Zespół jelita drażliwego – przyczyny, objawy, leczenie

Jelita coraz powszechniej nazywane naszym „drugim mózgiem” są dla nas bardzo ważnym narządem, którego rola jest bardzo często niedoceniana i niezauważana. Od ich prawidłowego funkcjonowania zależy nie tylko prawidłowe wchłanianie i wypróżnianie, ale też m.in. działanie układu immunologicznego, a nawet nasz nastrój. Zespół jelita drażliwego wpływa więc na ogólny stan organizmu, dlatego tak ważne jest poznanie przyczyny tej choroby i podjęcie odpowiedniego leczenia.

Przyczyny zespołu jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego (irritable bowel syndrome – IBS) to przewlekła choroba, która częściej dotyka kobiety. Najczęściej pojawia się w 3 i 4 dekadzie życia i szacuje się, że zapada na nią ok. 20% populacji krajów rozwiniętych. Przyczyn tego schorzenia może być wiele. Wśród ogólnego przekonania IBS może być wywołany przez nieprawidłowy styl życia i stres. Jest to prawda, natomiast istnieją jeszcze inne czynniki mogące mieć wpływ na pojawienie się tej choroby.

Można wyróżnić tzw. poinfekcyjny zespół jelita drażliwego. Choroba wówczas wywoływana jest przez bakterie, wirusy czy też pasożyty. Najczęściej są to zakażenia bakteriami SalmonellaEscherichia coli. Ważne jest także nasilenie objawów biegunki wywołanej zakażeniem i długość jej trwania. Inwazje pasożytnicze np. Trichinella (nicienie) również mogą mieć wpływ na powstanie IBS. Poprzez podrażnienie mięśniówki jelit, organ ten staje się nadwrażliwy. Z kolei infekcje wirusowe są najmniej niebezpieczne z uwagi na swój przejściowy charakter. Jednak bardzo wiele zależy od stanu flory jelitowej i tym samym odpowiedzi organizmu na zakażenie.

Sam mechanizm poinfekcyjnego IBS nie jest do końca poznany, ale przypuszcza się, że w wyniku zmiany mikroflory jelitowej może dojść do zmiany przepuszczalności jelit, co może mieć wpływ na powstawanie odpowiedzi immunologicznej a nawet mogą wystąpić zmiany w obrębie jelitowego układu nerwowego. 

Czy wiesz że: na zespół jelita drażliwego najczęściej chorują osoby między 30 a 40 rokiem życia?

Inną przyczyną pojawienia się zespołu jelita drażliwego może być aspekt psychologiczny oraz cechy osobowości. U znacznej części pacjentów z IBS wykazano, że depresja, czynniki psychospołeczne, stany lękowe, stres istotnie zwiększają szanse na zachorowanie. Chorzy często wymagają wsparcia psychologa, a nawet stosowania leków antydepresyjnych. U osób długo chorujących na zespół jelita drażliwego, które wcześniej nie odczuwały problemów z psychiką może dojść nawet do pojawienia się stanów depresyjnych. Mechanizm ten może działać w obie strony.

Genetyka także może leżeć u podłoża zespołu jelita drażliwego. Jednym z przykładów sytuacji, w której wiąże się geny z występowaniem IBS jest występowanie innej formy receptora serotoniny w komórkach jelitowych. Wychwyt zwrotny serotoniny ulega zmniejszeniu, a motoryka jelit zwiększa się. To może tłumaczyć biegunkową postać tego zespołu. Wśród przyczyn genetycznych wspomina się także o polimorfizmach (występowanie tego samego genu w różnych formach), które prowadzą do zwiększenia się poziomu cytokiny TNF-alfa (cytokina prozapalna) i zmniejszenia ekspresji IL-10 (cytokina przeciwzapalna). W wyniku tego procesu dochodzi do rozwoju stanu zapalnego i tym samym powstawania IBS. Inne podłoże dla ISB może stanowić długotrwała antybiotykoterapia, stosowanie leków przeczyszczających, czy też hormonalnych oraz przebyte operacje jamy brzusznej.

Objawy zespołu jelita drażliwego

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.
Zapisuję się

Objawy zespołu jelita drażliwego mogą być niespecyficzne i często różnią się od siebie. W celu diagnozy tej choroby stosuje się kryteria rzymskie III. Pierwszym kryterium jest ból lub dyskomfort w jamie brzusznej utrzymujący się przez minimalnie 3 dni w miesiącu przez ostatnie 3 miesiące. Dodatkowo muszą wystąpić minimum 2 z 3 symptomów:

  • poprawa po wypróżnieniu;
  • zmiana częstości wypróżnień skorelowana z początkiem objawów;
  • zmiany w wyglądzie stolca również związane z początkiem objawów.

Po spełnieniu tych kryteriów oraz po wykluczeniu występowania innych chorób przewodu pokarmowego można rozpoznać zespół jelita drażliwego.

Charakterystycznym objawem dla tej choroby jest przede wszystkim zmiana rytmu wypróżnień. W zależności o tego, który stan przeważa rozpoznaje się postać z dominacją biegunek, zaparć lub mieszaną.

Najczęściej występuje postać z dominacją biegunek. Chory może odczuwać ból zlokalizowany u większości osób w lewym podbrzuszu. Stolce mają małą objętość i są liczne. Postać IBS z przewagą zaparć najczęściej ma inną przyczynę niż infekcja. Stolec jest twardy i grudkowaty, ten typ schorzenia częściej występuje u kobiet. 

Dodatkowe dolegliwości, które często zgłaszają pacjenci to: wymioty, wzdęcia, nadmierna ilość gazów, zbyt wczesne uczucie pełności po posiłku, uczucie niepełnego wypróżnienia. Warto też wspomnieć, że u pacjentów z zespołem jelita drażliwego nie występują takie objawy jak spadek masy ciała czy też obecność krwi w stolcu. 

Leczenie zespołu jelita drażliwego

Podstawą w leczeniu zespołu jelita drażliwego jest w pierwszej kolejności opanowanie dolegliwości, dzięki czemu pacjent będzie mógł wrócić do prawidłowego funkcjonowania. Leczenie powinno odbywać się wielokierunkowo i obejmować zmianę stylu życia, modyfikację diety, leczenie farmakologiczne, psychoterapię. Postępowanie jest także uzależnione od rodzaju IBS. Chociaż sposób żywienia nie jest bezpośrednią przyczyną choroby, warto modyfikować swoją dietę. Jest ona bowiem podstawowym elementem w drodze do przywrócenia równowagi w jelitach.

  • Przede wszystkim dieta powinna być indywidualnie dopasowana do pacjenta, wartość energetyczna posiłków powinna odpowiadać normie zapotrzebowania dla danej osoby.
  • Ważne jest w przypadku osób z zespołem jelita drażliwego ograniczenie spożywania tłuszczu, zwłaszcza u pacjentów, u których po posiłku pojawia się ból brzucha.
  • Podaż białka powinna być nieco zwiększona.
  • Pacjenci powinni wyeliminować produkty zawierające sorbitol i mannitol, który może znajdować się w przetworzonych produktach, słodzikach, gumach do żucia. Są to składniki żywności, które mogą nasilać biegunkę.
  • Kolejnym bardzo ważnym składnikiem diety jest błonnik pokarmowy. Przy postaci biegunkowej zalecana jest dieta ubogoresztkowa, natomiast przy postaci IBS z dominacją zaparć podaż błonnika pokarmowego powinna być zwiększona. Włókno pokarmowe m.in. wspomaga pasaż jelitowy, a także zwiększa objętość stolca, dzięki czemu wypróżnianie jest łatwiejsze. Niestety nie u wszystkich pacjentów z zespołem jelita drażliwego ten mechanizm się sprawdza. Wielu z nich źle reaguje na duże ilości błonnika pokarmowego w diecie, jest on przyczyną wzdęć i dyskomfortu w jamie brzusznej (w wyniku procesu fermentacji niektórych związków zawartych w błonniku). Nie należy jednak z niego rezygnować! Należy wprowadzać produkty o większej ilości błonnika raz na kilka dni i obserwować swój organizm. W ten sposób pacjent może dobrać dla siebie „odpowiednią dawkę terapeutyczną”. Ważna jest przy tym odpowiednia podaż płynów.
  • Pacjenci z IBS powinni unikać również produktów wzdymających, takich jak nasiona roślin strączkowych, cebula, kapusta itp.
  • Wskazana jest również eliminacja z diety kawy i herbaty, ponieważ zawarta w nich kofeina pobudza perystaltykę jelit.

Niektóre osoby z IBS wymagają jeszcze większych restrykcji żywieniowych.  Stosowanie diety FODMAP (dieta o niskiej zawartości fermentujących oligo-, di -, monosacharydów i polioli) często przynosi ulgę pacjentom chorującym na IBS. W praktyce oznacza to unikanie produktów zawierających dużą ilość m.in. fruktozy, laktozy, fruktanów, sorbitolu. Substancje te dostają się do jelit w stanie niezmienionym i przez proces osmozy powodują ściągnięcie wody do światła jelita i tym samym pobudzenie motoryki jelita prowadzącą do występowania biegunki. Poza tym w wyniku nasilonej fermentacji bakteryjnej występuje wzmożona produkcja gazów jelitowych. Chory powinien bardzo uważnie obserwować, jak jego organizm reaguje na poszczególne produkty. Ważne są też odpowiednie techniki kulinarne (np. unikanie smażenia, gotowanie lub gotowanie na parze).

Zapamiętaj: Najczęstsze objawy zespołu jelita drażliwego to ból brzucha, biegunka oraz zaparcia.

W przebiegu zespołu jelita drażliwego może także pomóc stosowanie ziół działających łagodząco na układ nerwowy i rozkurczowych. Polecane są m.in preparaty na bazie walieriany, czy też te z dodatkiem olejku miętowego. Dodatkowo do terapii można wprowadzić probiotyki, w celu poprawy kondycji flory bakteryjnej. Należy jednak pamiętać, że stosowanie ziół i preparatów probiotycznych powinno odbywać się po konsultacji lekarskiej lub dietetycznej.

Ważne jest także stosowanie leków. Leki używane w terapii zespołu jelita drażliwego można podzielić w zależności od rodzaju oraz stopnia ciężkości na: leki przeczyszczające, leki przeciwbiegunkowe, leki rozkurczowe, antagonistów receptora 5-HT3 (receptory serotoninowe), antybiotyki np. rifaksymina (stosowana w postaci biegunkowej w nadkażeniu z objawami wzdęcia), leki przeciwdepresyjne, a nawet leki psychotropowe. Dodatkowo z zakresu psychoterapii stosuje się m.in. muzykoterapię, psychoterapię relaksacyjną i dynamiczną, terapię poznawczo-behawioralną, czy też hipnoterapię.

Zespół jelita nadwrażliwego to choroba trudna do zdiagnozowania, często może być mylona z innymi schorzeniami. Czynników wywołujących chorobę jest wiele, jednak prowadząc zdrowy tryb życia, unikając stresu możemy ograniczyć jej dokuczliwość a nawet, oczywiście przy odpowiednim i wielokierunkowym leczeniu, prowadzić normalne życie bez dolegliwości chorobowych.

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *