Schizofrenia katatoniczna stanowi jedną z klasycznych postaci schizofrenii. Co prawda, podział ten jest już nieco przestarzały, ale warto go poznać, aby zrozumieć różnorodność objawów u pacjentów ze schizofrenią. Postać katatoniczna może stanowić nawet zagrożenie życia pacjenta.
Co to jest schizofrenia katatoniczna?
Schizofrenia katatoniczna jest jednym z podtypów schizofrenii (pozostałe to paranoidalna, prosta, hebefreniczna i niezróżnicowana). Podział ten pochodzi z początków XX wieku i współcześnie wychodzi już z użycia ze względu na małą użyteczność kliniczną. Jednakże wciąż warto poznać poszczególne podtypy schizofrenii, by zrozumieć różnorodność objawów prezentowanych przez pacjentów.
Czy wiesz że: w XIX wieku i na początku ubiegłego stulecia postać katatoniczna schizofrenii była jedną z najpowszechniejszych? Obecnie obraz chorobowy przebiegający z katatonią należy do najrzadszych. To zagadkowe zjawisko nie zostało w pełni i jednoznacznie wyjaśnione. Możliwe, że rzeczywistość ma dużo większy wpływ na ekspresję zaburzeń psychicznych, niż nam się wydaje. Ale wyjaśnień jest o wiele więcej.
W schizofrenii katatonicznej na pierwszy plan wysuwają się zaburzenia psychomotoryczne (psychoruchowe). Występuje dezorganizacja ruchu i mowy, wzrost lub spadek napięcia mięśniowego. Objawy te zostaną szczegółowo opisane później. Katatonia może stanowić bezpośrednie zagrożenie dla życia, ponieważ w swojej najbardziej zaawansowanej formie, charakteryzuje się wzrostem temperatury ciała i zaburzenia regulacji kluczowych funkcji organizmu. Co więcej pacjent nie przyjmuje płynów ani pokarmu. Niemniej poza sytuacjami ekstremalnymi rozpoznanie schizofrenii katatonicznej ma raczej korzystne rokowanie. Należy zwrócić uwagę, że współcześnie Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne zrezygnowało z wyróżniania podtypów schizofrenii. Natomiast w proponowanej przez WHO klasyfikacji ICD-11 katatonia będzie stanowić osobne rozpoznanie. Wynika to z faktu, że może ona występować w innych chorobach psychiatrycznych: epizodach ciężkiej depresji, czy zaburzeniach lękowych. A także różnych chorobach neurologicznych, metabolicznych czy nawet reumatologicznych. W związku z tym w ciągu kilku następnych lat określenie „schizofrenia katatoniczna” będzie miało znaczenie jedynie historyczne.
Schizofrenia katatoniczna – objawy
Schizofrenia katatoniczna charakteryzuje się szeregiem typowych objawów. Należą do nich:
- Stupor – inaczej osłupienie. Brak ruchu, mowy, reakcji na bodźce, przy zachowanej świadomości;
- Katalepsja – zastyganie w nienaturalnej pozycji;
- Giętkość woskowa – odmiana katalepsji charakteryzująca się podatnością na wpływ innych osób (gdy zmieni się ułożenie ciała pacjenta zastyga on w nowo nadanej mu pozycji);
- Mutyzm – brak mowy;
- Negatywizm – czynne lub bierne przeciwstawianie się poleceniom czy np. próbie zmiany pozycji;
- Stereotypie ruchowe – wielokrotne powtarzanie pozbawionych sensu czynności;
- Manieryzmy – podobne do stereotypii, jednak czynności te sprawiają pozory sensowności;
- Pobudzenie psychoruchowe – wzrost zdezorganizowanej aktywności. Oczywiście nie występuje jednocześnie z katalepsją;
- Grymasy twarzy;
- Echolalia – wielokrotne powtarzanie słów lub całych fraz zasłyszanych od innych osób (chwilę wcześniej);
- Echopraksja – powtarzanie ruchów lub czynności zaobserwowanych u innych ludzi (chwilę wcześniej).
