Ziele świętojańskie, ziele św. Jana, zwieroboj – wszystkie te określenia dotyczą Dziurawca zwyczajnego – wyjątkowej rośliny o wielokierunkowym działaniu leczniczym. Sprawdź, w jakich schorzeniach oprócz depresji wykorzystuje się jeszcze tę magiczną roślinę?
Właściwości dziurawca
Dziurawiec zwyczajny (łac. Hypericum perforatum) to roślina należąca do rodziny dziurawcowatych (łac. Hypericaceae). Czas jej kwitnienia przypada na okres od czerwca do sierpnia. Czasem dziurawiec nazywany jest zielem św. Jana, ze względu na kwitnienie w dniu św. Jana, czyli 24 czerwca.
Dziurawiec wykazuje szereg prozdrowotnych właściwości. Surowcem farmakognostycznym wykorzystywanym w lecznictwie jest ziele dziurawca (łac. Hyperici herba), zbierane w początkowym okresie kwitnienia i suszone w temperaturze nieprzekraczającej 40 st. C. Ziele dziurawca bogate jest w związki flawonoidowe pochodne kwercetyny (hyperozyd, rutozyd, izokwercytryna), związki diantronowe (hyperycyna, pseudohyperycyna), garbniki katechinowe, leukocyjanidyny, ksantony, fenolokwasy oraz olejek (pinen). Czy wiesz że: dziurawiec nazywany jest także zielem świętojańskim? Jest bardzo prosty w uprawie i szybko się rozmnaża.
Ziele dziurawca wykazuje następujące działania farmakologiczne:
- rozkurczające (spazmolityczne) na mięśnie gładkie,
- żółciopędne,
- żołciotwórcze,
- przeciwzapalne i przeciwbakteryjne,
- uszczelniające naczynia krwionośne,
- przeciwdepresyjne.
Wyciągi z ziela dziurawca mogą być przygotowywane na bazie wody, alkoholu lub oleju. Z tego powodu możemy wyróżnić wyciągi wodne, alkoholowe oraz olejowe. Te trzy rodzaje preparatów wywierają zupełnie inne działanie lecznicze oraz inne są drogi ich stosowania.
Zastosowanie dziurawca
Wyciągi wodne z ziela dziurawca zawierają składniki hydrofilne. Stosowane są w stanach skurczowych przewodu pokarmowego i dróg żółciowych (właściwości spazmolityczne). Korzystne działanie wywierają rutozyd, kwercetyna i fenolokwasy, które wchodzą także w skład preparatów uszczelniających naczynia krwionośne. Oprócz tego, dziurawiec wykazuje słabe działanie moczopędne (ze względu na obecność hyperozydu) oraz żółciopędne i żółciotwórcze, przez co stosowany jest pomocniczo w chorobach wątroby. Ponadto, wyciągi wodne z dziurawca można stosować zewnętrznie na uszkodzoną skórę oraz błony śluzowe (obecne w Hyperici herba garbniki działają ściągająco, przeciwzapalnie i uszczelniają naczynia krwionośne). Sok ze świeżego ziela dziurawca stosowany jest wewnętrznie i znajduje podobne zastosowanie jak wyciągi wodne.
Wyciągi alkoholowe z ziela dziurawca zawierają hyperycynę, ksantony i amentoflawon, które wykazują działanie antydepresyjne, uspokajające i przeciwlękowe. Z tego powodu ziele dziurawca może być stosowane w leczeniu depresji o lekkim i umiarkowanym nasileniu.
Składniki lipofilne zawiera wyciąg olejowy z dziurawca, tzw. oleum rubrum (olej czerwony – ze względu na zawartość czerwonego barwnika – hyperycyny); preparat ten otrzymywany jest w wyniku maceracji świeżego ziela dziurawca za pomocą oliwy z oliwek lub innego oleju i stosowany jest zewnętrznie (przyspiesza gojenie się ran, łagodzi oparzenia, odmrożenia, działa przeciwzapalnie).
Czy dziurawiec zwalcza depresję?
Mechanizm przeciwdepresyjnego działania dziurawca nie jest w pełni poznany. Zakłada się, że właściwości przeciwdepresyjne tej rośliny warunkuje nie jeden związek, lecz cały ich kompleks, w którym poszczególne substancje dopełniają swoje działanie i sumarycznie wykazują efekt przeciwdepresyjny. Badacze ustalili, że hyperycyna i ksantony obecne w zielu dziurawca mają zdolność hamowania oksydazy monoaminowej (MAO), podobnie jak stosowane obecnie w depresji inhibitory MAO, np. selegilina czy moklobemid. MAO jest enzymem rozkładającym neuroprzekaźniki, a uważa się, że to właśnie ich niedobór (m.in. serotoniny i noradrenaliny) leży u podstaw depresji; hamowanie MAO pośrednio podnosi więc poziom neuroprzekaźników. Ponadto hyperforyna ma zdolność hamowania wychwytu zwrotnego neuroprzekaźników (noradrenaliny, dopaminy, serotoniny, GABA) oraz powoduje wzrost ich uwalniania z pęcherzyków synaptycznych, co skutkuje zwiększonym stężeniem wymienionych neuroprzekaźników w szczelinie synaptycznej i przynosi pozytywny efekt w niwelowaniu objawów depresyjnych. Dodatkowo amentoflawon – kolejny składnik obecny w Hyperici herba – moduluje gęstość i wrażliwość receptorów dla neuroprzekaźników w mózgu (w depresji zaobserwowano m.in. nieprawidłową gęstość oraz pobudliwość receptorów mózgowych).
Preparaty dziurawca w depresji stosowane są doustnie. Standardowa dawka wyciągu z dziurawca wynosi 300 mg i stosowana jest 3 razy dziennie, a działanie przeciwdepresyjne powinno ujawnić się po 10–14 dniach. Należy jednak podkreślić, że nie można traktować preparatów z dziurawcem jako samodzielnego leku przeciwdepresyjnego. Wykazano skuteczność stosowania preparatów Hyperici herba w leczeniu depresji o lekkim i umiarkowanym nasileniu, jednakże działanie przeciwdepresyjne tej rośliny jest zdecydowanie słabsze niż syntetycznych leków przeciwdepresyjnych. Z drugiej jednak strony, terapia dziurawcem nie wywołuje uzależnienia oraz tak wielu działań niepożądanych jak syntetyczne leki przeciwdepresyjne (groźne jest jedynie działanie fotouczulające – podczas terapii dziurawcem należy unikać ekspozycji na słońce).
Zapamiętaj: Stosując kurację na bazie dziurawca nie wystawiaj twarzy ani ciała na ekspozycję słoneczną, gdyż możesz dostać przebarwień!
Podsumowując, dziurawiec wykazuje wielokierunkowe działanie lecznicze, które wykorzystywane jest w leczeniu głównie schorzeń przewodu pokarmowego oraz lekkich zaburzeń depresyjnych. Przed samodzielnym stosowaniem preparatów dziurawca należy jednak skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż omawiana roślina wchodzi w szereg interakcji z innymi lekami, co może znacząco zmniejszyć ich skuteczność działania oraz wywołać wiele groźnych działań niepożądanych.