W dzisiejszych czasach obserwowany jest gwałtownie narastający problem niepłodności, który dotyka coraz większej liczby par starających się o dziecko. W związku z tym, coraz częściej korzysta się z tzw. technik wspomaganego rozrodu, których rodzajem jest np. zapłodnienie in vitro. Metody te zwiększają szansę na ciążę wielopłodową, zwłaszcza, gdy do macicy wszczepianych jest jednocześnie kilka zarodków. Ma to miejsce zwłaszcza u kobiet po 35 roku życia, gdyż statystycznie mają one mniejsze szanse na zapłodnienie oraz u kobiet po wcześniejszych niepowodzeniach ciążowych. Ciąża mnoga jest zawsze ciążą podwyższonego ryzyka, obarczoną ryzykiem licznych komplikacji. Jednym z bardzo rzadkich powikłań dotyczącym ciąż bliźniaczych jest płód pergaminowy. Skąd pochodzi nazwa tego zaburzenia oraz jak ono powstaje?
Co to jest płód pergaminowy?
Płód pergaminowy, zwany także płodem sprasowanym jest bardzo rzadkim powikłaniem położniczym dotyczącym ciąż bliźniaczych. Powstaje, gdy jeden z płodów z ciąży bliźniaczej obumiera wewnątrzmacicznie w drugim trymestrze ciąży, ale jego ciało nie zostaje wydalone na zewnątrz, tylko pozostaje w macicy przez co najmniej 10 tygodni. Ciało obumarłego płodu zostaje mechanicznie uciśnięte i “sprasowane” przez otaczający go płyn owodniowy i żyjącego bliźniaka, do tego stopnia, że swym wyglądem zaczyna przypominać pergamin. Anomalia ta jest spotykana z częstością 1: 12 500 ciąż bliźniaczych.
Płód pergaminowy – objawy
Jak już wspomniano, płód pergaminowy jest jednym z bliźniąt, obumarłym wewnątrzmacicznie, a jego obumarcie zazwyczaj nie daje charakterystycznych objawów, które mogłaby zauważyć kobieta ciężarna. Z uwagi na fakt, że do powstania płodu pergaminowego dochodzi najczęściej w drugim trymestrze ciąży, a w macicy pozostaje drugi żywy płód, kobieta wciąż może odczuwać jego ruchy, nie przypuszczając, że jedno z bliźniąt obumarło i zostało uciśnięte przez drugi rozwijający się płód. Często jedynym objawem może być pojawienie się krwawienia z macicy, które jest powodem zgłoszenia się przez kobietę do ginekologa. Wówczas, w USG możliwe jest uwidocznienie, że akcja serca jednego z płodów ustała i albo nadal pozostaje on w macicy, albo widoczny jest jedynie jako cienka struktura, sprasowana przez rosnącego bliźniaka. Niejednokrotnie wewnątrzmaciczne obumarcie jednego z płodów stwierdzane jest przypadkowo, podczas rutynowo wykonywanego w trakcie wizyty kontrolnej badania USG ciężarnej.
Płód pergaminowy – przyczyny
Płód pergaminowy powstaje na skutek śmierci jednego z płodów w ciąży wielopłodowej, którego tkanki zostają uciśnięte przez żyjącego bliźniaka, tworząc sprasowaną strukturę przypominającą pergamin. Do śmierci wewnątrzmacicznej jednego z płodów w ciąży bliźniaczej może dojść z różnych przyczyn, spośród których do najczęstszych zaliczamy:
- Zespół przetoczenia krwi między płodami (TTTS)- zespół ten rozwija się wskutek przecieku krwi od jednego z płodów do drugiego. Dotyczy on tylko ciąż wielopłodowych jednokosmówkowych (posiadających wspólne łożysko) i cechuje się obecnością nieprawidłowych połączeń naczyniowych (anastomoz) w łożysku, powodujących przeciek krwi w jedną stronę. Płód przekazujący krew nazywany jest dawcą, a odbierający ją- biorcą. Jeden z płodów ma za dużo, a drugi za mało krwi, co skutkuje jego opóźnionym wzrastaniem, uszkodzeniem narządów, a nawet zgonem wewnątrzmacicznym;
- Węzły powstające na pępowinie, zaciskające ją i powodujące niedotlenienie płodu;
- Zwężenia pępowiny;
- Niewydolność łożyska – polega na zaburzeniach w dostarczaniu krwi, a tym samym tlenu i składników odżywczych do płodu. Najczęściej jest wynikiem chorób przewlekłych matki, takich jak: nadciśnienie, cukrzyca lub choroby nerek;
Wady wrodzone płodu.
