Kiedy gorączka u dziecka jest niebezpieczna? Jak zbić gorączkę u dziecka?

Jednym z podstawowych mechanizmów obronnych u człowieka jest gorączka. Stan ten charakteryzuje się podwyższeniem ciepłoty ciała i ma na celu wsparcie układu odpornościowego. W wyższej temperaturze działanie enzymów staje się bardziej efektywne (takie zjawisko zachodzi tylko w odpowiednim przedziale temperaturowym, bo przekroczenie 40°C u dzieci, oznacza już zagrażającą życiu hipertermię), a rozmnażanie bakterii często staje się ograniczone. Należy jednak pamiętać, że gorączka może być zarówno objawem „zwykłego przeziębienia”, ale może też sygnalizować poważną chorobę. O gorączce mówimy w przypadku przekroczenia temperatury 38°C (38,5°C w odbycie).

Prawidłowa temperatura u dziecka

Ciepłota ciała regulowana jest przez ośrodek termoregulacji, znajdujący się w podwzgórzu, (część mózgu znajdującą się w międzymózgowiu i odpowiadającą również za procesy łaknienia i snu). Gorączka jest reakcją na działanie czynników wytwarzających substancje pirogenne (zazwyczaj związki toksyczne, wymuszające na podwzgórzu podniesienie temperatury ciała) lub jest skutkiem podrażnienia ośrodków termoregulacji.

Prawidłowa temperatura u dziecka to ~36,6°C

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

W trakcie doby ciepłota ciała ulega nieznacznym wahaniom, najniższą temperaturę zaobserwujemy w godzinach rannych, a najwyższą w porze popołudniowej. Jeśli temperatura jest podwyższona, to należy mierzyć ją co 4 lub 6 godzin w ciągu doby. Warto pamiętać, że również obniżona temperatura ma swoje przyczyny, do których należą: wyziębienie, niedoczynność tarczycy, niedożywienie, wstrząs, duża utrata krwi oraz okres po krytycznym spadku temperatury (w gorączce hektycznej).

Czasami zdarza się, że temperatura dziecka jest wyższa z powodu wysiłku fizycznego, nadmiernie ciepłego ubrania lub zbyt małej ilości wypitych płynów. Jednak w takim wypadku gorączka ustępuje samoistnie i nie powraca. Zgodnie z danymi opublikowanymi w „Scandinavian Journal of Caring Science” (2002 r.) zakres prawidłowych temperatur u dzieci wynosi:

• odbyt – 36,6–38,0°C
• błona bębenkowa – 35,6–37,7°C
• dół pachowy – 35,6–37,2°C
• czoło – 35,6–37,9°C

Objawy gorączki u dziecka

Powinniśmy pamiętać, że gorączka sama w sobie jest nieswoistym objawem wielu chorób i stanowi źródło ok. 70% porad pediatrycznych w lecznictwie otwartym. Przyczyny gorączki mogą być różne. Najczęściej są to zakażenia wirusowe, bakteryjne, a oprócz tego może być ona skutkiem zarażenia się pasożytami. Gorączka może mieć także przyczynę niezakaźną.
Do objawów gorączki zalicza się:

• zarumienienie policzków;
• ból (głowy);
• osłabienie lub brak energii;
• pocenie;
• utrata apetytu;
• odwodnienie, na które wskazują wzmożone pragnienie, suche śluzówki, uczucie zmęczenia, ciemnożółty, rzadko oddawany mocz;
• problemy ze snem lub wzmożona senność;
• drżenie mięśni szkieletowych popularnie znane jako dreszcze;
• uczucie zimna lub gorąca;
• rozgrzane czoło;
• chłodne dłonie lub stopy;
• brak nastroju, apatia.

W przypadku dzieci, które jeszcze nie zaczęły mówić i nie mogą się poskarżyć na odczuwany dyskomfort, należy dodatkowo zwrócić uwagę na wzmożony płacz, rozdrażnienie i przyspieszony oddech. U 5% dzieci w wieku 6 miesięcy-5 lat wysoka gorączka może wywoływać tzw. drgawki gorączkowe, które (w skrócie) dzielimy na proste (atak trwający mniej niż 15 min, niepowtarzający się w ciągu 24h) i złożone. Atak jest zaburzeniem neurologicznym i przypomina napad padaczki, a u dziecka obserwujemy utratę przytomności, zwrot gałek ocznych ku górze i drgawki uogólnione. Zdarza się, że stan ten przebiega tylko z prężeniem, zesztywnieniem i sinieniem kończyn. Dodatkowo może wystąpić ślinotok. Jeśli mamy do czynienia z epizodem drgawek gorączkowych, to należy postąpić z dzieckiem w odpowiedni sposób i pamiętać, że nigdy nie wolno zostawić go bez opieki:

• dziecko kładziemy na podłodze, najlepiej na czymś miękkim w pozycji bezpiecznej z udrożnionymi drogami oddechowymi (położenie dziecka na stole może doprowadzić do tego, że podczas ataku spadnie);
• usuwamy z jego otoczenia wszelkie ostre przedmioty oraz takie, o które mogłoby się uderzyć;
• rozluźniamy ubranie;
• można przytrzymać je delikatnie, aby nie zrobiło sobie krzywdy;
• dziecku w takim stanie nigdy nie podajemy nic doustnie.

Atak zazwyczaj ustępuje samoistnie i warto wtedy podać dziecku lek przeciwgorączkowy (ibuprofen lub paracetamol) w formie czopka. Po epizodzie drgawek dziecko musi być obejrzane przez lekarza w celu podjęcia decyzji co do diagnostyki czy ewentualnej hospitalizacji. Jeśli atak trwa powyżej 3 minut, powinniśmy zadzwonić na pogotowie. Podczas wykonywania telefonu, nie wolno zostawić dziecka bez opieki.

Gorączka u dziecka bez objawów

Gorączka o nieznanej etiologii FUO (ang. fever of unknown origin) to zespół chorobowy, w którym główny objaw stanowi gorączka. Pomimo zebrania dokładnego wywiadu, przeprowadzenia szczegółowego badania przedmiotowego oraz rutynowej diagnostyki, nadal istnieje niemożność określenia przyczyny takiego stanu. W przypadku noworodków oraz niemowląt konieczne jest rozpatrzenie przebiegu ciąży i okresu połogu. FUO posiada kilka charakterystycznych cech:

• trwa powyżej 3 tygodni;
• temperatura ciała wynosi powyżej 38,3°C;
• stan ten może utrzymywać się cały czas lub wielokrotnie nawracać.

Definicja gorączki o nieznanej etiologii u dzieci opiera się na definicji dla dorosłych. Warto wiedzieć, iż niektórzy autorzy proponują, aby za gorączkę o nieznanej etiologii u dzieci, uznać tę, która trwa powyżej 7 dni. Źródła podają, że FUO jest częściej nietypowym objawem znanej choroby, niż objawem choroby bardzo rzadkiej. Najbardziej istotne przyczny gorączki o nieznanej etiologii to: zakażenie – stanowiące największy odsetek, choroby autoimmunologiczne, układowe zapalenie naczyń, nowotwory oraz inne (np. choroba Kawasaki). Zdarza się, że FUO jest reakcją na przyjmowany lek.
W przypadku 5–15% pacjentów przyczyna gorączki pozostaje nieustalona.

Kiedy gorączka u dziecka jest niebezpieczna?

Wysoka gorączka zawsze stanowi niebezpieczeństwo dla organizmu i prowadzi do jego przegrzania. Taki stan może początkowo objawiać się zwiększoną intensywnością typowych objawów gorączki, a następnie zaburzeniami świadomości. Hiperpireksja prowadzi do uszkodzenia tkanek, w tym również tkanki mózgowej, a co za tym idzie uszkodzenia ośrodka termoregulacji. Następstwa te są bezpośrednim zagrożeniem życia i mogą prowadzić do śmierci. Aby temu zapobiec należy wdrożyć odpowiednie postępowanie (leki, okłady, konsultacja lekarska) oraz pamiętać, że takiemu dziecku powinniśmy podawać zwiększoną ilość płynów i zaopatrzyć je w przewiewne ubranie.
Każda gorączka u noworodka (dziecko do 1 m. ż.) oraz niemowlęcia do 3 m. ż. wymaga konsultacji oraz badania lekarskiego. Takie samo zalecenie występuje w przypadku gorączki powyżej 38,5°C u niemowląt w wieku od 3 do 6 miesięcy.

Zapamiętaj: Powinniśmy pamiętać, że gorączka sama w sobie jest nieswoistym objawem wielu chorób i stanowi źródło ok. 70% porad pediatrycznych w lecznictwie otwartym.

