Osobowość człowieka jest niezwykle złożoną strukturą. Rozwija się już od 6 miesiąca życia płodowego, ale głównie w dzieciństwie i w okresie dojrzewania (około 12-18 roku życia). W tym czasie najszybciej przyjmujemy schematy reakcji emocjonalnych i utrwalamy sposoby reagowania w sytuacjach stresowych. Gdy utrwalone wzorce w sposób znaczący odbiegają od przeciętnych, przyjętych w danej kulturze sposobów spostrzegania, myślenia i odczuwania, mamy wówczas do czynienia z zaburzeniami osobowości. Jednym z najczęściej diagnozowanych zaburzeń osobowości jest osobowość chwiejna emocjonalnie.
Co to jest osobowość chwiejna emocjonalnie?
Osobowość chwiejna emocjonalnie jest to zaburzenie osobowości charakteryzujące się znaczną niestabilnością oraz zmiennością przeżywanych emocji.
Wyróżnia się 2 typy osobowości chwiejnej emocjonalnie:
- typ impulsywny,
- typ z pogranicza (borderline).
Ich cechą wspólną są zachowania impulsywne oraz brak samokontroli emocji. Zaburzenie osobowości chwiejnej emocjonalnie występuje u około 6% populacji i dotyczy znacznie częściej kobiet. Wśród osób leczonych psychiatrycznie rozpowszechnienie tego zaburzenia wynosi aż 10-20%.
Osobowość chwiejna emocjonalnie – objawy
Stałymi, najbardziej charakterystycznymi objawami tego zaburzenia są:
- silne poczucie pustki i dążenie do uniknięcia odrzucenia,
- zachowania impulsywne, ryzykowne, a nawet autodestrukcyjne,
- brak przewidywania konsekwencji własnych czynów,
- niestabilność emocjonalna, zmienny obraz samego siebie,
- bardzo duża zmienność nastroju.
Czy wiesz że: chorzy z osobowością borderline, ze względu na częste próby samobójcze oraz nadużywanie substancji psychoaktywnych, są obarczeni bardzo dużym ryzykiem samobójstwa? Ich częstość szacuje się aż na 10%, co sprawia, że jest to jedna z diagnoz obarczona największym ryzykiem śmierci samobójczej.
Pacjenci z tego typu diagnozą przejawiają dużą drażliwość oraz nieumiejętność kontrolowania emocji. W jednej chwili są zadowoleni, uśmiechnięci, a za moment wybuchają niekontrolowanym gniewem, zwłaszcza, gdy coś pójdzie nie po ich myśli. Reakcje takich osób są bardzo skrajne – od gniewu do płaczu i zazwyczaj nieadekwatne do bodźca. Mają bardzo zmienne zdanie na swój temat – w ciągu zaledwie kilku minut może ono przechodzić od samouwielbienia, aż po nienawiść do własnej osoby. Pacjentom tym stale towarzyszy poczucie lęku i niższości, dlatego boją się odrzucenia. Dominującym stanem jest uczucie “wewnętrznej pustki”, którą za wszelką cenę starają się wypełnić. Myśl o zostaniu porzuconym przez partnera wręcz ich paraliżuje. Początek zaburzenia najczęściej obserwuje się w wieku młodzieńczym.
Osobowość chwiejna emocjonalnie – przyczyny
Na rozwój osobowości chwiejnej emocjonalnie mają wpływ:
- zaniedbania wychowawcze ze strony rodziców (nieobecni, zdystansowani, niezaangażowani),
- urazy dziecięce związane z przemocą fizyczną i seksualną,
- biologicznie uwarunkowane cechy temperamentu, takie jak impulsywność, poszukiwanie doznań, duża reaktywność emocjonalna,
- zaburzenia równowagi neuroprzekaźników, głównie serotoniny.
*neuroprzekaźniki – są to cząsteczki chemiczne wytwarzane w komórkach nerwowych, umożliwiające przekazywanie impulsów nerwowych w mózgu
*serotonina – związek chemiczny odpowiedzialny za kontrolę nastroju – hormon szczęścia”
Osobowość chwiejna emocjonalnie – typ impulsywny
Pacjentów z tym podtypem zaburzenia charakteryzują częste wybuchy gniewu oraz zachowania agresywne, zwłaszcza w odpowiedzi na krytykę ze strony innych. Bardzo łatwo wchodzą w konflikty, szczególnie jeśli ich impulsywne zachowania zostały pokrzyżowane lub skrytykowane. Chorzy ci mają także “słomiany zapał”- bardzo trudno jest im kontynuować działania, które nie są związane z natychmiastową nagrodą. Lubią szybko widzieć efekty swojej pracy, a gdy tak się nie dzieje – po prostu jej zaprzestają, nie bacząc na konsekwencje.
Osobowość chwiejna emocjonalnie – typ borderline (z pogranicza)
Pacjentów z typem borderline doskonale charakteryzują słowa amerykańskiego psychiatry Hagopa Akiskala – “stabilna niestabilność”. Cechuje ich skłonność do angażowania się w niestabilne i bardzo intensywne związki uczuciowe, które często prowadzą do kryzysów emocjonalnych. Wykazują bardzo dużą potrzebę kontaktów społecznych z jednoczesną znaczną ambiwalencją uczuć – raz kochają partnera, a innym razem nienawidzą.
*ambiwalencja – jednoczesne przeżywanie sprzecznych, skrajnych uczuć względem tego samego obiektu
Przez cały czas obawiają się odrzucenia, co sprawia, że żyją w poczuciu lęku. Często szantażują partnera, że jeśli ich zostawi, to wyrządzą sobie krzywdę. Aby rozładować napięcie emocjonalne podejmują czyny autodestrukcyjne np. samookaleczanie, zachowania ryzykowne, jak hazard, czy przygodny seks, a nawet próby samobójcze. Powszechne są także konflikty z prawem oraz nadużywanie substancji psychoaktywnych.
Podobnie, jak w typie impulsywnym nastrój takich osób jest bardzo zmienny oraz mają trudności z opanowaniem złości, natomiast silniej zaznaczone są zaburzenia obrazu samego siebie. Pacjenci nie są pewni kim są, mają wrażenie, że ich myśli i uczucia oddalają się od nich.
Osobowość typu borderline współistnieje z licznymi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak:
- zespół stresu pourazowego,
- depresja,
- choroba afektywna dwubiegunowa,
- bulimia,
- ADHD.
Osobowość chwiejna emocjonalnie – leczenie
Różnorodny i nieprzewidywalny obraz kliniczny sprawia, że zaburzenie to uznaje się za jedno z najtrudniej poddających się leczeniu. Pierwszoplanową rolę w leczeniu odgrywa psychoterapia, a farmakoterapia jest jedynie metodą wspierającą. W psychoterapii wykorzystuje się głównie 2 nurty:
- poznawczo – behawioralny – terapia ta ma jasno określoną strukturę i przebieg, a każde spotkanie ustalony plan. Skoncentrowana jest na rozwiązywaniu realnych trudności, a celem psychoterapeuty jest taka zmiana sposobu myślenia i zachowania pacjenta, która pozwoli mu radzić sobie z trudnościami w przyszłości,
- psychodynamiczny – bardziej skupia się na na nieświadomych mechanizmach działania. Szczegółowo analizowana jest przeszłość pacjenta, a także jego sny, pragnienia, lęki i fantazje.
Leczenie powinno trwać przynajmniej rok, a jego efektywność jest uzależniona od podtypu zaburzenia oraz stopnia zaburzonych cech osobowościowych.
Osobowość chwiejna emocjonalnie jest to jedno z najczęstszych zaburzeń osobowości, diagnozowane najczęściej w wieku młodzieńczym, częściej u płci żeńskiej. Wyróżniamy jego 2 podtypy: impulsywny i borderline (z pogranicza), który jest bardziej powszechny. Wspólnymi objawami dla obu podtypów zaburzenia są: niestabilność emocjonalna, bardzo duża zmienność nastroju, angażowanie się w intensywnie i krótkotrwałe związki oraz skłonność do zachowań ryzykownych. Osobowość borderline wiąże się z dużym ryzykiem śmierci samobójczej, której częstość w tej grupie pacjentów wynosi aż 10%. Leczenie osobowości chwiejnej emocjonalnie polega na psychoterapii, głównie w nurcie poznawczo – behawioralnym i psychodynamicznym. Farmakoterapia pełni rolę uzupełniającą.