Do zgonu wewnątrzmacicznego jednego z płodów, w przypadku ciąży wielopłodowej, może dojść na każdym etapie ciąży. W zależności od okresu ciąży, w którym do tego doszło, wyróżniamy następujące rodzaje tego powikłania:
- Zespół znikającego płodu – gdy do obumarcia jednego z płodów doszło w pierwszym trymestrze (do końca 13 tygodnia ciąży). Na tym etapie najczęściej dochodzi do śmierci jednego z bliźniaków – dotyczy to nawet 30% ciąż;
- Płód pergaminowy (sprasowany) – gdy do zgonu jednego z płodów doszło w drugim trymestrze (pomiędzy 14 a 27 tygodniem ciąży);
- Płód zmacerowany- gdy obumarcie płodu miało miejsce pod koniec ciąży, w trzecim trymestrze (między 27 a 40 tygodniem ciąży).
Gdy do śmierci płodu dochodzi na wczesnym etapie ciąży, jego płyn owodniowy i tkanki łożyska mogą zostać zresorbowane i martwy płód staje się zupełnie niewidoczny w badaniu ultrasonograficznym. Mamy wówczas do czynienia z tzw. zespołem znikającego płodu. Zazwyczaj obecność jego tkanek odkrywana jest dopiero podczas porodu drugiego bliźniaka. Jeśli do obumarcia jednego z bliźniąt doszło bardzo wcześnie, matka może nie zdawać sobie sprawy z tego, że pierwotnie była w ciąży mnogiej.
Zapamiętaj: Postawienie diagnozy płodu pergaminowego możliwe jest przy pomocy badania ultrasonograficznego (USG) ciężarnej.
W przypadku obumarcia płodu w drugim trymestrze, ze względu na zaawansowany już w tym okresie rozwój tkanki kostnej, nie dochodzi do rozpadu tkanek płodu. Powiększający się worek owodniowy żyjącego bliźniaka z czasem powoduje “sprasowanie” pozostałych tkanek obumarłego płodu, tworząc tzw. płód pergaminowy. Stopień sprasowania zależy od czasu, jaki minął od śmierci jednego z płodów do czasu porodu drugiego bliźniaka- im większy jest obumarły płód, tym mniejsze prawdopodobieństwo, że stanie się “płodem pergaminowym”. Śmierć bliźniaka nie pozostaje bez wpływu na żyjący płód- zwiększa to ryzyko także jego zgonu oraz wystąpienia u matki groźnych powikłań, w tym zespołu wykrzepiania wewnątrznaczyniowego (DIC). DIC jest stanem zagrożenia życia, a jego istotą jest aktywacja procesów krzepnięcia krwi- płytki krwi zaczynają “zlepiać się” ze sobą, co prowadzi do powstawania zakrzepów w drobnych naczyniach. Blokują one przepływ krwi, przyczyniając się do niedokrwienia różnych narządów, skutkiem czego może być rozwój niewydolności wielonarządowej u kobiety ciężarnej. Z drugiej strony, nadmierne krzepnięcie powoduje szybkie zużycie czynników krzepnięcia, co prowadzi do obfitych krwawień.
