Ciąża to okres, który kojarzy nam się z radosnym oczekiwaniem na nowego członka rodziny. Rzadko wspominane jest o tym, iż kobieta w tym szczególnym okresie może zachorować na tak ciężką chorobę jak nowotwór. Niestety, nowotwory mogą dotknąć każdego, w każdym wieku i momencie życia. Dlatego tak ważne jest, aby w ciąży uważnie obserwować swój organizm i rozdzielić dolegliwości związane z tym szczególnym stanem od tych, które mogą być wywołane czymś innym np. poważną chorobą.
Nowotwory w ciąży – objawy
Nowotwór w ciąży może dawać przeróżne objawy. Niestety często bywają one mylone ze zmianami, które naturalnie zachodzą w organizmie w czasie ciąży dlatego tak trudno je zaobserwować i wychwycić. Częstym objawem jest osłabienie i zbyt małe przybieranie na wadze lub wręcz w skrajnych przypadkach spadek masy ciała kobiety. Pozostałe objawy dotyczą konkretnych nowotworów. W przypadku raka piersi jest to pojawienie się guzka czy wycieku z brodawki, w raku szyjki macicy pojawić się mogą nieprawidłowe krwawienia. Guz jajnika bywa ciężki do wychwycenia, jego objawy obejmują – zwiększenie obwodu brzucha, bóle brzucha, problemy z oddawaniem moczu czy stolca, zatem są to podobne objawy do tych występujących w prawidłowej ciąży. Kobiety ciężarne mogą także chorować na białaczki czy chłoniaki – nowotwory krwi i układu chłonnego. Objawiają się one potami nocnymi, nieprawidłowościami w badaniach morfologicznych, krwawieniami lub siniaczeniem. Symptomami raka jelita są krwawienia z przewodu pokarmowego czy problemy z wypróżnieniem. Ostatnim z najczęstszych nowotworów jest czerniak, który może zaniepokoić pacjentkę gdy dostrzeże ona nową zmianę skórną, która zwykle rośnie dość szybko, ma nieregularny kształt i wybarwienie, bywa wypukła i asymetryczna.
Nowotwory w ciąży – przyczyny
Przyczyny nowotworów w ciąży nie różnią się od tych w stosunku do zachorowań w innej populacji. Są one spowodowane mutacjami, czasem narażeniem na czynniki zewnętrzne, może sprzyjać im nieprawidłowa dieta, promieniowanie (również to słoneczne np. w przypadku czerniaka wrażliwego na promienie UV). Obecnie obserwujemy wzrost częstości nowotworów w ciąży. Związane jest to z kilkoma czynnikami. Pierwszy z nich to wiek, w którym kobiet decydują się na dziecko. Im starsza kobieta, tym większe ryzyko raka i innych nowotworów, również ta tendencja dotyczy czasu ciąży. Druga kwestia to generalny wzrost zachorowań w całym społeczeństwie, związany zapewne ze stylem życia, środowiskiem i innymi, wciąż badanymi czynnikami. Ostatnia przyczyna wzrostu ogólnej liczby nowotworów w ciąży to światowo wzrost ogólnej liczby ciąż. Nie obserwuje się jednak zwiększonej zapadalności na różnego rodzaje nowotworów w ciąży w stosunku do ogólnej populacji kobiet, można zauważyć, że są one rozpoznawane w późniejszych stadiach niż przeciętnie. Dzieje się tak dlatego, iż rozwojowi niektórych rodzajów raka sprzyjają zmiany hormonalne zachodzące w ciąży (np. w raku piersi) oraz z powodu trudniejszego do zaobserwowania zmian nowotworowych w przebiegu wszystkich zmian w ciele w trakcie ciąży.
Nowotwory w ciąży – rodzaje
Najczęstszym nowotworem w ciąży jest rak piersi, który szacuje się może wystąpić w niektórych badaniach nawet u jednej na 3 tysiące kobiet ciężarnych. Drugim jest rak szyjki macicy. W przypadku obu z nich trzeba pamiętać, iż prowadzi się badania przesiewowe, zatem każda kobieta ciężarna, a najlepiej już planująca ciąże powinna takie badania wykonać. Proste USG piersi i cytologia w okresie planowania dziecka mogą wyłapać podejrzane zmiany i często wyleczyć je skutecznie. Następną z chorób nowotworowych jest chłoniak Hodgkina, czyli choroba atakująca układ limfatyczny. Kolejno wymienia się białaczki, czerniaka, raka jajnika i jelita grubego. Inne nowotwory również mogą oczywiście także pojawić się w ciąży, jednak są to przypadki sporadyczne.
Badania krwi w ciąży a nowotwory
Każda ciężarna powinna zgodnie z zaleceniami regularnie się badać. Tyczy się to także badań krwi. Prosta morfologia może już naprowadzić nas na trop potencjalnej choroby nowotworowej, którą jednak oczywiście należy potwierdzić w innych badaniach. Morfologia jest pomocna zwłaszcza w przypadku białaczek i chłoniaków. Anemia, czyli niedobór krwinek czerwonych często bywa na pewnym poziomie fizjologiczna w ciąży, jednak gdy się pogłębia może sugerować poważniejsze problemy. Niedokrwistość jest właśnie jednym z parametrów w badaniu krwi, który może, choć oczywiście nie musi, wzbudzić niepokój onkologiczny. Również wskaźniki stanu zapalnego np. CRP (ang. C-reactive protein, czyli białko C reaktywne) mogą sugerować jakieś nieprawidłowości. Małą wiarygodność u ciężarnych mają badania markerów nowotworowych czy parametrów krzepnięcia, bowiem te aspekty zmieniają się znacznie już w samej fizjologicznej ciąży i ciężko na ich podstawie wnioskować o potencjalnej chorobie. Należy pamiętać, że badania krwi mają tylko rolę przesiewową, nie wykryją większości nowotworów, a ich interpretacja w ciąży bywa trudna.