Ponadto kluczowe jest występowanie charakterystycznych dla schizofrenii objawów. Różnicuje ją to z pomiędzy innych przyczyn stanu katatonicznego. Według klasyfikacji ICD-10 musi wystąpić przynajmniej jeden z grupy 1-4 oraz 2 z grupy 5-8 (utrzymując się przynajmniej miesiąc):
- Uczucie, że myśli pacjenta nie należą do niego, są mu narzucane, ma poczucie „kradzieży” myśli lub ma wrażenie, że jego myśli są nieznośnie głośne lub słyszalne dla innych,
- Poczucie bycia kontrolowanych, zewnętrznie sterowanym,
- Głosy komentujące zachowanie pacjenta, „dyskutujące” o nim,
- Urojenia wielkościowe – przekonanie o ponadprzeciętnej sile, znaczeniu, supermocy,
- Halucynacje (widzenie, słyszenie itd. rzeczy, których nie ma),
- Urywanie się myśli, dziwaczne zmiany w toku myślenia,
- Objawy katatoniczne,
- Apatia, ograniczenie wypowiedzi, mała lub nieodpowiednia emocjonalność, wycofanie z relacji społecznych.
Schizofrenia katatoniczna – przyczyny
Przyczyny schizofrenii nie zostały jak dotąd w pełni wyjaśnione. Obecnie uznany model zakłada współdziałanie podatności genetycznej i warunków zewnętrznych. O wpływie genów świadczy m.in. częstsza zachorowalność u krewnych pacjentów. Ponadto zakrojone na szeroką skalę badania ludzkiego materiału genetycznego wykazały istnienie ponad 100 genów związanych w częstszym występowaniem schizofrenii. Czynniki środowiskowe to stres, zła i „gęsta” atmosfera emocjonalna, brak wsparcia, nadużywanie substancji psychoaktywnych.
Schizofrenia katatoniczna – diagnostyka
Postać katatoniczna ma wyraźne objawy, które skłaniają do konsultacji psychiatrycznej. Gdy na oddziale lub izbie przyjęć pojawia się pacjent w stanie katatonicznym, należy rozważyć szereg różnych diagnoz.
Zapamiętaj: Im szybciej rozpoznana i leczona jest schizofrenia, tym lepsze mamy rokowanie. Uwaga na prodromy schizofrenii (czyli okres przed ujawnieniem się objawów). Występują wtedy zaburzenia nastroju, koncentracji, apatia, wycofanie z relacji z innymi ludźmi, zmiana zachowania. Ponadto pacjent skupia się na dziwacznych tematach, okultyzmie, przejawia nietypowe zainteresowanie religią, ma przemijające halucynacje.
Jedną z nich jest oczywiście schizofrenia, ale też inne choroby psychiatryczne: depresja, choroba dwubiegunowa, ostre przemijające zaburzenia psychotyczne, zaburzenia organiczne lub ze spektrum autyzmu. Katatonia może być wywołana także lekami antypsychotycznymi (uwaga na złośliwy zespół neuroleptyczny!) czy np. amfetaminą lub fencyklidyną. Katatonia może być pochodną ogólnoustrojowych zaburzeń medycznych. Należą do nich śpiączka cukrzycowa, hiperkalcemia (nadmiar wapnia), zaburzenia pracy wątroby prowadzące do zaburzenia pracy mózgu (encefalopatia wątrobowa), nowotwory, urazy głowy, zapalenia mózgu, niektóre choroby naczyń, skrajny niedobór żelaza i wiele innych. Ze względu na wielość przyczyn, w najnowszej klasyfikacji ICD-11 katatonia stanowi osobną od schizofrenii diagnozę.
Schizofrenia katatoniczna – leczenie
Podstawą leczenia jest zastosowanie leków antypsychotycznych (neuroleptyków). Ponadto kluczowa jest psychoedukacja (edukacja o procesie chorobowym i sposobach leczenia), wspierająca codzienne życie psychoterapia. Najważniejsze znaczenie rokownicze ma stosowanie się do zaleceń lekarza i współpraca pacjenta. Bardzo ważne jest wsparcie ze strony bliskich i ich pomoc procesie terapeutycznym. W wypadku ekstremalnych form katatonii (takich które zagrażają życiu) wykorzystać należy elektrowstrząsy. Są one dla chorego mózgu tym, czym defibrylacja jest dla chorego serca. Restartują i pozwalają na nowy początek.
Schizofrenia katatoniczna to postać schizofrenii charakteryzująca się zaburzeniami psychomotorycznymi. Należą do nich stupor, pobudzenie psychoruchowe, katalepsja, giętkość woskowa, echolalie, stereotypie ruchowe i inne. Musi być różnicowana przede wszystkim ze złośliwym zespołem neuroleptycznym. Obecnie nazwa „schizofrenia katatoniczna” wychodzi już z użycia. W klasyfikacji ICD-11 osobno będzie się diagnozować schizofrenię i katatonię.