Odleżyny (owrzodzenia odleżynowe) są problemem dotykającym przede wszystkim pacjentów leżących, długotrwale unieruchomionych, jednak do powstania odleżyn może dojść również pod opatrunkiem gipsowym. Początkowo występują jako zaczerwienione miejsce na skórze, nieblednące pod wpływem ucisku, którego wygląd pogarsza się z czasem. Tworzą się pęcherze, a następnie otwarta rana [1]. Przyczyną powstawania owrzodzenia będącego miejscowym uszkodzeniem skóry, a w zaawansowanych stadiach również struktur leżących głębiej, jest przewlekły ucisk skóry powodujący martwicę na skutek niedokrwienia skóry i często tkanek leżących głębiej [2].
Nie bez znaczenia są także takie czynniki jak: ogólny stan zdrowia pacjenta, podeszły wiek, masa ciała (otyłość, niedożywienie), stan skóry chorego i jej właściwa pielęgnacja, nietrzymanie moczu czy stolca, stopień unieruchomienia i niepełnosprawności chorego, występowanie chorób przewlekłych, m.in. cukrzycy i choroby naczyń krwionośnych, jak również uszkodzenia neurologiczne i brak odczuwania bólu [3]. Występowanie odleżyn u pacjenta znacznie pogarsza jego komfort życia ze względu na nasilenie dolegliwości bólowych i pogłębienie stopnia niepełnosprawności, a także pogarsza jego rokowania, zwłaszcza w sytuacji, gdy problem ten jest bardzo nasilony [4].
Profilaktyka przeciwodleżynowa
U chorych szczególnie narażonych na ryzyko wystąpienia owrzodzeń odleżynowych należy wdrożyć profilaktykę przeciwodleżynową polegającą m.in. na codziennej kontroli skóry. Nie należy lekceważyć jakichkolwiek zmian sugerujących podrażnienia skóry, ponieważ w krótkim czasie mogą one przeistoczyć się w bolesne rany, które trudno wyleczyć. Prawidłowa pielęgnacja skóry chorego jest absolutnym minimum, o które również trzeba zadbać, sprawując opiekę nad pacjentem z grupy ryzyka występowania odleżyn.
Na taką pielęgnację składa się przede wszystkim utrzymywanie skóry suchej i czystej, a wymaga to wyjątkowej troski w przypadku pacjentów z nietrzymaniem moczu czy stolca. Do mycia takich pacjentów należy dobrać środki myjące o odpowiednio zbilansowanym pH, jak również wybrać takie, które nie będą dodatkowo podrażniać skóry. W tym kontekście nie poleca się stosowania chusteczek nawilżonych lub chusteczek z oliwką. Dobrze sprawdzą się za to woda z szarym mydłem lub mydłem o pH 5,5 [5].
Godnym polecenia preparatem jest też pianka myjąco-pielęgnująca Seni Care do stosowana zamiast wody i mydła. Zawiera ona pantenol, który przyspiesza gojenie ran, biokompleks lniany i olej z oliwek, które nawilżają skórę i łagodzą podrażnienia,a także kwas mlekowy zapewniający pH= 5, które stabilizuje kwaśny płaszcz ochronny skóry [6]. Do nawilżenia skóry po umyciu pacjenta wodą z mydłem można wykorzystać oliwkę dziecięcą lub specjalistyczny płyn PC30V. Ten drugi zasługuje na szczególną uwagę, ponieważ zdaniem wielu specjalistów jest jednym z najlepszych preparatów na rynku. Przekonamy się o tym, spoglądając na skład tego preparatu. Znajduje się w nim m.in. alantoina, która przyspiesza regenerację skóry, wyciąg z kwiatów rumianku o działaniu przeciwzapalnym i antyseptycznym, wyciąg z nasion kasztanowca o działaniu przeciwobrzękowym i uszczelniającym naczynia krwionośne, dekspantenol, który nawilża i znosi uczucie napięcia powłok skórnych oraz 1,3-butanodiol, który wzmacnia i uelastycznia skórę [7]. Preparatami do codziennego (nawet kilkakrotnego) stosowania zarówno w celach ochronno-pielęgnacyjnych, jak i pod kątem regeneracji skóry, zawierającymi dekspantenol, są m.in. Bepanthen Baby Maść Ochronna, Dermopanten oraz Alantan plus zawierający dodatkowo alantoinę [8].
Ważne z punktu widzenia profilaktyki, jak również leczenia jest zmienianie ułożenia pacjenta co najmniej co 4 godziny (u pacjentów z grupy ryzyka). W przypadku występowania zaczerwienienia (zwłaszcza jeśli zaczerwienienie występuje w obrębie kości krzyżowej, kostek, pięt czy guzów kulszowych) poleca się unikanie ucisku, pielęgnację i obserwację, aż do zaniku zmian na skórze [9].
Jaki materac na odleżyny?
Niezbędnym elementem profilaktyki przeciwodleżynowej są specjalistyczne materace. Najlepszą opinią cieszą się dynamiczne materace zmiennociśnieniowe, które umożliwiają zmianę miejsca i wartości ucisku. W skład zestawu wchodzą materac przeciwodleżynowy oraz połączony z nim przewodami panel sterujący (pompa). Materac zbudowany jest z elastycznego materiału tworzącego rzędy komór, w które panel sterujący wtłacza powietrze. Pompa cyklicznie zmienia komory, w które tłoczy powietrze, oraz wartości ciśnienia w tych komorach, co pozwala na uzyskanie efektu stałego i rytmicznego masażu [10]. Zasadę działanie tego typu materaców obrazuje poniższy schemat.
Rys.1. Materac zmiennociśnieniowy – schemat działania
faza 1. – wypełnienie wszystkich komór powietrzem,
faza 2. – wypompowanie z co drugiej komory,
faza 3. – wypełnienie wszystkich komór,
faza 4. – wypompowanie z komór dotychczas stale wypełnionych.
Nową i obiecującą techniką profilaktyki przeciwodleżynowej, szczególnie w grupie pacjentów z uszkodzeniami rdzenia kręgowego, jest elektryczna stymulacja mięśni w miejscach szczególnie narażonych na wystąpienie zmian odleżynowych [11].
W przypadku zaobserwowania u pacjenta leżącego postępujących zmian skórnych należy skontaktować się z lekarzem w celu doboru specjalistycznych opatrunków zapewniających odpowiednią temperaturę i wilgotność rany. Nie należy stosować tradycyjnych opatrunków gazowych, które szybko wysychają i wówczas są trudne do usunięcia z rany. Nie powinno się również na własną rękę wybierać antybiotyków stosowanych miejscowo, ale każdą niepokojącą zmianę warto skonsultować u specjalisty.