Okres jesienno-zimowy sprzyja zwiększonej zachorowalności na choroby sezonowe takie jak przeziębienie czy grypa. Jednym z najczęściej zgłaszanych objawów, oprócz gorączki, osłabienia czy kataru można wymienić kaszel. W zależności od rodzaju kaszlu, jego przyczyn i współistniejących chorób układu oddechowego, leczenie prowadzi się w odmienny sposób. Jak odróżnić kaszel suchy od mokrego? Jakie preparaty roślinne są pomocne w terapii kaszlu i kiedy ten objaw powinien szczególnie zaniepokoić?
Kaszel stanowi reakcję obronną organizmu na zalegającą wydzielinę lub inny czynnik i ma na celu jego jak najszybsze usunięcie, a tym samym udrożnienie dróg oddechowych. Jest naturalnym mechanizmem oczyszczającym z zalegającej wydzieliny. W przypadku kaszlu wirusowego, spowodowanego przeziębieniem, jest to objaw pożądany. Jednak, aby prawidłowo rozpoznać rodzaj i przyczynę kaszlu niezbędne jest przeprowadzenie szczegółowego wywiadu z pacjentem, zwłaszcza, jeśli przybiera on charakter suchy oraz przewlekły. Istnieje wiele groźnych chorób, takich jak astma, POChP, refluks krtaniowo-gardłowy, a nawet rak płuc, które należy wykluczyć, jeśli pacjent skarży się na dodatkowe dolegliwości w postaci bólu klatki piersiowej, bólu podczas oddychania czy krwioplucia.
Kaszel suchy
Kaszel suchy, inaczej zwany bezproduktywnym. Jest to typ kaszlu, który może być spowodowany podrażnieniem receptorów kaszlu, znajdujących się w drogach oddechowych, między innymi: gardle, krtani, tchawicy. Najczęstszą przyczyną kaszlu suchego są infekcje wirusowe. Ich charakterystyczną cechą jest nagłe pojawienie się objawów oraz wysoka gorączka. Najczęściej czas trwania tego rodzaju infekcji oscyluje w okolicy 7 do 10 dni. Suchy kaszel towarzyszy również infekcjom o podłożu alergicznym. Najczęściej jego największe nasilenie pojawia się w nocy i towarzyszą mu inne objawy, związane z sezonowym okresem pylenia, takie jak katar sienny, zapalenie spojówek czy świąd podniebienia i jamy ustnej.
Suchy kaszel, któremu towarzyszy świszczący oddech może być także działaniem niepożądanym niektórych grup leków. Należą do nich inhibitory konwertazy angiotensyny I (ACE I), stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego, beta-blokery, które również znajdują zastosowanie w leczeniu nadciśnienia oraz terapii choroby niedokrwiennej serca, a także grupa niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), które są często nadużywane przez pacjentów ze względu na szeroką gamę preparatów dostępnych bez recepty. Wśród przedstawicieli ACE I można wymienić substancje czynne tj. kaptopril, enalapril, lizynopril czy ramipril. Kaszel suchy może pojawić się nawet u 20% pacjentów stosujących tą grupę leków. To działanie niepożądane stanowi podstawę do zmiany stosowanego leku na inny, najczęściej na preparat z grupy antagonistów receptora angiotensyny II (tzw. SARTANY), które są pozbawione tego działania niepożądanego.
W przypadkach patologicznych suchy kaszel może stanowić również objaw poważnych chorób układu oddechowego, takich jak: astma, nowotwory płuc i krtani, ropień płuc, odma opłucnowa, a nawet raka żołądka. Dlatego należy pamiętać, że w przypadku przewlekłego suchego kaszlu o nieznanej etiologii należy szybko skonsultować się z lekarzem.
Kaszel mokry
Jest rodzajem kaszlu, któremu towarzyszy odksztuszanie wydzieliny. Obejmuje sytuację, w której pacjent odczuwa jako zaleganie plwociny w drzewie oskrzelowym lub jej spływanie po tylnej ścianie gardła. Jest pożądanym zjawiskiem, które pomaga w powrocie do zdrowia. W przypadku przeziębienia pojawienie się produktywnego kaszlu świadczy najczęściej o przejściu w infekcję bakteryjną i zmusza pacjenta do konsultacji z lekarzem.