Zapamiętaj: Ryzyko wad wrodzonych związanych z podawaniem chemii spada wraz ze wzrostem wieku ciążowego - w I trymestrze wynosi średnio 16%, w II 8%, a w trzecim 6%.
Leczenie nowotworów w ciąży
Każdy przypadek leczenia przeciwnowotworowego w ciąży jest rozpatrywany indywidualnie. Nie można opisać jednoznacznie terapii dla tak wielu rodzajów nowotworów. W dodatku w grę wchodzą także inne czynniki – wiek ciążowy, preferencje matki czy zaawansowanie choroby. Każda ciężarna w takiej sytuacji powinna być objęta szczególną troską i wraz z lekarzem może podjąć decyzję o leczeniu. Większość leków przeciwnowotworowych może być stosowana bezpiecznie w II i III trymestrze ciąży. Innym sposobem leczenia nowotworów może być zabieg operacyjny, który jeśli pozwala na to stan ogólny pacjentki, również nie jest przeciwwskazany, jednak ważne jest umiejscowienie nowotworu i zakres operacji. Nie stosuje się natomiast terapii hormonalnej, a użycie radioterapii ograniczone jest do sytuacji, gdzie ma ona na celu ratowanie życia chorej np. gdy dochodzi do ucisku na mózg i konieczne jest jego napromienianie. Kwestia donoszenia ciąży jest rozważana indywidualnie. W wielu przypadkach może być to wskazanie do terminacji ciąży, by skuteczniej i intensywniej leczyć. Jednak jeśli kobieta pragnie ciąże utrzymać, możliwe jest w większości przypadków odrodzenie niektórych rodzajów terapii i stosowanie jedynie tych bezpiecznych w ciąży. Nie można zatem jednoznacznie powiedzieć czy kobieta będzie mogła donosić ciąże, istnieje wiele nowotworów atakujących różne organy, a nawet w obrębie jednego z nich możemy spotkać się z przeróżnymi podtypami oraz wykryciem na różnych etapach. Każda kobieta jest inna, ma odmienne choroby towarzyszące, plany prokreacyjne, inną psychikę. Dlatego kwestia ta jest niezmiernie złożona i ostateczna decyzja podejmowana jest wspólnie – przez ciężarną i lekarza, a często nawet w oparciu o rekomendacje całego konsylium.
Chemioterapia w ciąży
Trudno jednoznacznie opisać zalecenia, powikłania i całokształt złożoności problemu jakim jest podawanie chemioterapii w ciąży. Wszystko zależy od rodzaju nowotworu, preparatu, który chcemy zastosować i wieku ciąży. W pierwszych tygodniach zarodek jest szczególnie podatny na uszkodzenia występujące pod wpływem leków i innych substancji. Ryzyko wad wrodzonych związanych z podawaniem chemii spada wraz ze wzrostem wieku ciążowego – w I trymestrze wynosi średnio 16%, w II 8%, a w trzecim 6%. Po 13. tygodniu ryzyko tego typu wad jest już podobne do ryzyka u dzieci nie poddanych działaniu chemioterapii, jednak rośnie szansa na nieprawidłowe wzrastanie płodu. Najczęstsze powikłania w II i III trymestrze to właśnie zaburzenia wzrostu, wpływ na układ krwiotwórczy, małe wady rozwojowe, wcześniactwo, a także czasem obumarcie płodu. Wszystkie chemioterapeutyki przenikają przez łożysko dlatego ważne jest wyważenie bilansu zysków i strat przed zastosowanie takiej terapii. Warto też wybierać terapię monolekowe, aniżeli z użyciem kilku preparatów. Najbezpieczniejszymi cytostatykami (czyli lekami hamującymi podział komórek) są pochodne platyny, taksany oraz antybiotyki.
Czy wiesz że: szacuje się, że według niektórych danych na nowotwory złośliwe w ciąży zachoruje nawet jedna na 1000 ciężarnych?
Jak w przypadku niemalże wszystkich chorób nowotworowych, tak i w ciąży, najważniejsza jest profilaktyka. Zdrowy styl życia oraz badania przesiewowe mogą uchronić kobietę od tak traumatycznego przeżycia jak walka z rakiem w trakcie pięknego okresu, jakim powinna być ciąża. Wybór pomiędzy leczeniem ciężarnej, ratowaniem dziecka, konsekwencjami dla płodu związanego z ingerencjami lekarzy (zarówno w kwestii podawania leków, operacji czy nawet diagnostyki inwazyjnej i obrazowej) bywa ciężki i zawsze powinien być rozpatrzony w porozumieniu z chorą i lekarzem specjalistą.