Gorączka, ból gardła, czy głowy to przykłady objawów chorobowych, które sugerują nam sięgnięcie do domowej apteczki. Znajdziemy w niej często leki od dawna nieużywane. Czy ich właściwości lecznicze są zachowane? Czy możemy je bezpiecznie zastosować lub podać członkom rodziny? Podobne pytania stawialiśmy sobie zapewne nie raz. Ile ważne są leki?
Ile ważne są leki?
Wiele osób zastanawia się, ile ważne są leki? Czas przydatności do użycia leków zależy od wielu czynników.
Wśród nich m.in. należy wymienić:
- formę leku (tabletki, czopki, maści, plastry, ampułki zawierające płyn);
- warunki przechowywania (temperatura i wilgotność);
- właściwości substancji czynnej zawartej w leku.
Producent wyrobów farmaceutycznych przy wyznaczaniu daty ważności danego leku bierze pod uwagę wymienione wyżej czynniki. Termin, w którym upływa ważność preparatu medycznego znajduje się na każdym opakowaniu produktu leczniczego. Należy zaznaczyć, że jest on wyznaczany z pewną dozą ostrożności. Oznacza to, że po przekroczeniu daty ważności leku zazwyczaj nie traci on swoich właściwości. Jednak podmiotom odpowiedzialnym za lek zależy, by pacjent otrzymał produkt o pełnych właściwościach terapeutycznych, stąd wyznaczanie daty ważności jest tak bardzo restrykcyjne. W końcu niektóre z nich mają służyć również w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia życia. Możemy do nich zaliczyć wstrząs anafilaktyczny, sepsę czy zawał mięśnia sercowego. W wymienionych przypadkach nie ma miejsca na stosowanie preparatów o działaniu zawodnym.
Za niezdatne do użycia należy uznać lekarstwa, których opakowania, na przykład, ampułki zawierające zawiesinę preparatu medycznego zostały wcześniej naruszone. W takiej sytuacji data ważności zamieszczona na opakowaniu, nawet jeśli nie została przekroczona, nie powinna być uznana za wiarygodną. Zazwyczaj informację dotyczącą przydatności do użycia leku po otwarciu pojemnika znajdziemy na dołączonej ulotce.
Zapamiętaj: Leki po upływie terminu ważności mogą utracić swoją skuteczność, doprowadzić do wystąpienia zatruć czy reakcji alergicznych.
Dotychczas prowadzono niewiele badań na lekach po upływie terminu ważności. Nieliczne przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych Ameryki na wyrobach farmaceutycznych dowiodły, że mogą mieć one skuteczne działanie nawet po kilku miesiącach od przekroczenia wyznaczonej daty. Jednym z nich był program SLEP, którego inicjatorem było Amerykańskie Towarzystwo Medyczne. Wyniki tego badania potwierdziły, że wiele preparatów medycznych zachowało swoje właściwości nawet po długim przekroczeniu terminu ważności. Należy jednak podkreślić, że były to badania wykonane na wybranych preparatach medycznych przechowywanych w warunkach spełniających odpowiednie kryteria. Często improwizowane domowe apteczki ich nie spełniają. Wyroby farmaceutyczne poddawane są w nich działaniu wilgoci czy zbyt wysokiej temperatury. Tabletki ulegają rozkawałkowaniu, a maści i żele wysychają. Doprowadza to do rozkładu związków zawartych w lekach. Tym samym tracą one swoje pierwotne działanie.
Czy można brać leki przeterminowane?
Wyniki wspomnianych badań nie powinny wpływać na naszą czujność, co do zażywanych przez nas leków. Należy wystrzegać się przyjmowania leków po upływie terminu ważności. Nikt do końca nie wie jak zadziała lekarstwo przeterminowane o kilka miesięcy czy lat. Przez ten okres moc działania leku może zostać znacznie ograniczona. Niewykluczone jest wystąpienie nieprzewidzianych reakcji chemicznych doprowadzających do niepożądanej odpowiedzi organizmu. Wiele leków znajdujących się w naszych apteczkach to leki o działaniu doraźnym, na przykład przeciwbólowym. Cena tych preparatów medycznych nie jest zazwyczaj zbyt wysoka. Gwarancja skuteczności i komfort psychiczny z przyjęcia leku odpowiedniej jakości wydaje się rekompensować nie znaczne uszczuplenie portfela.
Do preparatów medycznych szczególnie odradzanych w przypadku przeterminowania należą:
- adrenalina;
- insulina;
- nitrogliceryna;
- preparaty używane do szczepień;
- leki przeciwkrzepliwe;
- leki przeciwdrgawkowe.
Skutki uboczne z zażywania przeterminowanych leków.
Najmniej groźnym skutkiem związanym z przyjęciem leku, którego termin ważności upłynął wydaje się być utrata skuteczności preparatu. Niemniej jednak w określonych sytuacjach prowadzi to do uszczerbku na zdrowiu lub zagrożenia życia. Przykładem może być obrzęk i skurcz górnych dróg oddechowych w przebiegu szybko postępującej reakcji anafilaktycznej. To objawy wywołane przez ekspozycję na określony bodziec, na przykład alergen, w dawce tolerowanej przez osobę zdrową. Istnieje ryzyko, że roztwór adrenaliny, stosowany w razie wystąpienia reakcji, po upływie terminu ważności nie przyniesie oczekiwanego rezultatu. Może to doprowadzić do śmierci chorego w wyniku zablokowania przepływu powietrza do płuc.
Czy wiesz że: preparaty medyczne po upływie terminu ważności powinny być przekazane do wyznaczonej w tym celu apteki?
Antybiotyk zastosowany po upływie terminu ważności z dużym prawdopodobieństwem nie wykaże dostatecznej siły w zwalczaniu drobnoustroju powodującego infekcję. Co więcej może spowodować, że gatunek bakterii uodporni się na jego działanie. W przyszłości leczenie zakażenia wywołanego takim patogenem za pomocą preparatu o podobnym składzie, także u innych pacjentów, może okazać się nieskuteczne.
Otwarte ampułki zawierające roztwór leku to potencjalne środowisko do rozwoju bakterii. Po zastosowaniu na błony śluzowe, takie jak powierzchnia, oka mogą doprowadzić do rozwoju miejscowego zakażenia. Skutkiem zażycia preparatów medycznych po terminie mogą być także objawy niepożądane ze strony przewodu pokarmowego: biegunki, wymioty, bóle brzucha. Reakcja alergiczna w postaci pokrzywek lub wyprysku kontaktowego po użyciu maści czy żelu to kolejna manifestacja zastosowania przeterminowanych lekarstw.
Co zrobić z przeterminowanymi lekami?
To pytanie postawi sobie każdy, kto przystępuje do przeglądu domowej apteczki. Niestety leki, których termin ważności umieszczony na opakowaniu został przekroczony wymagają innego postępowania. Nie powinny trafić do pojemników na odpady komunalne czy kanalizacji. Zalecanym postępowaniem jest dostarczenie ich do apteki zadeklarowanej jako punkt zbiórki tego typu odpadów medycznych. Zlokalizowanie miejsca, gdzie można dostarczyć takie leki wydaje się być proste. Na stronach internetowych opublikowane są listy aptek, których farmaceuci zdecydowali się wziąć odpowiedzialność za nieprzydatne medykamenty. Wpisanie w wyszukiwarkę hasła ,,apteki przyjmujące przeterminowane leki” z dopisaniem odpowiedniej nazwy miasta wydaje się rozwiązywać problem. Lekarstwa w aptece trafiają do specjalnych pojemników lub worków jednorazowego, szczelnego zamknięcia. Następnie są przekazywane przedsiębiorstwom zajmującym się utylizacją tego typu odpadów.
W trosce o nasze bezpieczeństwo zdrowotne nie przyjmujmy wyrobów farmaceutycznych po upływie terminu ważności. Pokusa złagodzenia objawów chorobowych za pomocą niepewnego leku powinna ustąpić rozsądkowi i zaleceniom producenta.