Obok sodu, chlorków, czy magnezu, to właśnie potas odpowiada za utrzymanie prawidłowej równowagi elektrolitowej w naszym organizmie. Zaburzenia funkcjonowania naszych mięśni oraz układu nerwowego mogą wiązać się z nieprawidłowym poziomem tego jonu. Jak objawia się nadmiar, a jak niedobór potasu? Jakie są możliwości leczenia tych stanów?
Czym jest potas?
Potas jest najważniejszym kationem (jonem o ładunku dodatnim) wewnątrzkomórkowym w organizmie człowieka. 90% potasu znajduje się właśnie wewnątrz komórek. Najwięcej potasu znajduje się w mięśniach szkieletowych, mniej tego jonu znajdziemy w erytrocytach (krwinkach czerwonych) oraz w wątrobie i kościach. Stężenie potasu we krwi zależy przede wszystkim od jego podaży wraz z pokarmem oraz wydalania na poziomie nerek.
Znaczenie potasu dla organizmu człowieka
Potas jest najważniejszym jonem wewnątrzkomórkowym, odpowiada za zwiększenie przepuszczalności błon komórek, dzięki czemu chroni je przed pęcznieniem.
Zapamiętaj: Niedobór potasu (hipokaliemia) określany jest, jako obniżenie jego stężenia w surowicy krwi poniżej 3,8 mmol/l.
Warunkuje także syntezę białek przez rybosomy (struktury komórki odpowiedzialne za wytwarzanie białek). Zapewnia prawidłowe funkcjonowanie mięśni i układu nerwowego. To właśnie potas uczestniczy w prawidłowym przekazywaniu impulsów nerwowych i kontroluje pracę naszych mięśni, w tym mięśnia sercowego. Dlatego też nieprawidłowe stężenie potasu we krwi objawia się przede wszystkim zaburzeniami funkcjonowania układu sercowo – naczyniowego oraz układu nerwowego.
Objawy braku potasu
Niedobór potasu (hipokaliemia) określany jest, jako obniżenie jego stężenia w surowicy krwi poniżej 3,8 mmol/l. Główne objawy braku potasu w organizmie, to przede wszystkim:
- zaburzenia rytmu serca;
- osłabienie siły mięśniowej;
- niedrożność porażenna jelit – dochodzi do ograniczenia perystaltyki przewodu pokarmowego;
- zatrzymanie moczu – dochodzi do osłabienia mięśni pęcherza moczowego, co prowadzi do zastoju moczu;
- parestezje – czyli wrażenia czuciowe o charakterze drętwienia, które związane są z
- zaburzeniami przewodnictwa nerwowego.
Co jest przyczyną niedoboru potasu?
Przyczyny niedoboru potasu w organizmie mogą być naprawdę różnorodne. Najczęstsze z nich to:
- niedostateczna podaż potasu z pokarmem – może wystąpić u pacjentów cierpiących na zaburzenia odżywiania, takie jak np. bulimia, czy anoreksja;
- hiperaldosteronizm – choroba ta prowadzi do utraty potasu wraz z moczem. Istotą tego schorzenia jest nadmiar aldosteronu – hormonu
- produkowanego przez nadnercza, który prowadzi do utraty potasu w nerkach;
- utrata potasu przez przewód pokarmowy – ma to miejsce podczas intensywnych wymiotów, czy biegunki;
- przyjmowanie leków przeczyszczających oraz leków wiążących potas w organizmie, takich jak sulfonian polistyrenu;
- utrata potasu przez skórę – potas możemy tracić w ten sposób podczas rozległych oparzeń;
- zespół Cushinga – czyli schorzenie w przebiegu którego mamy do czynienia z nadmiarem glikokortykoidów (hormonów produkowanych przez nadnercza) w organizmie. Glikokortykoidy prowadzą do utraty potasu na poziomie nerek;
- przyjmowanie leków, takich jak: diuretyki tiazydowe, sterydy, amfoterycyna B, aminoglikozydy, żywice wiążące potas;
- podanie insuliny z glukozą – powoduje to przesunięcie potasu z przestrzeni pozakomórkowej do komórek, co obniża stężenie potasu we krwi.
Jak zwiększyć ilość potasu w organizmie?
Podstawowym działaniem mającym na celu uzupełnienie niedoboru potasu jest podawanie chlorku potasu. Forma podania zależy od poziomu potasu w organizmie pacjenta oraz od obecności objawów hipokaliemii. Jeśli mamy do czynienia ze stężeniem potasu poniżej 2,5 mmol/l lub występują objawy hipokaliemii, to wskazane jest podanie potasu dożylnie, co pozwoli na szybkie uzupełnienie niedoboru tego kationu. W przypadku, gdy stężenie potasu jest wyższe niż 2,5 mmol/l i nie występują objawy hipokaliemii – można zdecydować się na podanie chlorku potasu drogą doustną.