Płód pergaminowy – diagnostyka
Postawienie diagnozy płodu pergaminowego możliwe jest przy pomocy badania ultrasonograficznego (USG) ciężarnej. Pozwala ono stwierdzić, zazwyczaj w drugim trymestrze ciąży, obumarcie wewnątrzmaciczne jednego z płodów (brak czynności serca), podczas gdy drugi bliźniak rozwija się prawidłowo. Badania USG wykonane w kolejnych tygodniach obrazują pozostający w macicy obumarły płód, aż po pewnym czasie (po około 10 tygodniach), niemożliwe jest jego zobrazowanie, z powodu “sprasowania” go przez żyjącego bliźniaka. Staje się on widoczny jedynie jako cienka struktura, przypominająca swym kształtem pergamin. Ostateczne potwierdzenie diagnozy płodu pergaminowego możliwe jest dopiero po urodzeniu martwego płodu lub wyłyżeczkowaniu macicy, w badaniu histopatologicznym jego tkanek.
Płód pergaminowy – leczenie
Jako, że płód pergaminowy jest płodem obumarłym wewnątrzmacicznie, leczenie tego stanu jest niemożliwe. Jeżeli podczas porodu drugiego bliźniaka, nie dojdzie do wydalenia martwego płodu pergaminowego, konieczny jest zabieg łyżeczkowania (abrazji) macicy, odbywający się w krótkim znieczuleniu ogólnym. Jest on niezbędny, ponieważ pozostające w macicy fragmenty łożyska oraz tkanki martwego płodu mogłyby stać się przyczyną krwotoków oraz poważnych infekcji. Wszelkie działania medyczne powinny zostać skupione na żyjącym drugim płodzie oraz na kobiecie ciężarnej.
Czy wiesz że: u pozostałego (żyjącego) bliźniaka dość często obserwuje się wrodzoną aplazję (niedorozwój) skóry, a także inne nieprawidłowości, jak np. mikrocefalię (małogłowie)?
Przeżycie płodu zależy od wielu czynników – jego dojrzałości, czasu, jaki upłynął od śmierci bliźniaka do porodu drugiego płodu, a także od ilości kosmówek. Jeżeli płody są dwukosmówkowe (każdy z nich znajduje się w oddzielnym worku owodniowym), rokowanie co do przeżycia jest lepsze, niż w przypadku, gdy oba (obumarły i żyjący) dzielą wspólne łożysko. W przypadku ciąży jednokosmówkowej, w której oba płody dzielą wspólne łożysko, rokowanie jest złe (ze względu na dużą ilość wspólnych połączeń naczyniowych obu płodów) i wiąże się z częstszym występowaniem porodu przedwczesnego i poważnych zaburzeń neurologicznych u bliźniaka, który przeżył. Ze względu na możliwość wystąpienia licznych powikłań zarówno u matki, jak i u dziecka, wymagają oni ścisłego monitorowania i specjalistycznej opieki położniczej. Dobrostan żyjącego płodu powinien być ściśle monitorowany przy pomocy USG (badania ultrasonograficznego), a matka powinna mieć regularnie wykonywane badania krwi, w celu oceny ryzyka powikłań zakrzepowych oraz infekcyjnych. Także po porodzie, zarówno matka, jak i dziecko powinni pozostawać pod ścisłym nadzorem położnika.
Płód pergaminowy jest bardzo rzadkim powikłaniem, dotyczącym ciąż bliźniaczych. Do jego powstania dochodzi, gdy jeden z płodów obumrze w czasie 2 trymestru ciąży, a jego ciało zostanie uciśnięte w macicy przez drugiego rozwijającego się bliźniaka. Nazwa powyższego stanu pochodzi od tego, że po uciśnięciu tkanki płodu stają się tak “sprasowane”, że swym wyglądem mogą przypominać pergamin. Obecność płodu pergaminowego może zostać zdiagnozowana podczas badania USG ciężarnej. Leczenie tego stanu jest niemożliwe, zważywszy na to, że płód jest obumarły. Działania medyczne polegają na intensywnej opiece i kontroli ginekologicznej drugiego, żyjącego w macicy płodu oraz kobiety ciężarnej.