Każdy z nas zetknął się zapewne kiedykolwiek z pojęciem fobii. Do najbardziej znanych należą arachnofobia, agorafobia, czy klaustrofobia. Jednym ze sposobów radzenia sobie chorych ze źródłem lęku jest unikanie obiektu wywołującego strach. O wiele trudniej mają pacjenci, u których lęk wywołują przedmioty powszechnego użytku i codzienne czynności- czy da się nieustannie unikać kontaktu z papierem, zwierzętami czy samochodami? Manifestacją takiej fobii jest z pewnością paniczny lęk przed prowadzeniem samochodu – amaksofobia. Jak wygląda codzienne życie chorych na amaksofobię i jak przebiega jej leczenie?
Co to jest amaksofobia?
Amaksofobia jest to zaburzenie lękowe z grupy fobii, objawiające się panicznym strachem przed prowadzeniem samochodu. Może być to lęk przed jazdą samochodem w ogóle (klasyczna amaksofobia) lub strach przed niektórymi jej aspektami np. określonym typem dróg lub spotkaniem na drodze policji. Znacznie częściej spotyka się osoby, które obawiają się konkretnego aspektu związanego z jazdą samochodem. Pacjenci z klasyczną amaksofobią obawiają się, że podczas jazdy przydarzy im się coś złego, będą mieli ciężki wypadek, w konsekwencji którego doznają ciężkiego urazu lub nawet umrą. Chory na amaksofobię nie obawia się jedynie prowadzenia pojazdu, lecz także nieprzewidywalnych zachowań ze strony innych kierowców i wynikających z nich zagrożeń. Amaksofobia zaliczana jest do grupy tzw. fobii specyficznych, charakteryzujących się lękiem przed określoną sytuacją lub obiektem. Większość chorych zdaje sobie sprawę z tego, że ich lęk jest irracjonalny i nieproporcjonalny w stosunku do zagrożenia, lecz nie są w stanie nad nim zapanować. Pełnoobjawowa amaksofobia występuje stosunkowo rzadko i nie każdy, kto nieco obawia się prowadzenia samochodu, musi diagnozować u siebie to zaburzenie. Fobię rozpoznajemy dopiero wówczas, gdy lęk znacznie upośledza codzienne funkcjonowanie i aktywność chorego na różnych płaszczyznach.
Objawy amaksofobii
Amaksofobia objawia się paraliżującym lękiem przed prowadzeniem samochodu. Jeżeli fobia rozwinie się u danej osoby jeszcze przed osiągnięciem pełnoletniości np. na skutek przeżytego wypadku samochodowego, prawdopodobnie nie podejdzie ona nawet do egzaminu na prawo jazdy. Jeśli lęk pojawi się w późniejszym wieku, chory za wszelką cenę będzie unikał prowadzenia samochodu i wybierał inne środki transportu. Jeżeli sytuacja życiowa zmusi go do prowadzenia samochodu, paraliżujący strach może przyczynić się do utraty kontroli nad pojazdem i chwilowej niezdolności do racjonalnego myślenia, co bardzo często prowadzi do wypadków drogowych. Część pacjentów boi się jazdy samochodem nawet wtedy, gdy znajdują się na miejscu pasażera, inni zaś są w stanie podróżować z osobą, do której mają duże zaufanie. Objawami najbardziej charakterystycznymi dla amaksofobii są:
- paraliżujący, irracjonalny strach na samą myśl o prowadzeniu samochodu;
- silny lęk przed uczestnictwem w wypadku drogowym i skrzywdzeniem przewożonych osób;
- obawa przed spowodowaniem śmiertelnego wypadku;
- lęk przed potrąceniem pieszych;
- obawa przed uwięzieniem w pojeździe;
- strach przed dużymi prędkościami.
Tak jak w innych rodzajach fobii, również w przebiegu amaksofobii mogą występować napady bardzo silnego, niekontrolowanego lęku zwane atakami paniki. Zazwyczaj pojawiają się one, gdy osoba cierpiąca na ten rodzaj fobii jest zmuszona wsiąść za kierownicę i charakteryzują się następującymi symptomami:
- drżenie rąk;
- bóle i zawroty głowy;
- nudności i wymioty;
- zawężenie pola widzenia;
- uczucie przyspieszonego bicia serca i kołatania w klatce piersiowej;
- trudności z oddychaniem;
- nadmierne pocenie się;
- omdlenia.