Czy wiesz że: alkohol i kawa mogą zwiększać wydalanie potasu z moczem?
Możliwe jest także zastosowanie leków, takich jak spironolakton lub eplerenon. Są to leki hamujące działanie aldosteronu (hormonu, który nasila wydalanie potasu w nerkach). Prowadzi to do zatrzymania większej ilości potasu we krwi. Na co dzień warto pamiętać o diecie zapewniającej prawidłową zawartość potasu. W jakich produktach spożywczych możemy znaleźć duże ilości potasu? Do bogatych źródeł potasu zaliczamy przede wszystkim produkty mleczne, nasiona roślin strączkowych (fasola, groch), a także szpinak, brokuły, marchew, ziemniaki, buraki, pomidory i suszone owoce oraz banany.
Objawy nadmiaru potasu
Nadmiar potasu (hiperkaliemia) określany jest jako zwiększenie jego stężenia we krwi powyżej 5,5 mmol/litr. Objawy tego stanu, to przede wszystkim:
- osłabienie lub nawet porażenie mięśni;
- zaburzenia rytmu serca;
- objawy ze strony układu nerwowego, takie jak drętwienia, czy mrowienie skóry;
- splątanie, pogorszenie koncentracji.
Co jest przyczyną wysokiego potasu?
Najważniejsze przyczyny nadmiaru potasu w organizmie, to:
- ostra lub przewlekła niewydolność nerek – ograniczenie funkcji wydalniczej nerek prowadzi do upośledzonego wydalania potasu i jego nagromadzenia we krwi;
- przyjmowanie leków podwyższających stężenie potasu w organizmie, takich jak: inhibitory konwertazy angiotensyny (ACEI – powszechnie stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego), niesteroidowe leki przeciwzapalne, spironolakton (lek moczopędny, który należy do diuretyków oszczędzających potas, stosowany między innymi w niewydolności serca);
- nadmierna podaż potasu u osób ze schorzeniami nerek;
- wrodzony lub nabyty niedobór aldosteronu – hormonu odpowiedzialnego za wydalanie potasu na poziomie nerek;
- niedobór insuliny – to właśnie insulina odpowiada za napływ potasu do komórek, jeśli mamy jej zbyt mało, to prowadzi to do podwyższenia
- stężenia potasu w przestrzeni pozakomórkowej – czyli do hiperkaliemii;
- rozpad mięśni (rabdomioliza) – dochodzi do uwolnienia potasu z komórek mięśniowych, w których jon ten znajduje się w dużych ilościach;
- zespół rozpadu nowotworu – po chemioterapii możemy mieć do czynienia z nadmiernym niszczeniem komórek nowotworowych, które ulegają rozpadowi i uwalniają potas.
Warto mieć świadomość istnienia zjawiska hiperkaliemii rzekomej. Mamy wtedy do czynienia z fałszywie zawyżonym stężeniem potasu we krwi. Przyczyną tego może być hemoliza (rozpad) krwinek czerwonych w badanej próbce, która prowadzi do uwolnienia potasu z komórek. Może to wystąpić także przy występowaniu we krwi dużej liczby krwinek białych (leukocytów) oraz płytek krwi.
Jak zmniejszyć ilość potasu w organizmie?
Podstawowym działaniem zmierzającym do obniżenia stężenia potasu jest leczenie choroby podstawowej np. niewydolności nerek ograniczającej wydalanie potasu. Gdy stężenie potasu jest na tyle wysokie, że prowadzi do wystąpienia zaburzeń rytmu serca, konieczne jest leczenie farmakologiczne:
- zastosowanie chlorku wapnia – działa ochronnie na mięsień sercowy i zapobiega zaburzeniom rytmu serca, które może powodować hiperkaliemia;
- insulina podana z glukozą – prowadzi do przesunięcia potasu do komórek, co zmniejsza jego stężenie we krwi;
- zastosowanie beta-mimetyku np. salbutamolu (lek powszechnie stosowany w chorobach układu oddechowego) – pozwala również na przesunięcie potasu do komórek;
- leczenie moczopędne – pozwala na usunięcie nadmiaru potasu wraz z moczem – można w tym przypadku zastosować furosemid, który nasila wydalanie potasu wraz z moczem;
- sulfonian polistyrenu – pozwala na związanie potasu w przewodzie pokarmowym, co ogranicza jego wchłanianie do krwi.
Utrzymanie stężenia potasu w granicach normy (3,8–5,5 mmol/l) warunkuje prawidłowe funkcjonowanie organizmu, a w szczególności naszych mięśni i układu nerwowego. Na co dzień warto pamiętać o zrównoważonej diecie, w której znajdą się produkty bogate w potas. Objawy ze strony mięśnia sercowego, takie jak kołatanie serca, czy osłabienie mięśni powinno skłonić nas do wizyty u lekarza rodzinnego, gdyż przyczyną tego stanu rzeczy mogą być zaburzenia elektrolitowe.