Jak stosować leki przeciwzakrzepowe?

Krzepnięcie krwi zapobiega utracie krwi w wyniku uszkodzeń naczyń krwionośnych. Jednak istnieją schorzenia, które wymagają hamowania procesu krzepnięcia krwi. Czym są leki przeciwzakrzepowe (antykoagulanty) i jak bezpiecznie je stosować? Na co zwracać szczególną uwagę podczas terapii antykoagulantami? 

Proces krzepnięcia krwi

Krzepnięcie krwi jest to proces fizjologiczny, zapobiegający utracie krwi w wyniku uszkodzeń naczyń krwionośnych. Do prawidłowego krzepnięcia niezbędne jest współdziałanie aktywowanych płytek krwi (trombocytów), przylegających do miejsca przerwania naczynia oraz zespołu białek tzw. czynników krzepnięcia zaangażowanych w złożoną, wieloetapową reakcję – kaskadę. Większość czynników krzepnięcia oznacza się umownie liczbami rzymskimi. Niektóre z nich, wytwarzane są w wątrobie, przy udziale witaminy K. Oprócz licznych białek, czynnikami w kaskadzie krzepnięcia krwi są także fosfolipidy błon komórkowych i jony wapnia (Ca2+).

Czy wiesz że: stosowanie antagonistów witaminy K wymaga monitorowania przez pacjenta wskaźnika INR (badanie średnio co 4 tygodnie)? Nie jest to potrzebne w przypadku terapii lekami doustnymi nowej generacji (dagibatran, rywaroksaban, apiksaban).

Trombocyty zlepiają się ze sobą tworząc czop płytkowy, wstępnie zabezpieczający uszkodzone naczynie krwionośne. Czop ten jest jednak nietrwały. Jego stabilizatorem jest białko – fibryna, tworzące włókna wzmacniające konstrukcję. W warunkach prawidłowych (tj. gdy ciągłość naczynia krwionośnego nie jest przerwana) fibryna krąży we krwi w postaci nieaktywnego produktu białkowego – fibrynogenu. Aktywacja fibrynogenu do fibryny, zapewniającej trwałość czopu płytkowego, zachodzi na drodze skomplikowanej, etapowej reakcji. Niezbędna w tym procesie jest trombina – enzym osocza krwi. Istnieją jednak schorzenia wymagające hamowania procesu krzepnięcia krwi (m. in. żylna choroba zakrzepowo – zatorowa, migotanie przedsionków, wrodzone zaburzenia krzepnięcia krwi). Czym są, jak działają i jak bezpiecznie stosować leki przeciwzakrzepowe?

Czym są i jak działają leki przeciwzakrzepowe?

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.
Zapisuję się

Leki przeciwzakrzepowe (antykoagulanty) to grupa substancji działających w obrębie naczyń żylnych, zmniejszających krzepliwość krwi. Leki te stosowane są w profilaktyce występowania zakrzepów żylnych – zmniejszają ryzyko tworzenia się w naczyniach krwionośnych niebezpiecznych zakrzepów, mogących przemieszczać się z prądem krwi do płuc i serca, gdzie w wyniku zaczopowania (zatkania) naczynia mogą być przyczyną zatoru bądź zawału (martwicy spowodowanej niedotlenieniem tkanki). Antykoagulanty bywają też stosowane w leczeniu już istniejących zakrzepów. Ich mechanizm działania polega na utrudnianiu krzepnięcia krwi, poprzez hamowanie czynników kaskady krzepnięcia, w tym:

  • czynnika Xa oraz IIa;
  • enzymu trombiny;
  • czynników krzepnięcia zależnych od witaminy K.

Kiedy stosować leki przeciwzakrzepowe? Najczęstszymi wskazaniami do stosowania antykoagulantów są:

  • profilaktyka i leczenie żylnej choroby zakrzepowo – zatorowej i zatorowości płucnej;
  • zaburzenia rytmu serca (migotanie przedsionków);
  • stany po operacjach wszczepienia sztucznych zastawek serca;
  • trombofilia (wrodzone zaburzenie krzepnięcia krwi, ze zwiększoną tendencją do tworzenia zakrzepów);
  • obecność zakrzepu w jednej z jam serca;
  • zakrzepica tętnic (najczęściej kończyn dolnych).

Rodzaje leków przeciwzakrzepowych

Ze względu na drogę podania wyróżnia się doustne leki przeciwzakrzepowe oraz leki podawane w postaci iniekcji (zastrzyków) podskórnych – heparyny.
Podział ze względu na mechanizm działania leku wyodrębnia:

a). heparyny drobnocząsteczkowe

  • nadroparyna wapniowa (Clexane, Neoparine),
  • enoksaparyna sodowa (Fraxiparine, Fraxodi),
  • dalteparyna sodowa (Fragmin);

b). inhibitory czynnika Xa

  • rywaroksaban (Xarelto),
  • apiksaban (Eliqius),
  • fondaparynuks (Artixtra),
  • sulodeksyd (Vessel Due F, Sulovas);

c). bezpośrednie inhibitory trombiny

  • dagibatran (Pradaxa);

d). antagonistów witaminy K

  • warfaryna (Warfin),
  • acenokumarol (Acenokumarol WZF, Sintrom).

Leki z grupy antagonistów witaminy K (VKA, vitamin K antagonists) od ponad pół wieku wiodły prym w doustnej terapii przeciwkrzepliwej. Jednak leczenie warfaryną lub acenokumarolem stwarza liczne problemy terapeutyczne, do których należą:

  • indywidualny dobór dawki dla pacjenta i konieczność monitorowania siły działania leku za pomocą laboratoryjnej oceny wydłużenia czasu protrombinowego (PT, prothrombine time, czyli parametru oceniającego sprawność układu krzepnięcia – im dłuższy czas protrombinowy tym mniejsza zdolność krwi do krzepnięcia; czas protrombinowy można wyrazić w postaci współczynnika INR);
  • długi i nieprzewidywalny czas działania po ostatniej dawce leku;
  • liczne interakcje z innymi lekami i pożywieniem;
  • brak antidotum (odtrutki) szybko odwracającego efekt przeciwzakrzepowy.

Pojawienie się na rynku doustnych leków przeciwzakrzepowych nowej generacji (rywaroksaban, apiksaban, dagibatran) daje możliwość doboru wygodniejszej i bardziej bezpiecznej dla pacjenta terapii (bez konieczności monitorowania siły działania przeciwkrzepliwego, obarczonej mniejszym ryzykiem groźnych krwawień, znacznie niższym ryzykiem interakcji). Nowa grupa leków posiada jednak pewne ograniczenia – nie zaleca się ich stosowania w migotaniu przedsionków związanych z wadą zastawkową (głównie zwężeniem zastawki mitralnej lub z protezą mechaniczną) oraz u chorych ze skrajnymi postaciami przewlekłej choroby nerek.

Kiedy stosować leki przeciwzakrzepowe?

Decyzję o wyborze preparatu podejmuje się indywidualnie, biorąc pod uwagę sytuację pacjenta i jego choroby współistniejące. Istotne jest przestrzeganie przez pacjenta zaleceń lekarza i farmaceuty, dotyczących zasad przyjmowania leków, takich jak:

  • zaordynowaną dawkę przyjmuj zawsze o stałej porze;
  • kontroluj INR zgodnie ze wskazaniami;
  • nie stosuj nowych leków lub suplementów diety bez konsultacji z lekarzem;
  • mięso, warzywa i owoce spożywaj dobowo w zbliżonych ilościach;
  • nie pij alkoholu w czasie leczenia (istnieje ryzyko wystąpienia krwawień, poprzez nasilenie działania leku);
  • w przypadku wystąpienia krwawienia skontaktuj się z lekarzem i oznacz INR.

Leki przeciwzakrzepowe a farmakoterapia bólu

Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) to szeroka grupa leków o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym i przeciwgorączkowym, stosowanych najpowszechniej w farmakoterapii bólu. Lekami z grupy NLPZ są między innymi:

  • kwas acetylosalicylowy (aspiryna),
  • ketoprofen,
  • ibuprofen,
  • diklofenak,
  • naproksen.

Ich mechanizm działania polega na hamowaniu aktywności enzymów – cyklooksygenaz (COX), biorących udział w syntezie substancji pełniących funkcje fizjologiczne, ale także pojawiających się w procesie zapalnym. Jedną z substancji biologicznie czynnych, której wytwarzanie zostaje zahamowane po zastosowaniu NLPZ jest tromboksan, biorący udział w agregacji (zlepianiu się) płytek krwi. Wobec czego, jednym z działań niepożądanych, związanych z przewlekłym stosowaniem NLPZ są krwawienia z przewodu pokarmowego, powodowane hamowaniem agregacji płytek krwi. NLPZ nasilają działanie doustnych antykoagulantów, zwiększając ryzyko krwawień. U pacjentów przyjmujących antagonistów witaminy K lekiem przeciwbólowym i przeciwgorączkowym z wyboru powinien być paracetamol.

Leki przeciwzakrzepowe w ciąży

Obecnie 0,2 – 4,0 % ciąż w krajach Zachodu jest powikłanych chorobami układu sercowo – naczyniowego.

Zapamiętaj: Leki przeciwzakrzepowe (antykoagulanty) to grupa substancji działających w obrębie naczyń żylnych, zmniejszających krzepliwość krwi.

Z uwagi na starszy wiek kobiet w pierwszej ciąży, a także często występujące czynniki ryzyka (otyłość, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca) rośnie liczba kobiet z problemami kardiologicznymi w trakcie ciąży. Leczenie przeciwzakrzepowe ciężarnych musi uwzględniać bezpieczeństwo płodu, a także zmniejszającą się w tym okresie wrażliwość na związki obniżające krzepliwość krwi. Za najbardziej bezpieczne w ciąży uznawane są heparyny. Antagoniści witaminy K przechodzą przez łożysko i wykazują działanie teratogenne (mogą powodować wady w rozwoju płodu), dlatego są przeciwwskazane do stosowania, zwłaszcza w I trymestrze ciąży. Nowe doustne leki przeciwzakrzepowe nie są zalecane do stosowania u kobiet w ciąży, ze względu na brak odpowiednich badań z udziałem tej grupy pacjentek.

Leki przeciwzakrzepowe – stosowanie u dzieci

Zakrzepica stanowi narastający problem u dzieci, choć zjawisko to występuje naturalnie znacznie częściej u osób dorosłych. Zmiany zakrzepowo – zatorowe pojawiają się głównie wtórnie do ciężkich chorób serca, nerek, nowotworów, oparzeń i zabiegów operacyjnych. Lekami pierwszego wyboru w leczeniu zakrzepicy u dzieci są heparyny.

Leki przeciwzakrzepowe a składniki diety

Większość pacjentów nie zdaje sobie sprawy z wpływu pokarmu na działanie leków przeciwzakrzepowych (dotyczy to przede wszystkim antagonistów witaminy K). Produkty żywieniowe bogate w witaminę K osłabiają efekt przeciwzakrzepowy VKA, co przejawia się zmniejszeniem INR, stwarzając ryzyko wystąpienia powikłań zakrzepowo – zatorowych. Należą do nich m.in.:

  • awokado;
  • truskawki;
  • brzoskwinie;
  • brokuły;
  • kapusta;
  • sałata;
  • szpinak;
  • brukselka;
  • białko jaja;
  • wątroba;
  • mleko sojowe;
  • orzeszki pistacjowe.

Istnieje również grupa produktów nasilających działanie przeciwzakrzepowe VKA. Czosnek i cebula zwiększają ryzyko wystąpienia krwawień hamując agregację płytek krwi, a także nasilając fibrynolizę (proces rozpuszczania zakrzepu). Sok grejpfrutowy hamuje wątrobowy metabolizm leków (VKA), prowadzący do ich unieczynnienia. W konsekwencji, stężenie leku we krwi wzrasta, a działanie zostaje nasilone.

Magnez a leki przeciwzakrzepowe

Stosując doustne leki przeciwzakrzepowe z grupy VKA nie należy suplementować preparatów magnezu. Mogą one bowiem osłabiać działanie leków przeciwzakrzepowych, ponieważ zmniejszają ich wchłanianie. W przypadku heparyn drobnocząsteczkowych problem ten nie zachodzi – można przyjmować magnez.

Leki przeciwzakrzepowe stanowią szeroką grupę substancji, różniących się mechanizmem, czasem działania, działaniami niepożądanymi. Decyzję o wyborze preparatu podejmuje się indywidualnie, biorąc pod uwagę sytuację pacjenta i jego choroby współistniejące. Podczas terapii antykoagulantami, należy przestrzegać zaleceń dotyczących dawkowania leku, diety, wykonywania kontrolnych badań laboratoryjnych, a także zachować ostrożność i skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą przed przyjmowaniem nowych leków lub suplementów diety.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *