Praca zawodowa jest nieodłącznym elementem życia każdego dorosłego człowieka. Według statystyk Polacy spędzają w miejscu pracy w ciągu całego życia aż 34 lata, warto więc dokonać wyboru zawodu nie tylko pod kątem zarobków, lecz także biorąc pod uwagę ewentualne narażenie na czynniki szkodliwe dla zdrowia. Długotrwała ekspozycja na czynniki chorobotwórcze w miejscu pracy ściśle wiąże się z rozwojem chorób zawodowych. Jakie wyróżniamy rodzaje chorób zawodowych oraz kto uznaje chorobę zawodową?
Co to jest choroba zawodowa?
Definicja choroby zawodowej została ściśle określona przez prawo. Aby chorobę występującą u danego pracownika można było uznać za chorobę zawodową, muszą zostać spełnione następujące kryteria:
- choroba ta musi być wymieniona w wykazie chorób zawodowych, który stanowi załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 roku w sprawie chorób zawodowych;
- choroba musi wystąpić w warunkach narażenia zawodowego, czyli pod wpływem szkodliwych dla zdrowia czynników środowiskowych obecnych w miejscu pracy lub w związku ze sposobem wykonywania pracy np. konieczność przebywania w niedogodnej, wymuszonej pozycji ciała. Stwierdzenie wyżej wymienionych czynników szkodliwych musi być bezsporne lub wysoce prawdopodobne.
Oceny i kwalifikacji choroby zawodowej dokonują odpowiednie organy na etapie postępowania o uznanie choroby zawodowej, co zostało omówione w dalszej części artykułu.
Jak rozpoznać chorobę zawodową?
Aby rozpoznać chorobę zawodową, należy stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia, występujących w środowisku pracy lub w związku ze sposobem wykonywania pracy. Do szkodliwych dla zdrowia czynników, występujących w miejscu pracy zaliczamy:
- czynniki fizyczne – hałas, narażenie na wibracje i drgania mechaniczne, promieniowanie, pole elektromagnetyczne;
- czynniki chemiczne – pyły, pary, gazy, dymy;
- czynniki termiczne – działanie na organizm ekstremalnych temperatur;
- czynniki biologiczne – bezpośredni kontakt w miejscu pracy z bakteriami, wirusami, grzybami, pasożytami.
Zapamiętaj: Rozpoznanie choroby zawodowej stawiane jest na podstawie wywiadu lekarskiego, badania fizykalnego oraz zleconych badań dodatkowych, dostosowanych indywidualnie do danego pacjenta i podejrzewanej u niego choroby zawodowej.
W miejscu pracy, poza czynnikami szkodliwymi, możemy być narażeni na czynniki uciążliwe- są to takie okoliczności, których oddziaływanie na pracownika może być przyczyną jego złego samopoczucia lub nadmiernego zmęczenia. Nie stanowią one zagrożenia dla zdrowia i życia, lecz w istotny sposób przyczyniają się do zmniejszenia wydajności pracy. Do głównych czynników o uciążliwym charakterze należą:
- praca na wysokości;
- prace monotypowe – monotonne, polegające na wykonywaniu powtarzających się ruchów;
- wymuszona pozycja ciała;
- niedostateczne oświetlenie powodujące nadmierne obciążenie narządu wzroku;
- czynniki psychofizyczne – obciążenie fizyczne np. konieczność długotrwałej pracy w niewygodnej, wymuszonej pozycji ciała oraz obciążenia psychiczne – praca w dużym stresie, pod presją czasu.
Należy zaznaczyć, że w zależności od czasu oddziaływania wyżej wymienionych czynników, ich natężenia, a także indywidualnych cech pracownika, czynniki uciążliwe mogą stać się czynnikami szkodliwymi dla zdrowia.
Rozpoznanie choroby zawodowej stawiane jest na podstawie wywiadu lekarskiego, badania fizykalnego oraz zleconych badań dodatkowych, dostosowanych indywidualnie do danego pacjenta i podejrzewanej u niego choroby zawodowej, m.in. badań laboratoryjnych, obrazowych (zdjęcie rentgenowskie, tomografia komputerowa, badanie ultrasonograficzne) oraz konsultacji specjalistycznych. Bardzo często proces diagnostyczny jest długotrwały i wymaga wykonania wielu specjalistycznych badań. Istotny jest fakt, że rozpoznanie choroby zawodowej może mieć miejsce zarówno w okresie zatrudnienia w warunkach narażenia, a także po jego ustaniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych – czas ten jest różny dla poszczególnych jednostek chorobowych.