Osoba doświadczająca ataku paniki nie jest w stanie zapanować nad pojazdem, stanowi zagrożenie dla siebie, przewożonych pasażerów oraz innych uczestników ruchu drogowego. Aby można było rozpoznać amaksofobię, wyżej wymienione objawy powinny występować minimum przez 6 ostatnich miesięcy.
Czy wiesz że: według statystyk, w niewielkim państwie San Marino, na każdego mieszkańca przypadają średnio aż dwa samochody?
Charakter prezentowanych przez pacjenta objawów jest bardzo różnorodny, niektórzy prezentują np. lęk przed prawym pasem. Kierowcy z tym rodzajem lęku na drogach dwupasmowych poruszają się jedynie lewym pasem, a na drogach jednopasmowych trzymają się możliwie najbliższej środka jezdni. Istnieją także osoby, które obawiają się jedynie skręcania w lewo, parkowania pomiędzy dwoma samochodami lub jazdy nocą.
Dla pacjenta z amaksofobią duże znaczenie ma także miejsce zamieszkania – jeżeli mieszka on w dużym mieście, to nawet bardzo nasilona forma fobii nie wpływa na jego życie aż tak bardzo, gdyż ma wokół siebie liczne sklepy, biura czy punkty usługowe, do których może dotrzeć pieszo, a jeśli czegoś mu zabraknie, bez problemu może to zamówić online. Tym samym nie jest zmuszony do jeżdżenia samochodem w odległe miejsca, co zmniejsza nasilenie lęku. O wiele trudniej mają chorzy mieszkający z dala od metropolii – w ich przypadku dostęp do komunikacji miejskiej jest ograniczony i aby dostać się gdziekolwiek, są zmuszeni dojechać tam własnym samochodem. Z drugiej strony, osoby mieszkające na wsi rzadziej mają kontakt z przejeżdżającymi samochodami, przez co unikają natrętnych myśli i wyobrażania sobie “jakby to było być w środku samochodu”. Irracjonalny lęk zmusza chorych do unikania jazdy samochodem, kiedy to tylko możliwe. Bardzo utrudnia to ich codziennie funkcjonowanie, gdyż są zmuszeni pokonywać duże dystanse na pieszo lub korzystać z transportu publicznego.
Zapamiętaj: Amaksofobia jest to zaburzenie lękowe z grupy fobii, objawiające się panicznym strachem przed prowadzeniem samochodu.
Objawy amaksofobii, tak jak każdego rodzaju fobii, mogą wykazywać bardzo różne nasilenie, a tym samym w różnym stopniu wpływać na codzienne funkcjonowanie chorego. Swój plan dnia układa on tak, aby w możliwie największym stopniu uniknąć niepotrzebnego strachu wynikającego z samodzielnego przemieszczania się samochodem. Amaksofobia bez wątpienia wpływa negatywnie na różne aspekty życia chorego, także jego funkcje zawodowe- unika on wyboru stanowiska, które jest związane z koniecznością prowadzenia samochodu, a więc zaburzenie to dyskwalifikuje go z wielu popularnych zawodów, takich jak kurier, taksówkarz czy dostawca pizzy. Także plany wyjazdowe i urlopowe takich pacjentów są bardzo ograniczone- wybierają oni jedynie takie miejsca, do których mogą dotrzeć w inny sposób, niż samochodem.
Przyczyny amaksofobii
Tak jak we wszystkich rodzajach fobii, również w powstawaniu amaksofobii uczestniczy wiele różnorodnych czynników, które współistniejąc znacznie zwiększają ryzyko wystąpienia tego zaburzenia. Do najważniejszych przyczyn amaksofobii zaliczamy:
- wcześniejsze negatywne doświadczenia związane z prowadzeniem samochodu, zwłaszcza spowodowanie wypadku lub bycie świadkiem wypadku;
- czynniki genetyczne – jeżeli u członków najbliższej rodziny występowały zaburzenia psychiczne, a zwłaszcza różnego rodzaju fobie, to taka osoba ma większe ryzyko wystąpienia amaksofobii;
- brak wiary we własne umiejętności i możliwości, niska samoocena (mogą wynikać ze sposobu wychowania);
- uprzedzenia poznawcze, czyli tak zwane “czarnowidztwo” może prowadzić do amaksofobii (np. “Z moim szczęściem, na pewno spotkam na drodze pijanego kierowcę i coś mi się stanie”);
- cechy osobnicze, takie jak perfekcjonizm, nadmierny samokrytycyzm czy nieumiejętność radzenia sobie w nagłych, niezaplanowanych sytuacjach, są częściej obserwowane u osób, które zmagają się z amaksofobią.
Należy podkreślić, że izolowane występowanie któregoś z wyżej wymienionych czynników nie przesądza w rozwinięciu się tego rodzaju fobii, a w praktyce jej etiologia jest prawie zawsze wieloczynnikowa.
Leczenie amaksofobii
Fobie są jednym z najbardziej rozpowszechnionych zaburzeń psychicznych w populacji. W związku z tym prowadzone są liczne badania mające na celu opracowanie najskuteczniejszego schematu leczenia pacjentów zmagających się z tego rodzaju problemami. Jeżeli lęk przed jazdą samochodem znacząco obniża jakość życia pacjenta, niezbędne jest poszukiwanie przez niego specjalistycznej pomocy. Leczeniem amaksofobii zajmują się psychiatrzy oraz psychoterapeuci, którzy poprzez odpowiednio dobraną terapię wpływają na poprawę codziennego funkcjonowania chorego. Główną formę leczenia amaksofobii stanowi psychoterapia, a środki farmakologiczne są jedynie jej uzupełnieniem. Do leków stosowanych w amaksofobii należą preparaty o działaniu antydepresyjnym, przeciwlękowym i uspokajającym. Leki te nie usuwają przyczyn leżących u podłoża amaksofobii, lecz łagodzą dokuczliwe objawy związane z ciągłym niepokojem i lękiem. Powinny być one przyjmowane pod ścisłą kontrolą lekarza. W przypadku amaksofobii czas leczenia zależy od wielu czynników, m.in. czasu, od którego u pacjenta występują objawy, poziomu samooceny pacjenta czy jego doświadczeń związanych z jazdą samochodem. Przypadek młodego kierowcy, który przed momentem odebrał prawo jazdy i z tego powodu doświadcza ataków paniki podczas jazdy samochodem wymaga zupełnie innego podejścia terapeutycznego niż przypadek osoby, która w wypadku samochodowym straciła najbliższą rodzinę i z tego powodu od kilkunastu lat unika samochodów.
Terapia amaksofobii
Psychoterapia jest podstawowym sposobem leczenia różnego rodzaju fobii. W przypadku amaksofobii, która jak już wspomniano należy do fobii specyficznych, najwyższą skuteczność wykazuje terapia ekspozycyjna. Polega ona na stopniowym oswajaniu pacjenta ze źródłem lęku- w tym wypadku samochodem. W ten sposób pacjent na nowo wypracowuje schematy reagowania i postępowania w sytuacjach stresowych, które uprzednio były u niego nadmierne i nieproporcjonalne w stosunku do zagrożenia. Obecnie z pomocą chorym przychodzi także rozwój nowoczesnych technologii- pacjent może skorzystać ze specjalnych gogli prezentujących obraz wirtualnej rzeczywistości, w której próbuje on samodzielnie kierować samochodem. Metoda ta pozwala choremu oswoić się z obiektem będącym źródłem lęku w sposób precyzyjny, co daje mu poczucie kontroli nad sytuacją. Kolejnym etapem terapii ekspozycyjnej może być próba jazdy własnym samochodem po mało uczęszczanej trasie, z profesjonalistą u boku.
W dzisiejszych czasach fobie są na tyle powszechnymi zaburzeniami, że nie należy wstydzić się i zwlekać z rozpoczęciem leczenia. Jeżeli zaobserwujemy u siebie objawy lękowe uniemożliwiające nam normalne funkcjonowanie, powinniśmy jak najszybciej udać się po pomoc do specjalisty. Osoby z najbliższego otoczenia chorych powinny wykazywać się wobec nich empatią i zrozumieniem, gdyż wydawanie osądów i krytykowanie ich lęku przed samochodami, jedynie nasila to zaburzenie. Przezwyciężenie amaksofobii jest możliwe przy odpowiednim wsparciu, czasie i wytrwałości pacjenta.