Biegunka – przyczyny, dieta. Domowe sposoby na biegunkę

Biegunka – dokuczliwa dolegliwość, którą w swoim życiu przechodził każdy z nas. Jest to najczęściej występująca choroba przewodu pokarmowego. Przyczyn biegunki jest wiele – warto je poznać, aby skutecznie ją zwalczać. Odpowiednie postępowanie pozwala na szybki powrót do równowagi w naszych jelitach.

Przyczyny biegunki

Biegunką określany jest stan, w którym występuje oddawanie zwiększonej ilości stolca (powyżej 250 g/dobę) w formie płynnej lub półpłynnej lub oddanie przynajmniej jednego stolca w formie płynnej lub półpłynnej z domieszką krwi, ropy lub śluzu. Najczęściej liczba wypróżnień jest zwiększona (powyżej 3 razy/dobę). Biegunki można podzielić na ostre i przewlekłe. Przewlekła biegunka to stan trwający ponad 14 dni.

Rodzaje biegunki

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

Ostrą biegunkę najczęściej wywołują zakażenia wirusowe, bakteryjne, rzadziej pierwotniaki i toksyny bakteryjne. Dodatkowo osobom z obniżoną odpornością mogą doskwierać biegunki z powodu zakażenia grzybiczego. Do wirusów wywołujących biegunkę zalicza się głównie rotawirusy i adenowirusy. Wśród bakterii są to przede wszystkim Salmonella, Clostridium difficile, Yersinia enterocolitica, Shigella, Escherichia coli.

Do zakażeń może dochodzić na drodze spożycia zakażonej żywności, wody, ale także na skutek kontaktu z chorym człowiekiem lub zwierzęciem. Mechanizm wywoływania biegunki przez wirusy polega na namnażaniu się tego patogenu w komórkach jelita, jednocześnie uszkadzając nabłonek. Przyczynia się to do zmniejszonej powierzchni wchłaniania w jelicie, a nawet do zwiększonego transportu wody do światła jelita. W przypadku bakterii również dochodzi do uszkodzenia delikatnego nabłonka jelit, w tym przypadku dodatkowo szkodliwie działają toksyny bakteryjne.

Poza czynnikami zakaźnymi wywołującymi ostrą biegunkę można wyróżnić przyczyny związane z nadużywaniem środków przeczyszczających, niedoborem laktazy, alergiami pokarmowymi, czy też stosowaniem innych leków (np. antybiotyków, leków stosowanych w chemioterapii). Choroby przewodu pokarmowego również mogą wywoływać tego rodzaju biegunkę np. zespół jelita drażliwego, nieswoiste choroby jelit, zapalenie odbytnicy. W przypadku powstawania biegunki o charakterze przewlekłym można wyróżnić kilka mechanizmów, które powodują: biegunkę osmotyczną, sekrecyjną, motoryczną, biegunkę związaną ze zmniejszonym wchłanianiem lub wadami w budowie ścian jelit.

Zapamiętaj: Biegunka może doprowadzić do odwodnienia, dlatego nie bagatelizuj jej objawów!

Biegunka osmotyczna spowodowana jest zahamowaniem wchłaniania wody ze światła jelita na skutek zwiększonego ciśnienia osmotycznego (organizm nie jest w stanie wchłonąć substancji znajdującej się w jelicie). Prowadzi to do wzrostu częstotliwości ruchów jelitowych. Ten rodzaj biegunki wywołują przede wszystkim środki przeczyszczające stosowane w nadmiarze, ale także środki spożywcze zawierające sorbitol, mannitol, fruktozę, laktulozę.

Czynniki, które wywołują biegunkę sekrecyjną są różne. Najczęściej są to hormony przewodu pokarmowego – jako czynniki, które są produkowane w nadmiarze przez guzy czynne hormonalnie np. serotonina, gastryna, VIP (wazoaktywny peptyd jelitowy), ale również stosowanie środków przeczyszczających, czy też wrodzone wady związane z nieprawidłowym transportem przez nabłonek jelit. Mechanizm powstawania tego typu biegunki oparty jest na obecności substancji nasilających wydzielanie wody do światła jelita.

Kolejny rodzaj – biegunka motoryczna opiera się na nieprawidłowej perystaltyce jelit. Stan ten najczęściej występuje w wyniku współistnienia innych chorób np. w neuropatii cukrzycowej, nadczynności tarczycy, resekcji żołądka. W wyniku wzmożonej aktywności jelit treść pokarmowa zbyt szybko przechodzi z jelita cienkiego do jelita grubego, co powoduje powstawanie biegunki poprzez dostanie się treści w płynnej postaci dodatkowo pobudzając perystaltykę jelita grubego.

Inne przyczyny przewlekłej biegunki to m.in. występowanie chorób takich jak celiakia, choroby nowotworowe, AIDS,  choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, uszkodzenia polekowe i wiele innych.

Objawy biegunki

Objawy biegunki mogą być zróżnicowane w zależności od jej rodzaju. Długotrwała biegunka może przybierać postać regularnego wypróżniania,ale nim nie jest. Jakie są główne objawy biegunki:

Dieta przy biegunce

Odpowiednie postępowanie dietetyczne może złagodzić przebieg biegunki. W zależności od rodzaju biegunki stosuje się odmienne postępowanie. W przypadku ostrej biegunki uważa się, że dieta powinna być lekkostrawna, posiłki powinny być podawane w małej ilości, ale często (3–4 posiłki dziennie). Bardzo ważne jest podawanie płynów ORS (Oral Rehydration Salts), czyli doustnych płynów nawadniających, płyny te mają zmniejszoną osmolarność, przez co zapobiegają odwodnieniu organizmu. Odwodnienie powyżej 10% może być przyczyną zaburzeń w prawidłowym funkcjonowaniu narządów, może prowadzić do konieczności hospitalizacji pacjenta, dlatego tak ważne jest odpowiednie nawodnienie. Płyny ORS w swoim składzie zawierają glukozę oraz elektrolity (m.in. sód, potas, chlorki). Ilość składników jest dobierana tak, aby uzyskany roztwór miał właściwości nawadniające i zapobiegające odwodnieniu. 

Czy wiesz że: Ostra biegunka można powodować utratę nawet 20 l płynów dziennie.

Co jeść podczas biegunki?

W diecie powinno się wyeliminować produkty smażone, tłuste, surowe owoce, surowe mięso oraz produkty zawierające dużą ilość węglowodanów, sorbitolu, laktozy (zwiększona fermentacja w jelitach) – składniki te mogą nasilać biegunkę. Z uwagi na pobudzające działanie na ruchy perystaltyczne jelita powinno się zmniejszyć ilość błonnika w diecie. Zwykle ostra biegunka zakaźna po kilku dniach ustępuje samoistnie, jednak dodatkowo warto wspomnieć o stosowaniu probiotyków. Odpowiednia lekkostrawna dieta i nawadnianie organizmu łagodzą objawy biegunki i zapobiegają ewentualnym powikłaniom, jednak nie skracają czasu jej trwania. Zastosowanie probiotyków ma szczególne znaczenie – zwłaszcza u dzieci, w ich przypadku zalecane jest stosowanie w odpowiedniej ilości przebadanych szczepów Lactobacillus rhamnosus czy też Saccharomyces boulardii. Niestety nie ma potwierdzonych dowodów na działanie szczepów tych bakterii u dorosłych. Podawanie probiotyków u dorosłych natomiast jest ważne w przypadku prewencji biegunki poantybiotykowej.

Postępowanie w przypadku biegunki przewlekłej może różnić się od wcześniej omawianych zaleceń. Przede wszystkim istotne jest znalezienie przyczyny biegunki, ponieważ może być ona objawem innej choroby. Odpowiednio zastosowane leczenie do pierwotnej przyczyny zwykle rozwiązuje dolegliwości związane z wypróżnianiem. Główne zalecenie są takie jak omówione wcześniej, czyli stosowanie diety łatwostrawnej w celu złagodzenia objawów. Dodatkowe zalecenia żywieniowe są zależne od przyczyny. Przykładowo w alergiach lub nietolerancjach pokarmowych konieczna jest eliminacja czynnika, który nam szkodzi. Może to być np. laktoza czy też gluten.

Kiedy dokładnie nie wiemy jaki składnik diety powinniśmy wykluczyć warto obserwować swój organizm, w tym celu pomocne może się okazać prowadzenie dziennika żywieniowego. Kiedy mamy już podejrzenie, co nam szkodzi można zastosować dietę rotacyjną (eliminacja podejrzanego produktu z diety na kilka dni a następnie wprowadzenie go w celu zaobserwowania reakcji organizmu). Jeśli stosujemy przewlekle leki, które mogą wywoływać biegunkę, warto poprosić swojego lekarza o dobranie innych preparatów. Najważniejsze jest postępowanie przyczynowe, a w trakcie nasilenia biegunki odpowiednie nawadnianie i stosowanie diety łagodzącej dolegliwości.

Domowe sposoby na biegunkę

Istnieje kilka znanych i powszechnie stosowanych domowych sposobów na biegunkę, głównie opierają się one na stosowaniu środków działających zapierająco i takich, które modyfikują konsystencję stolca.

• Środki zapierające takie jak np. mocna czarna herbata, owoc borówki czernicy, napary m.in. z liści jeżyny, szałwii, kolendry, liści poziomki, kory dębu, pięciornika (zawierają garbniki, które działają ściągająco i przeciwzapalne na błony śluzowe).
• Potrawy, które modyfikują konsystencję stolca poprzez jego zagęszczenie np. marchwianka (przetarta ugotowana marchew), kleiki ryżowe gotowane na wodzie, sucharki, banany, gotowane jabłka w formie przecieru
• Działanie zapierające wykazuje również kakao i gorzka czekolada – przez hamowanie wydzielenia wody do światła jelita.
• Z owoców wspomagających zatrzymanie biegunki warto wspomnieć o jagodach – wykazują działanie ściągające na błonę jelita.
• Powszechne jest też stosowanie węgla leczniczego (powinien być podany w jednorazowej dawce ok. 4 g – najlepiej w postaci papkowatej), który działa ściągająco na śluzówkę jelita, należy przy tym pamiętać, że węgiel może osłabiać stosowanie niektórych leków, ze względu na swoje działanie wiążące (adsorpcyjne).
• W celu zatrzymania biegunki można stosować również białczan taniny – wywiera działanie ściągające w jelicie cienkim, po uwolnieniu przez enzymy żołądkowe taniny z połączenia z białkiem. Tanina działa ściągająco,bakteriostatycznie oraz hamuje drobne krwawienia śluzówki jelita. Dostępne są preparaty apteczne białczanu taniny. Powinna być stosowana w dawce 0,5–1 g 3 razy dziennie.

Biegunka w ciąży

Ból brzucha oraz biegunka w ciąży mogą być przyczynami niepokoju przyszłej matki. Ważne jest, aby odpowiednio wcześnie podjąć kroki zaradcze, ponieważ biegunka może doprowadzić do odwodnienia, a to z kolei może zaburzyć gospodarkę wodno – elektrolitową.Warto udać się do lekarza, który przeprowadzi wywiad, zleci odpowiednie badania oraz przepisze bezpieczne dla matki i dziecka leki. Zazwyczaj zaleci także odpoczynek i lekką dietę.

Przyczyn biegunki może być wiele, od zwykłego zakażenia wirusowego lub bakteryjnego aż po inne, dużo poważniejsze choroby. Warto obserwować swój organizm i nie bagatelizować występowania biegunek, zwłaszcza takich o charakterze przewlekłym. Odpowiednio dobrana dieta i nawadnianie są podstawą w  niwelowaniu dolegliwości i zapobieganiu powikłaniom związanych z odwodnieniem. Warto także sięgnąć po domowe sposoby, które mogą znacznie złagodzić przebieg biegunki