Rodzaje chorób zawodowych
Rodzaje występujących chorób zawodowych ściśle uzależnione są od specyfiki i warunków pracy- zupełnie inne schorzenia będą dotykać leśników niż np. informatyków. W aktualnym wykazie chorób zawodowych umieszczono aż 26 grup chorób zawodowych. Aby bardziej przejrzyście przedstawić ich systematykę, część chorób zawodowych możemy podzielić ze względu na układy oraz narządy, których dysfunkcję powodują:
a). choroby układu oddechowego:
- przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli;
- choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu;
- zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych;
- astma oskrzelowa;
- pylice płuc;
- byssinoza – inaczej nazywana bawełnicą, jest to choroba płuc, dotykająca osób narażonych na kontakt zawodowy z pyłem bawełny, lnu i konopi;
- beryloza;
- choroby płuc wywołane pyłem metali twardych.
b). choroby układu wzrokowego – wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznymi, m.in. alergiczne zapalenie spojówek, zwyrodnienie rogówki.
c). choroby skóry:
- alergiczne kontaktowe zapalenie skóry;
- ostre uogólnione reakcje alergiczne;
- pokrzywka kontaktowa;
- fotodermatozy zawodowe;
- grzybice skóry;
- drożdżakowe zapalenie skóry rąk;
- trądzik olejowy, smarowy lub chlorowy;
- kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia.
d). choroby nowotworowe – mogą dotyczyć wielu narządów i układów, m.in. nowotwory płuc, skóry, pęcherza, wątroby, zatok oraz układu krwiotwórczego. Powstają w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi.
e). choroby laryngologiczne – dotyczące uszu, nosa, krtani:
- przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 15 lat np. guzki głosowe twarde;
- obustronny trwały odbiorczy ubytek słuchu typu ślimakowego lub czuciowo-nerwowego spowodowany hałasem;
- przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym;
- zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym;
- alergiczny nieżyt nosa.
f). choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa- do najczęstszych należą borelioza oraz wirusowe zapalenia wątroby,
g). choroby układu ruchu i obwodowego układu nerwowego związane ze sposobem wykonywania pracy np. zespół cieśni nadgarstka, zmęczeniowe złamania kości.
Poza wyżej przedstawionym podziałem, wyróżniamy także jednostki chorobowe dotykające jednocześnie wielu układów, spowodowane przez określone czynniki fizyczne lub chemiczne:
- choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego;
- zespół wibracyjny;
- choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego np. choroba dekompresyjna;
- choroby wywołane działaniem wysokich albo niskich temperatur otoczenia- udar cieplny, odmroziny;
- zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez substancje chemiczne;
- gorączka metaliczna.
W Polsce w ostatnich latach najczęstszymi chorobami zawodowymi były choroby zakaźne i pasożytnicze oraz pylice płuc.
Kto uznaje chorobę zawodową?
Przebieg postępowania o stwierdzenie choroby zawodowej możemy podzielić na III etapy:
I – zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej;
II – rozpoznanie choroby zawodowej;
III – stwierdzenie choroby zawodowej.
Podejrzenie choroby zawodowej należy zgłosić do państwowego inspektora sanitarnego i właściwego okręgowego inspektora pracy. Zgłoszenia tego mogą dokonać:
- pracodawca;
- pracownik lub były pracownik, który na podstawie występujących objawów podejrzewa u siebie wystąpienie choroby zawodowej;
- lekarz podmiotu właściwego rozpoznawania choroby zawodowej np. lekarz pracujący w poradni chorób zawodowych.
Państwowy inspektor sanitarny, po otrzymaniu zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej, wszczyna odpowiednie postępowanie – kieruje pracownika, którego dotyczy podejrzenie na badania do uprawnionej jednostki orzeczniczej w celu wydania orzeczenia dotyczącego choroby zawodowej.
Uprawnionymi jednostkami orzeczniczymi są:
- poradnie i oddziały chorób zawodowych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy;
- kliniki i poradnie chorób zawodowych uniwersytetów medycznych;
- poradnie chorób zakaźnych wojewódzkich ośrodków medycyny pracy.
Chorobę zawodową uznaje lekarz orzecznik na podstawie zgromadzonej dokumentacji medycznej, przeprowadzonych badań lekarskich i badań pomocniczych oraz oceny narażenia zawodowego. Badania te będą różne w zależności od rodzaju rozpoznawanej choroby. Wydaje on orzeczenie lekarskie o rozpoznaniu choroby zawodowej – jest to II etap postępowania.
