Niedobór witaminy B12 to powszechny problem dotykający w szczególności populację osób starszych. Przyczyną niedoboru może być zarówno zmniejszona jej podaż, a także zaburzenia wchłaniania.
Właściwości witaminy B12
Witamina B12 stanowi obok innych witamin istotny związek niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Nazwa witamina B12 obejmuje grupę związków, wśród których aktywność biologiczną wykazują: metylokobalamina, deoksyadenozylokobalamina oraz hydroksykobalamina.
Niestety jak większość witamin nie jest ona wytwarzana przez ludzki organizm. Głównym źródłem witaminy B12 dla człowieka jest pokarm pochodzenia zwierzęcego (zupełnie brak jej aktywnych form w produktach pochodzenia roślinnego). Wchłanianie uwolnionej ze strawionego pokarmu witaminy B12 odbywa się w końcowej części jelita krętego przy udziale czynnika wewnętrznego (ang. IF – Intrinsic Factor ). Związek ten wytwarzany jest przez komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka. Tylko dzięki połączeniu czynnika wewnętrznego z witaminą B12 możliwe jest jej wchłanianie i dalszy transport przez naczynia krwionośne. We krwi witamina ta transportowana jest w połączeniu z białkiem (transkobalamina) do tkanek i narządów (np. wątroby).
Funkcje aktywnej biologicznie formy witamina B12:
- udział w procesie dojrzewania prekursorów erytrocytów i leukocytów
- udział w syntezie hemoglobiny
- udział w przemianach białek, tłuszczów i węglowodanów
- udział w syntezie osłonki mielinowej włókien nerwowych (przez co zapewnia prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego)
- udział w przemianie kwasu foliowego do aktywnej biologicznie postaci (tetrahydrofolian)
- uczestniczy w przemianie homocysteiny (obniża jej poziom)
Skutki i objawy niedoboru witaminy B12
Wśród przyczyn niedoboru witaminy B12 w organizmie należy wymienić:
- zbyt małą podaż w codziennej diecie (np. mała ilość spożywanych pokarmów pochodzenia zwierzęcego)
- zaburzenie procesu wchłaniania w przebiegu schorzeń układu pokarmowego (np. choroba Leśniowskiego-Crohna)
- gastrektomia (częściowa resekcja żołądka)
- choroba Addisona-Biermera ( choroba autoimmunologiczna, w której dochodzi do zaburzenia wytwarzania czynnika wewnętrznego, bez którego nie dochodzi do wchłaniania witaminy B12 w jelitach)
- niewydolność trzustki
- pasożyty jelitowe – bruzdogłowiec szeroki
- leki.
Głównym skutkiem i jednocześnie objawem niedoboru witaminy B12 jest niedokrwistość złośliwa. U podstaw jej leżą zaburzenia w produkcji krwinek czerwonych, których skutkiem jest zmniejszenie ich liczby, zwiększenie ich objętości (wartość MCV > 100 fl), obniżenie stężenia hemoglobiny oraz wartości hematokrytu. Dla niedokrwistości złośliwej charakterystyczny jest obraz krwi obwodowej, w której dominują duże krwinki czerwone (makrocyty) oraz granulocyty z nadmiernie segmentowanym jądrem komórkowym. Objawy towarzyszące niedokrwistości to m.in. zmęczenie, osłabienie, bóle, zawroty głowy.
Znaczny niedobór witaminy B12 może wywoływać objawy ze strony układu nerwowego– początkowo mrowienie, drętwienie rąk i stóp, drętwienie kończyn, zaburzenia chodu. Ciężki niedobór witaminy może skutkować porażeniem kończyn, zmniejszeniem napięcia mięśniowego czy zaburzeniem słuchu czy widzenia.
Objawy niedoboru mogą również pochodzić ze strony układu pokarmowego:
- Utrata smaku, apetytu
- Pieczenie języka, tzw. „bawoli język”
- Nudności
- Biegunki, zaparcia
Niskie stężenie witaminy B12 skutkuje zaburzeniem przemiany homocysteiny, co prowadzi do wzrostu jej stężenia w organizmie – zwiększa ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.
Objawy i skutki nadmiaru witaminy B12
Wysokie stężenie witaminy B12 nie wykazuje toksycznego działania w organizmie. Oprócz nadmiernej podaży witaminy B12 (suplementacja) wśród przyczyn wysokiego jej stężenia, przekraczającego znacznie zakres wartości referencyjnych wymienia się stany zapalne wątroby, przerzuty nowotworowe do wątroby czy rozrostowe choroby hematologiczne (np. białaczki, czerwienica).
Badanie poziomu witaminy B12 i zakres wartości referencyjnych.
Oznaczenie stężenia witaminy B12 wykonywane jest w osoczu lub surowicy krwi żylnej pobranej od pacjenta będącego na czczo. Zakres wartości referencyjnych wynosi około
140 – 650 pmol/l (może nieznacznie różnić się między laboratoriami).
Występowanie witaminy B12
Główne źródło witaminy B12 stanowi pokarm pochodzenia zwierzęcego:
- Podroby
- Mięso
- Ryby
- Jaja, mleko
- Grzyby (w tym drożdże)
Istotny wpływ na zawartość tego składnika w ludzkim organizmie ma proces wchłania, stąd mimo odpowiedniej podaży produktów bogatych w witaminę B12, nieprawidłowa praca jelit może przyczyniać się do powstawania niedoborów.