Okres jesienno-zimowy sprzyja zwiększonej zachorowalności na grypę, czy przeziębienia w każdej grupie wiekowej. Jedną z częstych nawracających dolegliwości jest zapalenie zatok. Choroba często wiąże się z nieprzyjemnymi efektami ogólnoustrojowymi oraz wymaga wielokierunkowego i długotrwałego leczenia. Jak odróżnić zapalenie zatok od tradycyjnego kataru, najczęściej towarzyszącemu przeziębieniom i w jaki sposób je leczyć?
Przyczyny zapalenia zatok
Stany zapalne błony śluzowej nosa oraz zatok przynosowych są popularnym schorzeniem mogących dotykać nawet 15% pacjentów. W zależności od tego, czy zapalenie zatok ma charakter ostry lub przewlekły, można wyróżnić wiele powodów jego wystąpienia. Najczęstszą przyczyną pierwszej fazy zapalenia zatok jest zakażenie najczęściej spowodowane przez rino-, adeno- lub koronawirusy. Zakażenie wirusowe zapoczątkowuje rozwój stanu zapalnego poprzez gromadzenie wydzieliny ropno- śluzowej w obszarze wewnątrzzatokowym. Skutkiem tego jest brak prawidłowego odprowadzenia wydzieliny przez przewody, a co za tym idzie utrudnione oddychanie i inne nieprzyjemne działania niepożądane. Zazwyczaj ostre zapalenie pochodzenia wirusowego trwa od 7 do 10 dni.
Ciężki i przewlekły charakter zakażenia, przebiegający z wysoką gorączką zazwyczaj spowodowany jest zakażeniem bakteryjnym. Najczęstszymi patogenami wywołującymi są szczepy bakterii: Haemophilus influenzae oraz Streptococcus pneumoniae. Jeśli zapalenie zatok trwa dłużej niż 3 miesiące, wtedy określane jest mianem przewlekłego.
Istnieje wiele czynników ryzyka, sprzyjających rozwojowi stanu zapalnego zatok. Są to między innymi: anatomicznie krzywa przegroda nosowa, uniemożliwiająca prawidłowe odprowadzenie wydzieliny, alergiczny nieżyt nosa, palenie papierosów, choroba refluksowa, a także zaburzenia odporności. Kolejną poważna przyczyną problemów z zatokami są również zaburzenia spowodowane upośledzonym transportem rzęskowym w przebiegu chorób, takich jak mukowiscydoza czy różnego rodzaju dyskinezy.
Objawy zapalenia zatok
Zapalenie zatok charakteryzuje się szczególnie objawami ze strony górnych dróg oddechowym. Jest to przede wszystkim silny wysięk lub zaleganie wydzieliny, powodujące brak drożności nosa, a co za tym idzie znaczne upośledzenie węchu. Wydzielina w zależności od typu zapalenia zatok (ostrego lub przewlekłego) może być bezbarwna lub ropna. Najczęściej pojawienie się ropnej wydzieliny jest dla lekarzy sygnałem pojawienia się infekcji o podłożu bakteryjnym.
Do pozostałych objawów zaliczyć można bóle głowy, nasilające się przy pochylaniu, bóle zębów, wrażenie ucisku twarzy, nieprzyjemny zapach z ust, a także nawracające oraz przedłużające się infekcje górnych dróg oddechowych. Objawami ogólnoustrojowymi, towarzyszącymi zapaleniu może być również osłabienie, gorączka oraz kaszel. W zależności od dokładnej lokalizacji zatok, które zostały objęte stanem zapalnym może dojść również do pojawienia się uczucia ucisku ucha, a czasem nawet do powstania widocznego obrzęku. Wysoka gorączka oraz silne osłabienie są objawami, które najczęściej towarzyszą zapaleniu zatok w wieku dziecięcym.
Ważną cechą bólu głowy, pomocną w diagnozie zapalenia zatok, jest jego charakterystyczny, najczęściej jednostronny, niepulsujący ból, nasilający się podczas zmiany pozycji głowy, szczególnie podczas pochylania się. Pacjenci z zapaleniem zatok często skarżą się również na uczucie ściekania wydzieliny po tylnej ścianie gardła oraz trudności z jej odkrztuszaniem. Zapalenie zatok jest często mylone z objawami alergicznymi, dlatego w przypadku wątpliwości na początku należy wykonać odpowiednie testy alergiczne.
Zapamiętaj: Inhalacje i rozgrzewające okłady przynoszą ulgę przy zapaleniu zatok, zwykle jednak potrzebna jest także pomoc specjalisty.
Leczenie zapalenia zatok
Dobór leczenia zależy przede wszystkim od tego, w której fazie znajduje się pacjent. Podstawowa terapia polega na leczeniu objawowym oraz na prawidłowej pielęgnacji. W pierwszej fazie zapalenia zatok dominują przede wszystkim objawy ogólnoustrojowe, takie jak osłabienie, złe samopoczucie, gorączka, a także miejscowy silny wysięk, utrudniający normalne oddychanie. W pierwszej kolejności stosowane są leki o działaniu przeciwgorączkowym i przeciwbólowym, zawierające paracetamol oraz ibuprofen, który dodatkowo wykazuje działanie przeciwzapalne. Obie substancje dostępne są bez recepty w formie licznych postaci farmaceutycznych: tabletek, kapsułek, granulatu do rozpuszczania oraz syropu, co umożliwia ich łatwe dawkowanie niezależnie od wieku pacjenta. Coraz częściej w leczeniu zapalenia zatok znajdują zastosowanie glikokortykosteroidy o działaniu miejscowym w postaci aerozoli. Ich działanie polega na zmniejszeniu obrzęku błony śluzowej nosa, a także działaniu przeciwzapalnym.
Preparaty obkurczające zalecane są do sporadycznego użytku w celu poprawy drożności nosa pacjenta. Są to substancje należące do grupy alfa adrenomimetyków, wchodzące w skład licznych kropli oraz aerozoli do nosa, dostępnych bez recepty, takich jak xylometazolina, oksymetazolina oraz nafazolina. Ich działanie polega na obkurczeniu błony śluzowej nosa, dając pacjentom natychmiastową ulgę. Niestety pacjenci często nadużywają tych leków, stosując je dłużej niż 5–7 dni, w wyniku czego dochodzi do utraty prawidłowego nawilżenia błony śluzowej oraz jej wtórnego obrzęku, paradoksalnie wywołując z powrotem uczucie zatkanego nosa. Dodatkowo, jeśli pacjent przez wiele lat nadużywa tej grupy leków, może dojść do przedostania się substancji aktywnych przez naczynia krwionośne do krążenia ogólnego, wywołując objawy ogólnoustrojowe, takie jak wzrost ciśnienia czy tachykardię. Przewlekłe stosowanie tego typu preparatów może być również przyczyną krwotoków z nosa. Oprócz wymienionych leków, w przypadku pacjentów ze zdiagnozowaną alergią, częstą grupą leków stosowanych w celu łagodzenia sekrecji wydzieliny są leki przeciwhistaminowe.
W późniejszym etapie zakażenia zatok przeważa faza bakteryjna, gdzie dominuje gęsta wydzielina, produkowana w dużej ilości. Należy wtedy przede wszystkim zadbać o prawidłowe nawodnienie organizmu oraz utrzymanie odpowiedniej toalety zatok. W tym celu zastosowanie znajdują inhalacje solą fizjologiczną, aerozole hipertonicznego roztworu soli morskiej, a także specjalne zestawy umożliwiające przepłukanie zatok z zalegającej wydzieliny. Są one bezpieczne zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych.
Czy wiesz że: zapalenie zatok częściej dotyka alergików i osób chorujących na astmę?
Jeśli zastosowane leczenie nie przyniosło prawidłowych rezultatów, a objawy jednoznacznie wskazują, że doszło do infekcji bakteryjnej niezbędne może okazać się włączenie antybiotykoterapii. Najczęściej farmakologia polega na empirycznym doborze antybiotyku działającego na najpopularniejsze patogeny wywołujące zapalenie zatok. Lekiem pierwszego rzutu jest amoksycylina (preparaty: Amotaks, Duomox, Ospamox) w wysokich dawkach stosowana przez 10 dni dwa razy dziennie w równych odstępach czasu. Jeśli leczenie nie przyniesie oczekiwanego rezultatu, wskazuje to na konieczność zastosowania innego połączenia, na które bakterie wykażą wysoką wrażliwość. W takim przypadku, kolejnym lekiem z wyboru jest amoksycylina wzbogacona o kwas klawulanowy (preparaty: Amoksiklav, Forcid, Taromentin) lub cefuroksym (prepraty: Xorimax, Zamur, Zinat), który jest lekiem pierwszego wyboru w przypadku uczulenia pacjenta na penicyliny. Innymi antybiotykami znajdującymi zastosowanie w leczeniu zapalania zatok są także klarytromycyna (Fromilid, Klacid) i azytromycyna (AzitroLEK, Azycyna, Summamed) z grupy makrolidów.
Podsumowując, zapalenie zatok jest częstym problemem zdrowotnym, z którym pacjenci zgłaszają się do lekarza pierwszego kontaktu. Najczęściej wizyta ma miejsce wtedy, kiedy objawy w postaci braku drożności nosa, częste infekcje górnych dróg oddechowych czy silny ból głowy uniemożliwiają normalne funkcjonowanie. Należy jednak pamiętać, żeby nie odwlekać wizyty u specjalisty ze względu na rosnące ryzyko powikłań oraz wydłużony okres leczenia.