W przypadku dzieci, które ukończyły pół roku początkowo można stosować leki przeciwgorączkowe i uważnie obserwować dziecko (w przypadku widocznych zmian w zachowaniu, wystąpienia drgawek gorączkowych, nagłego pogorszenia stanu, zaburzeń oddychania należy udać się do lekarza). Jeśli, niezależnie od stanu ogólnego dziecka i jego samopoczucia, gorączka nie ustępuje pod wpływem leków lub trwa powyżej 3-5 dni, należy obowiązkowo zgłosić się do lekarza. U dzieci, które chorują przewlekle, są hospitalizowane lub leczone antybiotykiem do lekarza należy zgłosić się w okresie, który poprzedza gorączkę.

Jeśli u dziecka dodatkowo występuje sztywność karku, światłowstręt, wyjątkowe wyziębienie kończyn, wysypka w postaci krwawych wybroczyn, które nie bledną pod uciskiem lub/i nudności oraz wymioty to należy niezwłocznie skontaktować się z lekarzem lub wezwać pogotowie, ponieważ takie objawy mogą oznaczać podrażnienie opon mózgowo-rdzeniowych, czyli stan zagrażający życiu! W takim stanie, u niemowląt możemy zaobserwować również pulsowanie lub uwypuklenie ciemiączka oraz opistotonus (łukowate wygięcie kręgosłupa do tyłu z odchyloną głową).

Jak zbić gorączkę u dziecka?

Rozważania na temat zbijania gorączki należy rozpocząć od pytania czy zawsze należy to robić. Naukowe źródła twierdzą, że nie, ponieważ gorączka jest mechanizmem obronnym i jeśli wynosi mniej niż 38,5°C nie należy jej zbijać, ponieważ wtedy właśnie enzymy organizmu działają szybciej i reakcja obronna układu immunologicznego może być bardziej efektywna. Warto jednak wziąć pod uwagę ogólny nastrój dziecka, bo jeśli gorączka nie osiągnęła 38,5°C a u dziecka widać bardzo duże zmęczenie i nasilone objawy gorączki, to można rozważyć podanie leku.
Istnieją dwa zasadnicze działania zbijające temperaturę. Główny udział mają tu oczywiście leki, ale powinniśmy również pamiętać o fizycznych metodach wspomagających. Do substancji leczniczych zaliczamy:

• ibuprofen (przeciwbólowy, przeciwgorączkowy, przeciwzapalny) – nie zaleca się stosowania do zbijania gorączki w trakcie ospy wietrznej, ponieważ zwiększa ryzyko zakażeń bakteryjnych;
• paracetamol;
• kwas acetylosalicylowy (popularnie zwany aspiryną)- przeciwwskazany u dzieci do 12 r. ż.;
• metamizol (pyralgina) – nigdy nie wolno podawać dziecku bez konsultacji z lekarzem! Podawana przy gorączce zagrażającej życiu, gdy inne leki zawiodły.

Czy wiesz że: coraz częściej podaje się dziecku równocześnie paracetamol i ibuprofen? Badania nad skutecznością tej metody są nadal w toku i na razie nie potwierdzono zwiększonego efektu na poprawę stanu ogólnego i samopoczucia małego pacjenta.

Leki należy podawać zgodnie z zaleceniami lekarza lub dawkować według informacji zawartych w ulotce dołączonej do produktu, a w przypadku niemowląt do 3 m. ż. podanie leku zawsze wymaga konsultacji lekarskiej. Pamiętajmy, że ta sama substancja czynna może kryć się pod różnymi nazwami handlowymi leków. Na przykład preparaty Nurofen oraz Ibum zawierają ibuprofen. Fizyczne metody obniżania temperatury to zimne okłady(z ręcznika zanurzonego w chłodnej wodzie i dobrze odciśniętego) oraz chłodna (ale nie zimna!) kąpiel – temperatura ręcznika, czy wody powinna być maksymalnie o 2 stopnie niższa niż temperatura ciała dziecka.

Pamiętajmy, że stan podgorączkowy i gorączka u dziecka nie są zjawiskami, które od razu powinny budzić nasz strach, jednak zawsze jesteśmy zobowiązani do zachowania czujności. W początkowym stadium kluczową rolę odgrywa obserwacja i monitorowanie temperatury, dopiero później należy włączyć leki. Bardzo ważne jest również odpowiednie nawodnienie organizmu.

Nie zapominajmy o wizycie u lekarza w przypadku gorączki trwającej kilka dni oraz pamiętajmy, że takie objawy jak zaburzenia oddychania lub drgawki wymagają interwencji i konsultacji lekarskiej. Gorączka początkowo ma wspomóc organizm w walce z patogenami, ale znaczne podwyższenie temperatury ciała jest zagrożeniem życia!