Etap III, czyli stwierdzenie choroby zawodowej, przeprowadzany jest przez właściwego państwowego inspektora sanitarnego – wydaje on decyzję administracyjną o stwierdzeniu lub braku podstaw do stwierdzenia choroby zawodowej.
Pracownikowi, który uzyskał decyzję stwierdzenia choroby zawodowej, przysługują z tego tytułu liczne świadczenia pieniężne i odszkodowawcze, takie jak:
- świadczenie rehabilitacyjne;
- zasiłek chorobowy;
- zasiłek wyrównawczy;
- renta z tytułu niezdolności do pracy;
- renta szkoleniowa;
- dodatek pielęgnacyjny;
- jednorazowe odszkodowanie.
W przypadku śmierci pracownika spowodowanej chorobą zawodową, członkom jego rodziny przysługuje jednorazowe odszkodowanie, renta rodzinna oraz dodatek do renty rodzinnej.
Jak leczyć choroby zawodowe?
Leczenie chorób zawodowych ściśle uzależnione jest od rodzaju choroby, jaka wystąpiła u danego pracownika. Jak wyżej omówiono, istnieje bardzo wiele różnych chorób zawodowych i każda z nich wymaga odmiennego podejścia terapeutycznego. Podstawą terapii w wielu przypadkach jest próba eliminacji czynnika szkodliwego, np. poprzez zmianę stanowiska pracy na takie, gdzie ów czynnik chorobotwórczy nie występuje. Przykładowo:
- w przypadku reakcji alergicznych, kluczowe jest unikanie kontaktu z alergenem, a u niektórych pacjentów stosowanie także leków przeciwalergicznych;
- jeśli w następstwie narażenia na hałas u pracownika wystąpił trwały ubytek słuchu, właściwym postępowaniem będzie zaopatrzenie go w odpowiednio dostosowane aparaty słuchowe i w miarę możliwości zmiana stanowiska pracy na takie, w którym nie będzie on narażony na hałas;
- w przypadku wystąpienia astmy oskrzelowej leczeniem z wyboru będzie stosowanie leków rozszerzających oskrzela;
- w chorobach zawodowych układu ruchu kluczowa jest systematyczna rehabilitacja;
- w przypadku wystąpienia choroby nowotworowej, leczenie uzależnione jest od rodzaju nowotworu- stosuje się zabiegi chirurgiczne, chemioterapię lub radioterapię, często łącząc wszystkie wymienione metody.
Leczeniem chorób powstałych w związku z wykonywaną pracą zajmują się lekarze bardzo wielu specjalności, m.in. neurolodzy, interniści, otolaryngolodzy, pulmonolodzy, dermatolodzy, specjaliści chorób zakaźnych czy medycyny pracy. Pracownikowi, u którego stwierdzono chorobę zawodową poza wyżej wymienionymi świadczeniami przysługuje także pokrycie kosztów leczenia z zakresu stomatologii i szczepień ochronnych oraz zaopatrzenia w przedmioty ortopedyczne w zakresie określonym ustawą.
Czy wiesz że: gorączka metaliczna, zwana także gorączką odlewników lub gorączką cynkową, jest chorobą zawodową spawaczy? Jej przyczyną jest jednorazowa ekspozycja na dymy zawierające tlenki metali (m.in. cynk, miedź, magnez), do czego może dojść podczas spawania lub cięcia elementów metalowych. Szacuje się, że około 30% spawaczy doświadczyło choć raz epizodu tej choroby.
Podsumowując, mianem chorób zawodowych określamy bardzo różnorodną grupę schorzeń, wynikających z długotrwałego narażenia w miejscu pracy na różnorodne czynniki szkodliwe. Jako pracownik warto być świadomym istnienia chorób zawodowych i wynikających z tego tytułu praw, aby w przypadku wystąpienia objawów sugerujących chorobę zawodową, móc ubiegać się o jej stwierdzenie i uzyskanie szerokiego wachlarza świadczeń odszkodowawczych. Bardzo ważne jest także tworzenie przez pracodawców ergonomicznych stanowisk pracy oraz przestrzeganie zasad BHP, aby maksymalnie ograniczyć narażenie pracowników na czynniki szkodliwe i uciążliwe dla zdrowia, przyczyniających się do rozwoju chorób zawodowych.