Zatorowość płucna jest najpoważniejszą manifestacją żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej. Najczęściej związana jest z zakrzepicą żył głębokich kończyn dolnych. Zator tętnicy płucnej jest to stan zagrożenia życia, dlatego bardzo ważne jest jego szybkie rozpoznanie i udzielenie pomocy.
Zatorowość płucna
Bezpośrednio terminem „zatorowość płucna” tym nazywamy sytuację, w której dochodzi do zamknięcia lub zwężenia światła naczynia tętnicy płucnej przez materiał zatorowy. Materiał zatorowy może pochodzić z różnych źródeł, najczęściej są to skrzepliny oderwane z większego fragmentu zakrzepu z żył kończyn dolnych, przemieszczające się razem z krwią do serca, a następnie do tętnic płucnych. Materiałem zamykającym przepływ w tętnicy może być również płyn owodniowy, przedostający się do krwi w czasie cięcia cesarskiego, powietrze – w czasie wprowadzania cewników diagnostycznych do naczyń, masy nowotworowe czy też ciała obce.
W zależności od wielkości zamkniętego naczynia dochodzi do zaburzeń wymiany gazowej. Krew nie przepływa przez zamknięty odcinek, przez co powstaje niedotlenienie. Zwiększone ciśnienie powstałe przed zamkniętym naczyniem, przenosi się wstecznie na prawą komorę serca, stopniowo dochodzi do zwolnienia pracy serca w wyniku znacznego obciążenia, mniej krwi jest wyrzucane na obwód, przez co mniej krwi napływa do tętnic wieńcowych i może powodować śmierć chorego z powodu zawału serca.
Zatorowość płucna – przyczyny
Przyczyny zatorowości płucnej pokrywają się z przyczynami zakrzepicy żył głębokich. Przyjmuje się, że szczególnie predysponowane są osoby otyłe, z przebytym już epizodem zakrzepicy żył. Dużym czynnikiem ryzyka jest długotrwałe unieruchomienie. Ma to miejsce m.in. u pacjentów po urazach wielonarządowych, złamaniach kości szczególnie w obrębie kończyny dolnej. Większe ryzyko mają też osoby z niedowładami kończyn, po udarach mózgu, cierpiące z powodu nowotworów złośliwych lub innych chorób wymagających długotrwałego leżenia w łóżku. Pamiętajmy, że czynnikiem predysponującym jest okres ciąży i połogu, długotrwała podróż ponad 6h, w której głównie się siedzi i śpi w pozycji siedzącej, jest mało miejsca na nogi. Jeżeli w rodzinie pacjenta występowały osoby z zakrzepicą żył głębokich, pacjent jest wtedy również w grupie zwiększonego ryzyka.
Za czasowe czynniki, które okresowo zwiększają ryzyko są różnego rodzaju procedury medyczne np. zabiegi operacyjne – szczególnie w obrębie kończyn dolnych, miednicy i jamy brzusznej. Predysponująca jest również chemioterapia, doustna antykoncepcja hormonalna, hormonalna terapia zastępcza.
Zatorowość płucna – objawy
U pacjentów zatorowość płucna może manifestować się w różny sposób, lecz zdecydowanie najczęstszym objawem jest wystąpienie duszności. Duszności może towarzyszyć ból w klatce piersiowej, bardziej charakteryzowany jako „opłucnowy”, czyli ostry ból, zlokalizowany zazwyczaj po jednej stronie klatki piersiowej. Nasila się przy ruchach lub przy nabieraniu powietrza. W zatorowości może dojść do krwioplucia, które jest znamienne, ale nie występuje w każdym przypadku oraz suchy kaszel. W wyniku spadku przepływu krwi przez płuca pojawia się przyspieszony oddech i zwiększona częstość bicia serca. W zależności od wielkości zamkniętego naczynia objawy mogą być mniej lub bardziej nasilone. W razie niepokojącego zachowania chorego, nasuwającego na myśl zatorowość płucną należy jak najszybciej wezwać pomoc medyczną, ponieważ w przypadku masywnej zatorowości może się liczyć każda minuta.
Zatorowość płucna – leczenie
W ciężkiej zatorowości płucnej zalecane jest natychmiastowe przewiezienie pacjenta do szpitala, podanie tlenu, nawadnianie dożylne. Podstawą jest leczenie przeciwkrzepliwe za pomocą heparyny. Leczenie trombolityczne, czyli „rozpuszczające zakrzep” jest najbardziej skuteczne, gdy jest przeprowadzone w ciągu 48h od pojawienia się objawów zatorowości. W tym celu stosowana jest najczęściej streptokinaza i alteplaza. Po potwierdzeniu zatorowości płucnej pacjent kierowany jest do leczenia inwazyjnego. Podczas operacji usuwana jest skrzeplina z tętnicy płucnej, co przywraca przepływ krwi przez płuca.
Zatorowość płucna – dieta
Nie istnieje specjalna dieta chroniąca przed tą chorobą. Należy spożywać zdrowe, dobrze zbilansowane posiłki zawierające wszystkie niezbędne składniki w tym witaminy i minerały. Warto zrezygnować z produktów bogatych w tłuszcze nasycone, przetworzonych i pełnych konserwantów. Niezwykle istotne jest picie dużych ilości wody. Pacjenci leczeni antagonistami witaminy K np. acenokumarolem lub warfaryną powinni ograniczyć produkty spożywcze bogate w tą witaminę. Warzywa kapustne, sałata, szpinak, cykoria, brzoskwinie mogą osłabiać działanie przeciwzakrzepowe tych leków. Podczas leczenia nie należy również spożywać soku z żurawiny i alkoholu, ponieważ mogą nasilać działanie przeciwzakrzepowe.
Zatorowość płucna – rokowania
Szybka reakcja w razie wystąpienia objawów i niezwłoczne udzielenie pomocy medycznej znacząco zmniejsza śmiertelność chorych z powodu zatorowości płucnej. Po wystąpieniu epizodu na rokowanie ma wpływ skuteczność długotrwałego leczenia przeciwkrzepliwego. Celem jest eliminacja powstałej skrzepliny i zapobieganie kolejnym epizodom.
Zatorowość płucna jest stanem zagrożenia życia. Za każdym razem mając podejrzenie zatorowości należy działać natychmiast. Bardzo ważne jest by pacjent jak najszybciej znalazł się pod opieką medyczną. Aby uniknąć epizodu zatorowości lub zmniejszyć ryzyko jej wystąpienia najważniejsza jest profilaktyka szczególnie u osób cierpiących na zakrzepicę żył głębokich. Dlatego tak ważne jest stosowanie przez chorych leczenia przeciwkrzepliwego i systematyczne zażywanie leków, które ze względu na wysoki potencjał wywołania krwawienia wymagają monitorowania. Niezwykle ważne jest stosowanie pończoch uciskowych, które niestety nie są wygodne w użyciu i często niekomfortowe, jednak gdy celem jest życie i zdrowie warto się poświęcić i przezwyciężyć wszelkie niewygody.