i przeciwgorączkowy; ostateczny mechanizm jego działania jest wciąż niepoznany, jednak przypuszcza się, że może on hamować cyklooksygenazę 3 (COX-3); paracetamol metabolizowany jest w wątrobie przez izoenzym CYP1A2, dlatego też leki indukujące enzymy mikrosomalne wątroby, takie jak np. izoniazyd, ryfampicyna, barbiturany, leki przeciwpadaczkowe (np. karbamazepina) czy diflunisal, zwiększają hepatotoksyczność paracetamolu.
Interakcje leków z żywnością
Dieta ma ogromny wpływ na wchłanianie oraz działanie wielu leków. Zapoznaj się z najważniejszymi interakcjami oraz zobacz, jak ich uniknąć:
- nie należy popijać żadnych leków sokiem grejpfrutowym; sok ten zawiera bowiem flawonoidy oraz furanokumaryny, które blokują izoenzymy cytochromu P450 odpowiedzialnego za metabolizm leków; efektem tego jest wzrost stężenia leków we krwi oraz nasilenie ich działania toksycznego; przykładami takich leków są: lowastatyna (wzrost ryzyka uszkodzenia mięśni), astemizol (ryzyko zaburzeń rytmu serca), nifedypina, werapamil, amlodypina (ryzyko znacznego obniżenia ciśnienia), cyklosporyna (ryzyko wzrostu ciśnienia i napadu drgawek); podobnie jak sok grejpfrutowy działają też soki z niektórych gatunków pomarańczy, dlatego leki najlepiej popijać wodą;
- jednoczesne stosowanie tetracykliny lub fluorochinolonów razem z produktami bogatymi w wapń (przetwory mleczne); jony wapnia łączą się z lekiem, tworząc nierozpuszczalne kompleksy;
- jednoczesne stosowanie preparatów lub produktów bogatych w błonnik i przyjmowanie leków z grupy TLPD (trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, np. amitryptylina) lub glikozydów nasercowych (digoksyna); błonnik absorbuje leki, przez co tracą one swoje działanie;
- jednoczesne stosowanie kwasu acetylosalicylowego i czosnku – zarówno kwas acetylosalicylowy, jak i czosnek posiadają właściwości przeciwzakrzepowe, co może prowadzić do krwotoku wewnętrznego;
- jednoczesne stosowanie teofiliny oraz produktów bogatych w kofeinę (kawa, napoje słodzone, napoje energetyzujące) – występuje tutaj synergizm działania, co może nasilać toksyczne działanie teofiliny (zaburzenia sercowe, nadpobudliwość); ponadto, dieta wysokotłuszczowa zwiększa wchłanianie teofiliny;
- jednoczesne stosowanie produktów bogatych w witaminę K (brokuły, kapusta, fasola, kalafior, jaja) oraz leków przeciwzakrzepowych; leki przeciwzakrzepowe hamują wątrobową syntezę witaminy K, dlatego też dostarczanie dużej ilości tej witaminy wraz z pokarmem osłabia działanie tych leków;
- jednoczesne stosowanie inhibitorów pompy protonowej (IPP, np. omeprazol, pantoprazol) oraz kawy i alkoholu – wymienione używki podrażniają błonę śluzową żołądka, osłabiając w ten sposób działanie IPP;
- jednoczesne stosowanie inhibitorów monoaminooksydazy (MAO, np. moklobemid) oraz spożywanie pokarmów bogatych w tyraminę (sery, ryby, czekolada, wino) – hamowanie aktywności MAO powoduje również hamowanie metabolizmu tyraminy, więc dodatkowe dostarczanie jej z żywnością jest bardzo niekorzystne i może spowodować zaburzenia sercowe, pobudzenie psychoruchowe oraz gwałtowny wzrost ciśnienia krwi (tzw. efekt tyraminowy).
Interakcje leków z alkoholem
Zasadniczo, żadnych leków nie powinno łączyć się z alkoholem. Istnieje jednak kilkanaście leków, które pod żadnym pozorem nie mogą być łączone z alkoholem, gdyż grozi to nawet śmiercią. Najważniejsze z nich to:
- paracetamol – zbyt duże dawki paracetamolu uszkadzają wątrobę (toksyczny metabolit – N-acetylo-p-benzochinonoimina), dlatego też połączenie tego leku alkoholem grozi jeszcze większą hepatotoksycznością;
- NLPZ – alkohol sam w sobie uszkadza błonę śluzową żołądka, a dodatkowe zastosowanie NLPZ tylko pogłębia ten efekt;
- kodeina – alkaloid fenantrenowy z grupy opioidów, działa przeciwbólowo i często występuje w preparatach złożonych, np. paracetamolem czy kwasem acetylosalicylowym; połączenie kodeiny z alkoholem nasila działanie depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy (uczucie „przytłumienia”) oraz może spowodować zaburzenia pracy serca (podobny efekt wywołuje połączenie alkoholu z dekstormetorfanem – lekiem przeciwkaszlowym);
- nifuroksazyd – lek przeciwbiegunkowy; po połączeniu go z alkoholem może dojść do reakcji disulfiramopodobnej (tzw. zatrucie alkoholowe), która polega na zahamowaniu metabolizmu etanolu w organizmie; efektem tego jest gwałtowne rozszerzenie naczyń krwionośnych, bóle głowy i znaczny spadek ciśnienia krwi;
- furazydyna – lek przeciwbakteryjny, stosowany bardzo często w infekcjach dróg moczowych; po jego połączeniu z alkoholem występuje reakcja disulfiramopodobna, opisana wyżej dla nifuroksazydu;
- ranitydyna – antagonista receptora histaminowego H2, popularny lek na zgagę oraz chorobę wrzodową żołądka; ranitydyna znacznie zwiększa ilość wchłoniętego do organizmu alkoholu;
- difenhydramina i inne leki przeciwalergiczne – połączenie ich z alkoholem zwiększa działanie depresyjne na ośrodkowy układ nerwowy, podobnie jak w przypadku kodeiny.
Zapamiętaj: Leki i alkohol nigdy nie stanowią dobrego połączenia!
Przed użyciem jakiegokolwiek preparatu leczniczego, nawet leku OTC czy suplementu diety, należy dokładnie przeczytać dołączoną ulotkę i skontrolować, czy lek nie wchodzi w interakcje z obecnie zażywanymi przez nas preparatami czy składnikami diety. W razie wątpliwości należy skonsultować się z farmaceutą lub lekarzem, którzy na pewno udzielą nam szczegółowych informacji o stosowaniu każdej substancji i doradzą, jak uniknąć niebezpiecznych interakcji.