Alkoholizm jest chorobą powszechną. Zapewne wszyscy znamy najbardziej widoczne objawy towarzyszące tej chorobie i potrafimy całkiem skutecznie rozpoznać osoby zmagające się z alkoholizmem. Oprócz widocznych objawów takich jak samo spożywanie alkoholu czy fizyczne skutki nadużycia alkoholu, jest jeszcze szereg objawów niewidocznych na pierwszy rzut oka. Jak je dostrzec? Jak powstaje uzależnienie? Jak rozpoznać osobę, która po prostu często spożywa alkohol od tej uzależnionej? Gdzie znajduje się granica pomiędzy normą a chorobą? Spróbujmy odpowiedzieć na te pytania.
Objawy i fazy uzależnienia od alkoholu
Według Elvina Mortona Jellinka, choroba alkoholowa jest to dynamicznie rozwijający się proces, w którym występują kolejne, z góry do przewidzenia symptomy tworzące. Można wyróżnić cztery główne stadia choroby: stadium przedalkoholowe, stadium wstępne, stadium ostre oraz stadium przewlekłe [3].
I STADIUM PRZEDALKOHOLOWE
Jest to stadium charakterystyczne dla objawowego spożywania alkoholu. Jest ono często motywowane społecznie (wszelkiego rodzaju okazje rodzinne, spotkania towarzyskie). Jest to faza charakterystyczna zarówno dla osób, które przejdą przez kolejne fazy choroby alkoholowej, jak i tych, którzy już przez całe życie pozostaną w tej fazie. Picie motywowane społecznie jest normalne dla wszystkich ludzi. U jednych uaktywnia się pod jego wpływem proces powstawania nałogu alkoholowego, a u drugich pozostaje zawsze tylko piciem towarzyskim.
Czy wiesz że: Statystycznie dorosły Polak wypija rocznie około 10 l czystego alkoholu?
Przyszły alkoholik spożywa alkohol zarówno w celach towarzyskich, jak i w celu obniżenia napięcia wywołanego innymi sytuacjami, nie związanymi z piciem. Bardzo często zdarza się, że osoby zmagające się z silnym stresem związanym z pracą wieczorami rozładowują napięcie lampką wina czy butelką piwa. Z czasem, osoba taka po wypiciu alkoholu, nawet w małej ilości, odczuwa pewnego rodzaju ulgę psychiczną, której nie jest w stanie uzyskać inną drogą. Występuje obniżenie poziomu odporności na napięcia psychiczne oraz nieumiejętność radzenia sobie ze zdarzeniami stresowymi. Zazwyczaj w tych sytuacjach, elementem skutecznie niwelującym napięcie jest nawet symboliczna ilość alkoholu.
Często, w momencie doświadczania dużego stresu, przychodzi danej osoby do głowy myśl, że musi się “odstresować” wieczorem małym drinkiem. Unikanie konfrontacji z problemem i szukanie zastępczej formy radzenia sobie w postaci alkoholu, powoduje zwrotne wygaszenie strategii radzenia sobie z trudnościami. Spożywanie alkoholu w tym okresie, nie prowadzi zazwyczaj do znacznego upicia się.
Faza ta trwa zazwyczaj od kilku miesięcy do dwóch lat. Na początku, wraz ze wzrostem ilości spożywanego alkoholu, zwiększa się tolerancja na alkohol i dana osoba jest w stanie wypić więcej. Taka “mocna głowa do picia” jest nierzadko powodem do dumy.
Na początku fazy przedalkoholowej występuje raczej okazjonalne spożywanie alkoholu w celu doznania ulgi psychicznej. Pod koniec tej fazy okazjonalne picie zastępuje picie stałe w tym samym celu. Wtedy dana osoba upija się częściej, pojawiają się zatrucia organizmu i pierwsze krótkie amnezje i “utraty filmu”.
II STADIUM WSTĘPNE
Charakterystycznym momentem objawiającym przejście do fazy drugiej jest pojawienie się tzw. palimpsestów alkoholowych.
Palimpsesty alkoholowe to stany niepamięci zdarzeń, wykonywanych czynności, zachowań własnych i innych ludzi. Oczywiście, stany niepamięci występują również u osób zdrowych, które czasami przesadzą z alkoholem. To co rozróżnia palimpsesty od wspomnianych standardowych stanów niepamięci to fakt, że palimpsesty występują po spożyciu niewielkiej ilości alkoholu. Alkohol w tym miejscu przestaje być jedynie napojem, staje się on pewnego rodzaju narkotykiem.
W fazie tej pojawia się również potajemne picie. Przykładowo, podczas celebrowania urodzin, dana osoba stara się zawsze wypić kilka kieliszków więcej, zazwyczaj tak, żeby jej współtowarzysze tego nie zauważyli. Dodatkowo, występuje picie łapczywe i zachłanne, pierwsze kieliszki wypija się w krótkich odstępach czasu, w celu szybszego osiągnięcia stanu odprężenia.
Występują również zmiany w sferze poznawczej. Pojawia się ciągłe myślenie o alkoholu. Przed spotkaniami towarzyskimi, dana osoba martwi się czy będzie na nim wystarczająca ilość alkoholu. Pojawiają się również poczucie winy oraz wyrzuty sumienia. Pijący uświadamia sobie, że jego forma picia przestaje być czymś “normalnym”. Idzie za tym unikanie rozmów o alkoholu wśród najbliższych. Wzrost tolerancji na alkohol i możliwość wypicia jego większej ilości połączona z niejasną świadomością swoich problemów powodują, że pijący zaczyna “maskować się” podczas picia przed najbliższymi.
Faza ta trwa od pół roku do czterech, pięciu lat. W tym czasie znacznie wzrasta tolerancja na alkohol oraz potrzeba jego spożywania.
Pod koniec tej fazy coraz częściej występują palimpsesty alkoholowe. Są one zapowiedzią nałogu.
III STADIUM OSTRE
Objawem rozpoczynającym tę fazę jest utrata kontroli nad ilością spożywanego alkoholu. Jest to objaw wskazujący na wystąpienie narkomanii alkoholowej. Jest on objawem nieodwracalnym, dlatego też alkoholikiem jest się całe życie.
Utrata kontroli nad ilością spożywanego alkoholu jest to niepowstrzymany głód alkoholowy występujący po wypiciu tzw. “jednego kieliszka”, czyli po pierwszej, niewielkiej dawce alkoholu. Występuje ona zawsze, niezależnie od długości abstynencji alkoholika.
Objaw ten nie ma żadnego wpływu na sam fakt spożywania alkoholu. Zjawisko utraty kontroli występuje dopiero po rozpoczęciu picia. Właśnie dlatego, w leczeniu alkoholizmu niezbędna jest całkowita abstynencja od alkoholu, ponieważ jedynie ona chroni chorego przed zjawiskiem utraty kontroli i dalszym piciem.
W fazie ostrej występuje szereg objawów poznawczych. System racjonalizacji ulega rozbudowaniu, pojawia się zaprzeczanie utracie kontroli, przekonywanie samego siebie i innych coraz to nowymi uzasadnieniami, pijący stwarza sobie “alibi” w postaci wymyślania ważnych powodów do spożywania alkoholu.
Otoczenie chorego zauważa już pewne symptomy alkoholizmu i stara się pomóc choremu i wpłynąć na niego. System zaprzeczania świetnie sobie z tym radzi. Alkoholik oskarża członków rodziny i najbliższych o brak zrozumienia i akceptacji, zrzucając na nich winę za niekontrolowane picie. Pojawiają się zachowania agresywne, wrogość do otoczenia, które pogłębiają proces wyobcowania ze środowiska społecznego.
Życie rodzinne zaczyna znacznie odczuwać stan chorego. Alkoholik często lituje się nad sobą i swoim życiem, dominuje u niego poczucie bycia ofiarą, gdzie nikt go nie rozumie i każdy odrzuca. Występują pretensje i żal do partnera oraz dzieci. Często pojawia się również tzw. Zespół Ottela, czyli chorobliwej zazdrości na tle alkoholizmu. Może przybierać on postać obłędu zazdrości.
Wobec nacisków najbliższych występuje okresowo bezwzględna abstynencja, często również zmiana dotychczasowego sposobu picia (zmiana typu alkoholu, miejsca, czasu lub okoliczności) w celu udowodnienia złudnej kontroli.
Jest to czas, w którym alkoholik gromadzi i ukrywa zapasy alkoholu w najdziwniejszych miejscach. Pojawia się pierwsza hospitalizacja. Regularne picie poranne kończy fazę ostrą oznaczając przejście do kolejnej fazy.
IV STADIUM PRZEWLEKŁE
Początek tej fazy to okres dramatycznej walki nałogowca o zachowanie jakichkolwiek stosunków z otoczeniem. Jest to czas nieustannych konfliktów spowodowanych permanentnym zamroczeniem alkoholowym.
Występują tutaj długotrwałe zatrucia alkoholem nazywane powszechnie “ciągami picia”. Alkohol staje się centralnym punktem w rzeczywistości alkoholika, występuje degeneracja moralna, obniżenie sprawności intelektualnej, psychozy alkoholowe, urojenia, halucynacje podobne do schizofrenii.
Chory zaczyna przebywać z osobami z niższych warstw społecznych, które według niego go nie oceniają, sięga po alkohol niekonsumpcyjny, obniża się tolerancja na alkohol.
Zapamiętaj: Alkoholizm to przewlekła i podstępna choroba, która wymaga leczenia, gdyż może doprowadzić do śmierci.
Fazą kulminacyjną jest załamanie systemu racjonalizacji, w której alkoholik czuje się pokonany. W tej sytuacji są dwie drogi: decyduje się on na leczenie lub pije dalej, co prowadzi do dalszego wyniszczenia, chorób somatycznych, a nawet śmierci poprzez “zapicie się” lub samobójstwo.
Terapia alkoholowa
Istnieją różne formy leczenia alkoholizmu. Poniżej znajduje się lista możliwości, z których można skorzystać, zależnie od nastawienia pacjenta oraz fazy jego nałogu.
Jak zawsze w terapii psychologiczno-psychoterapeutycznej istotnym elementem sukcesu jest nastawienie i chęć pacjenta. Praca głównie opiera się na uświadomieniem sobie jak uzależnienie wpływa na życie chorego, jaką ma nad nim kontrolę i co stracił do tej pory przez picie alkoholu. Następnie jest to praca nad poczuciem własnej wartości, sensem zmiany, nad utrzymaniem abstynencji alkoholowej oraz na powolnym przystosowaniu do życia na nowo, bez elementu kontrolującego, czyli alkoholu.
Placówki pierwszego kontaktu (poradnie, punkty konsultacyjne)
- Konsultacje, poradnictwo i krótkoterminowe interwencje
- Podjęcie kontaktu indywidualnego
- Opieka medyczna
- Psychoterapia indywidualna i grupowa
Placówki stacjonarne
- Oddziały detoksykacyjne
- Ośrodki o programie krótkoterminowym – programy od 6 do 8 msc
- Ośrodki o programie długoterminowym – programy od 12 do 18 msc
Oddziały dzienne
- Pozostawanie uzależnionego w stałym środowisku, przy jednoczesnym programie pracy nad problemem uzależnienia
Opieka środowiskowa, socjoterapia
- Sieć klubów i świetlic socjoterapeutycznych (grupy dzieci i młodzieży ze środowisk zagrożonych nadużywaniem alkoholu)
Programy postrehabilitacyjne
- Służą one pomocą osobom powracającym do życia w środowisku rodzinnym i społecznym (pomagają w uzyskaniu nowej adaptacji do środowiska i życia)
- Na programy postrehabilitacyjne składa się system hosteli, system placówek postrehabilitacyjnych oraz grupy dla absolwentów ośrodków.