Motyle dla większości osób są symbolem piękna, wolności i delikatności. Obserwacja życia motyli, podziwianie ich niesamowitych barw, a także kolekcjonowanie najpiękniejszych okazów jest pasją wielu osób interesujących się entomologią. Istnieją jednak także osoby, które postrzegają te owady zgoła inaczej – na widok motyli czują paniczny lęk, a sama myśl, że motyl mógłby dotknąć ich skóry, przyprawia je o szybsze bicie serca. Mowa o pacjentach cierpiących na lepidopterofobię – na czym polega to zaburzenie oraz jakie są przyczyny jego powstawania?
Co to jest lepidopterofobia?
Lepidopterofobia jest to zaburzenie zaliczane do grupy fobii specyficznych, charakteryzujące się panicznym lękiem przed motylami. Lepidopterofobia jest podtypem entomofobii, czyli szeroko pojętego lęku przed owadami. Nazwa fobii pochodzi od łacińskiego słowa Lepidoptera, oznaczającego “łuskoskrzydłe” – skrzydła motyli pokryte są drobnymi łuskami. Lepidopterofobia jest rzadkim rodzajem fobii, a jej dokładne rozpowszechnienie w populacji światowej nie jest znane. Interesujący jest jednak fakt, że większy odsetek ludzi z tą fobią można spotkać np. w Australii, co może wynikać z tego, że w strefie tropikalnej i subtropikalnej występują motyle o największych rozmiarach.
*fobia specyficzna – nieuzasadniony, irracjonalny lęk wobec określonych sytuacji lub obiektów, który wiąże się z silną potrzebą ich unikania.
*entomologia – dział zoologii zajmujący się badaniem owadów.
Jakie są objawy lepidopterofobii?
Osoby cierpiące na lepidopterofobię za wszelką cenę starają się unikać motyli – stronią od ogrodów, parków, łąk oraz innych miejsc, gdzie mogłyby spotkać te latające owady. Najlepiej czują się w centrum miasta, gdyż w terenie zabudowanym szansa na bliski kontakt z tymi stworzeniami jest minimalna. We własnym domu nigdy nie otwierają okien, ponieważ obawiają się, że motyl mógłby wlecieć do środka. Pacjenci z lepidopterofobią nie wyjeżdzają na weekend za miasto, gdyż sama myśl, że motyl mógłby dotknąć ich skóry, powodując tym samym uczucie pełzania lub tarcia, budzi w nich obrzydzenie i irracjonalny lęk. Kolorystyka i budowa skrzydeł motyli oraz ich ciągłe trzepotanie napawa pacjentów uczuciem bardzo silnego strachu. Dużą część osób z lepidopterofobią najbardziej przeraża właśnie trzepotanie skrzydeł motyli – czują się one bezradne, nie mogąc kontrolować ich ruchu i żyją w ciągłym napięciu, obawiając się, że owad nagle wyląduje bezpośrednio na ich ciele.
Pacjenci obawiają się nie tylko żywych motyli, lecz także ich wizerunku w książkach, prasie czy telewizji. Unikają oglądania programów przyrodniczych oraz filmów dokumentalnych, gdyż sam widok motyla mógłby wywołać w nich napad silnego lęku. Przebywając na wakacjach stronią od różnego rodzaju muzeów przyrodniczych i ogrodów botanicznych – ryzyko napotkania tam jakiegoś okazu motyla jest zbyt wysokie. Osoby cierpiące na lepidopterofobię z reguły nie pracują w zawodach, które związane są z długim przebywaniem na łonie natury (jak przykładowo praca ogrodnika).
Warto podkreślić, że niektóre osoby z lepidopterofobią obawiają się jedynie ciem, czyli motyli nocnych, które podczas letnich wieczorów chętnie wlatują do oświetlonych mieszkań przez uchylone okna. Główną obawą zgłaszaną przez pacjentów jest lęk przed wplątaniem się ćmy we włosy. Osoba z lepidopterofobią nie zaśnie w pokoju, w którym znajduje się ćma, a sam jej widok może wywołać u pacjenta napad obezwładniającego lęku. Często zdarza się, że pacjenci z lepidopterofobią boją się również innych owadów latających i ptaków, na przykład kolibrów.
Bezpośredni kontakt z motylem może wywołać u osoby cierpiącej na lepidopterofobię atak paniki, czyli napad nagłego, bardzo silnego lęku, któremu towarzyszą objawy somatyczne pod postacią:
- przyspieszonej akcji serca i uczucia kołatania w klatce piersiowej;
- pocenia się;
- trudności w oddychaniu;
- nudności, bólu brzucha;
- bólu i zawrotów głowy;
- suchości w ustach;
- trudności w zasypianiu lub bezsenności.
Podczas ataku paniki, pacjent jest przerażony i nie rozumie, co się z nim dzieje. Napadom paniki często towarzyszy silny lęk przed śmiercią.
Pacjenci cierpiący na ten rodzaj fobii specyficznej często czują się niezrozumiani przez otoczenie, gdyż motyle z reguły uchodzą za symbol piękna i wzbudzają w ludziach same pozytywne emocje. Poczucie niezrozumienia powoduje, że chorzy zaczynają izolować się od otoczenia i unikać rozmów na drażliwe dla nich tematy. Fobia stopniowo wpływa na każdy aspekt ich życia, stanowczo pogarszając jego jakość.
Jakie są przyczyny lepidopterofobii?
Jednoznaczne przyczyny powstawania lepidopterofobii, podobnie jak innego rodzaju fobii specyficznych, nie zostały dostatecznie poznane. Przypuszcza się, że w jej rozwoju mają udział czynniki genetyczne, ponieważ osoby, u których w rodzinie występowały zaburzenia psychiczne, mają znacznie większe ryzyko rozwoju lepidopterofobii.
Czy wiesz że: na świecie istnieje około 170 tysięcy różnych gatunków motyli?
Przypuszcza się, że kluczową rolę w rozwoju tego zaburzenia mają osobiste doświadczenia życiowe danej osoby, np. wplątanie się motyla lub ćmy we włosy w dzieciństwie, które zapoczątkowało silny lęk przed różnego rodzaju owadami, utrzymujący się również w dorosłym życiu. Lepidopterofobia może być również swego rodzaju ewolucyjnym strachem przed latającymi stworzeniami – hipotezę tę zdaje się potwierdzać fakt, że wiele osób z lepidopterofobią obawia się także innych uskrzydlonych owadów oraz ptaków.
Diagnostyka lepidopterofobii
Diagnozowaniem i leczeniem lepidopterofobii zajmują się psychiatrzy. Pacjenci z reguły zwlekają z wizytą u specjalisty i udają się po pomoc dopiero wówczas, gdy dana fobia całkowicie uniemożliwia im codzienne funkcjonowanie. Szacuje się, że jedynie około 20% pacjentów cierpiących na jakiś rodzaj fobii specyficznej, decyduje się na terapię. Diagnoza lepidopterofobii stawiana jest na podstawie wnikliwego wywiadu psychiatrycznego przeprowadzonego z pacjentem oraz prezentowanych przez chorego symptomów. Zwykle identyfikacja zaburzenia nie stanowi problemu, gdyż zgłaszane przez pacjenta symptomy są bardzo charakterystyczne, ale aby można było postawić pewną diagnozę lepidopterofobii, objawy powinny utrzymywać się przez co najmniej 6 ostatnich miesięcy oraz wpływać negatywnie na różne aspekty codziennego funkcjonowania chorego.
Leczenie lepidopterofobii – na czym polega?
Podstawą leczenia lepidopterofobii jest psychoterapia. W leczeniu tego zaburzenia wykorzystuje się następujące metody:
- psychoterapię w nurcie poznawczo-behawioralnym – ten rodzaj terapii pomaga pacjentowi zrozumieć, skąd wziął się u niego paniczny lęk przed motylami. Wspólnie z terapeutą analizuje on własną przeszłość oraz przypomina sobie sytuacje, które mogły doprowadzić do powstania lepidopterofobii. W procesie terapuetycznym pacjent stopniowo uświadamia sobie, że lęk przed motylami jest irracjonalny, niewspółmierny do zagrożenia, a owady te nie są w stanie wyrządzić mu krzywdy;
- terapię ekspozycyjną – jest to najbardziej skuteczny sposób leczenia panicznego lęku przed konkretnymi obiektami, w tym przypadku motylami. Terapia polega na bezpośredniej konfrontacji pacjenta ze źródłem własnego lęku, czyli z motylami. Przykładowym scenariuszem terapii w przypadku tej fobii będzie stopniowe oswajanie pacjenta z wizerunkami motyli – początkowo poprzez oglądanie zdjęć przedstawiających te owady w towarzystwie terapeuty. Następnie, pacjent może zostać poproszony o wyobrażenie sobie gatunku motyla wywołującego w nim największy strach, a następnie narysowanie go. Kulminacyjnym momentem terapii jest bezpośrednia konfrontacja z żywymi motylami np. podczas spaceru po łące. Bezpośrednie zmierzenie się ze źródłem lęku daje największe szanse na całkowite wyleczenie fobii;
- środki farmakologiczne – nie są stosowane rutynowo u wszystkich pacjentów i stanowią one jedynie uzupełnienie psychoterapii, ponieważ działają wyłącznie objawowo. Ich stosowanie dopuszczalne jest u pacjentów z bardzo nasilonymi objawami lękowymi, np. u osób doświadczających ataków paniki. W terapii wykorzystywane są leki o działaniu przeciwlękowym, uspokajającym i przeciwdepresyjnym.
Leczenie fobii specyficznych jest procesem długotrwałym, wymagającym wypracowania terapeutycznej więzi pomiędzy pacjentem a jego terapeutą. Proces terapeutyczny wymaga zaangażowania ze strony pacjenta, ponieważ jedynie rzeczywista chęć przezwyciężenia fobii daje szanse na całkowite jej wyleczenie.
Zapamiętaj: Jednoznaczne przyczyny powstawania lepidopterofobii, podobnie jak innego rodzaju fobii specyficznych, nie zostały dostatecznie poznane.
Lepidopterofobia jest rzadkim rodzajem fobii specyficznej, objawiającym się panicznym lękiem przed motylami. Początek fobii najczęściej ma miejsce już w dzieciństwie, ale uciążliwe objawy utrzymują się przez całe życie, stopniowo przybierając na sile. Fobia negatywnie wpływa na codzienne życie pacjenta, dlatego też powinna być diagnozowana i leczona na jak najwcześniejszym etapie. Podstawowowymi sposobami leczenia lepidopterofobii są psychoterapia w nurcie poznawczo-behawioralnym oraz terapia ekspozycyjna.