Czy wiesz że: kaszel po przebytej infekcji może utrzymywać się nawet jeszcze przez miesiąc?
Kaszel wilgotny może być także objawem poważnych chorób układu oddechowego. W przypadku osób starszych powyżej 80. roku życia pojawienie się mokrego, pienistego kaszlu, podbarwionego różowo-czerwonym kolorem może świadczyć o umiarkowanej lub ciężkiej niewydolności serca. U pacjentów w podeszłym wieku brak postawienia odpowiedniej diagnozy może prowadzić do poważnych powikłań, hospitalizacji, a nawet do śmierci. Dlatego już w momencie, gdy senior zacznie odczuwać duszności, zaburzenia oddychania, szczególnie jeśli nasilają się w nocy, powinien jak najszybciej udać się na wizytę do kardiologa.
Kolejną chorobą, której towarzyszy przewlekły kaszel z dużą ilością plwociny, a także objawy ogólne, takie jak gorączka, nocne poty, osłabienie, spadek masy ciała jest gruźlica. W ostatnich latach obserwuje się wzrost zachorowań na gruźlicę ze względu na zwiększenie popularności grup antyszczepionkowych oraz obniżoną odporność społeczeństwa ze względu na dużą ilość stresu oraz nadmiar używek w postaci kawy i palenia papierosów. Gruźlica jest chorobą o powolnym rozwoju, dlatego bardzo często diagnozowana jest w późnym stadium, co znacząco utrudnia i wydłuża leczenie. Ze względu na to, istotną rolę pełnią okresowe badania kontrolne, a w przypadku wystąpienia jakichkolwiek niepokojących objawów wykonanie RTG klatki piersiowej oraz rozmazu plwociny, w celu ostatecznego potwierdzenia lub wykluczenia obecności prątków gruźlicy (łac. Mycobacterium tuberculosis).
Co jest dobre na kaszel?
Leki stosowane w leczeniu kaszlu można podzielić na dwie podstawowe grupy w zależności od rodzaju: leki przeciwkaszlowe oraz leki wykrztuśne, ułatwiające odksztuszenie zalegającej wydzieliny.
Wśród leków przeciwkaszlowych można wyróżnić preparaty działające ośrodkowo o budowie opioidowej, mające na celu nie tylko hamowanie odruchu kaszlu, ale także wykazujące działanie przeciwbólowe. Należą do nich morfina, metadon, oksykodon, stosowane wyłącznie z przepisu lekarza i podawane pod ścisłą kontrolą ze względu na silne działanie uzależniające, kodeina, popularny składnik złożonych tabletek i syropów przeciwkaszlowych o słabym działaniu uzależniającym. Jest składnikiem popularnego syropu Pini, stosowanego już u dzieci powyżej 6. roku życia, a także preparatu Thiocodin w postaci tabletek oraz syropu. Należy jednak pamiętać, że nadużywanie preparatów z kodeiną również może prowadzić do przedawkowania lub uzależniania. Bezpiecznym preparatem przeciwkaszlowym o działaniu ośrodkowym jest dekstrometorfan. Nie ma właściwości uzależniających, jednak nie posiada także działania przeciwbólowego. Jest dostępny bez recepty i może być stosowany u dzieci powyżej 6. roku życia w dawcę o połowie niższej niż dawka dla dorosłych. Jeśli dziecko jest powyżej 12 roku życia praktykuje się stosowanie dawek takich jak dla osób dorosłych. Wśród ośrodkowych leków przeciwkaszlowych można wyróżnić popularny składnik syropów dostępnych OTC – butamirat. Nie posiada on charakteru opioidowego i można go stosować już powyżej 2. roku życia.
Kolejną grupę leków hamujących kaszel stanowią preparaty o działaniu obwodowym, takie jak lewodropropizyna. Jest składnikiem leku Levopront, kiedyś dostępnego wyłącznie na receptę. Preparat hamuje zakończenia nerwowe w drogach oddechowych, przede wszystkim w oskrzelach, których podrażnienie wywołuje kaszel. Jest często stosowanym doraźnym lekiem zarówno u dorosłych, jak i u dzieci powyżej 2. roku życia.
Zapamiętaj: Za przewlekły kaszel uznaje się taki, który trwa minimum dwa miesiące.
Działanie leków wykrztuśnych, stosowanych w terapii kaszlu mokrego polega przede wszystkim na ułatwieniu wydalenia zalegającej wydzieliny. Drażnienie nabłonka oskrzeli można wywołać w sposób bezpośredni poprzez zastosowanie inhalacji z olejków eterycznych, a także podanie pochodnych guajakolu (sulfoguajakol, guajafenazyny) o dodatkowym działaniu bakteriobójczym, dezynfekującym i zmniejszającym lepkość wydzieliny. Popularną grupą leków stosowaną w celu upłynnienia zalegającej wydzieliny oraz zmniejszającą gęstość plwociny, ułatwiając jej usunięcie są preparaty mukolityczne: acetylocysteina, karbocysteina, bromoheksyna czy ambroksol. Dostępne są bez recepty w postaci tabletek i syropów. Po ich podaniu częstotliwość kaszlu może ulec zwiększeniu, dlatego należy je zażywać do ok. godziny 17 po to, aby kaszel nie wybudzał pacjenta ze snu. Tej grupy leków nie należy stosować u pacjentów z przewlekłymi chorobami płuc, ponieważ mogą spowodować zaostrzenie astmy i skurcz oskrzeli.
Domowe sposoby na kaszel
Domowe metody leczenia kaszlu, od których zazwyczaj pacjenci zaczynają terapię w początkowym okresie przeziębienia mają na celu złagodzenie objawów i poprawę stanu zdrowia. Popularne napary z lipy działają napotnie i pomagają w zbiciu wysokiej temperatury. Również inhalacje z olejków eterycznych: sosnowego, eukaliptusowego czy miętowego mają pozytywne działanie miejscowe na nabłonek oskrzelowy. Działają lekko przeciwzapalnie i ułatwiają odksztuszanie zalegającej wydzieliny. Jednak należy pamiętać, szczególnie u małych dzieci, aby na początku zastosować jedynie kilka kropli olejku do inhalacji w celu sprawdzenia, czy osoba nie jest na niego uczulona. Od pierwszego dnia życia można stosować produkty specjalnie do tego dedykowane, np. plasterki Aromactiv Baby, natomiast tradycyjne inhalacje z olejków eterycznych zaleca się stosować od 3 roku życia. Podczas chorób układu oddechowego należy zwiększyć także ilość spożywanych płynów, co również pozytywnie wpłynie na rozrzedzenie wydzieliny.
Pomocne mogą okazać się także preparaty podnoszące odporność organizmu, takie jak syrop z czosnku i cebuli o działaniu przeciwbakteryjnym i przeciwwirusowym, a także herbata z miodem, którego liczne właściwości uodparniające i powlekające zostały potwierdzone licznymi badaniami. Jeśli domowe sposoby leczenia nie przyniosą poprawy w ciągu kilku dni stosowania, należy zgłosić się do lekarza.
Podsumowując, kaszel jest naturalnym odruchem obronnych organizmu, mającym na celu udrożnienie dróg oddechowych. Kaszel mokry, inaczej zwany produktywnym jest pożądanym efektem umożliwiającym odkrztuszanie zalegającej wydzieliny i powrót do zdrowia. Kaszel suchy może stanowić powikłanie przeziębienia lub grypy i zdarza się, że ustaje samoistnie. Jednak przewlekły kaszel suchy może być przyczyną poważnych chorób układu oddechowego, w tym także nowotworu płuc czy żołądka lub działaniem niepożądanym niektórych leków. Preparaty dostępne w aptece bez recepty działają objawowo. Przedłużający się kaszel, szczególnie jeśli towarzyszą mu niepokojące objawy w postaci krwioplucia czy bólu w klatce piersiowej, powinien zmobilizować pacjentów do szybkiej wizyty u specjalisty w celu ustalenia przyczyny.