Badanie moczu stanowi bardzo ważny element diagnostyczny, który może naprowadzić lekarza na właściwą drogę postępowania z pacjentem. Jest ono badaniem nieinwazyjnym dlatego jego wykonanie nie stanowi żadnego problemu, a może pomóc w wykryciu poważnych chorób. Wszelkiego rodzaju nieprawidłowości w nim zauważone powinny być dokładnie zweryfikowane dodatkowymi, bardziej dokładnymi badaniami. Jednym z problemów jest pojawienie się krwi w moczu. Czy zawsze świadczy ono o poważnej chorobie?
Co to jest hematuria idiopatyczna?
Hematuria to inaczej krwiomocz, który jest terminem złożonym z greckich słów haima (krew) i ouron (mocz) oznaczającym obecność krwi w moczu. Może być ona widoczna gołym okiem (makrohematuria) lub tylko pod mikroskopem (mikrohematuria). Przymiotnik „idiopatyczna” oznacza, że nie można znaleźć żadnej konkretnej przyczyny pojawienia się krwi w moczu. Hematuria idiopatyczna może być dziedziczona genetycznie. Nazywana jest wtedy rodzinną hematurią idiopatyczną. Kiedy przeprowadzone badania nie wskazują na zaburzenia pracy układu moczowego, a u osób spokrewnionych nie występuje niewydolność nerek zwykle nie jest potrzebne leczenie.
Makrohematuria może być widoczna już od stężenia 1 mililitra krwi na litr moczu. Kolor i jego intensywność powiązane są z ilością krwi. Rozpoznanie krwiomoczu potwierdza wykazanie czerwonych krwinek w osadzie moczu w badaniu mikroskopowym. Co ciekawe, niektóre przypadki, które początkowo przypominają krwiomocz, okazują się być zupełnie niezwiązane z obecnością krwi w moczu. Ten stan, nazywany jest pseudohematurią. Wynika on z nadmiernego spożycia buraków lub jagód, barwników spożywczych, niektórych środków przeczyszczających lub leków przeciwbólowych, które sprawiają, że zabarwia się on na czerwono. Jednak, podobnie jak w przypadku krwiomoczu idiopatycznego, rozpoznanie pseudohematurii można dokładnie postawić dopiero po dokładnym zbadaniu i wykluczeniu innych przyczyn krwiomoczu. Osoby, które zauważą zmianę koloru moczu, powinny zawsze skonsultować się z urologiem lub lekarzem pierwszego kontaktu i nigdy nie zakładać, że stan ten jest normalny.
Czy wiesz że: niesteroidowe przeciwzapalne leki przeciwbólowe np. kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, antybiotyki, takie jak penicylina oraz leki przeciwzakrzepowe np. heparyna zwiększają ryzyko krwawienia z dróg moczowych?
Krwiomocz mikroskopowy, jak sama nazwa wskazuje, odnosi się do krwi obecnej w moczu w ilościach tak małych, że można ją zobaczyć tylko pod mikroskopem. Zdrowi ludzie wydalają do 85 000 czerwonych krwinek dziennie. Typowa próbka moczu oglądana pod mikroskopem przy 40-krotnym powiększeniu ujawniłaby jednego lub dwa erytrocyty w zasięgu pola widzenia. Z tego powodu za mikrohematurię uznaje się wzrost zawartości krwinek czerwonych powyżej progu fizjologicznego, który wynosi > 3 erytrocyty w odwirowanej próbce moczu. Zgłaszana częstość bezobjawowego krwiomoczu mikroskopowego waha się od 1,7% do 31,1%. Zależy to oczywiście od różnych czynników w badanej populacji, między innymi takich jak częstotliwość wykonywania badań, wieku i płci. Ze względu na dość dużą częstość występowania i rozpoznanie różnicowe bezobjawowej hematurii stanowi ona bardzo duże wyzwanie kliniczne. Ważne jest, aby w tym przypadku dobrze obserwować swój organizm, aby nie pominąć pojawienia się niepokojącego objawu, a także wykonywać regularne badania kontrolne. Niezależnie od tego, czy krew jest widoczna tylko pod mikroskopem, czy obecna w ilościach wystarczających do zobaczenia gołym okiem, krwiomocz jest oznaką, że coś powoduje krwawienie w drogach moczowych pacjenta i należy wykonać pełną diagnostykę, aby dowiedzieć się czy jest on spowodowany konkretną patologią, czy jest to hematuria idiopatyczna. Zastanawiające jest również w jaki sposób krew może znaleźć się w moczu. Związane jest to z jej wyciekiem z różnych miejsc w układzie moczowym np.
- w nerkach, które filtrują krew i tworzą mocz;
- w moczowodach, które pełnią funkcję transportową dla moczu z nerek do pęcherza moczowego;
- w pęcherzu moczowym, w którym gromadzi się mocz;
- w cewce moczowej, przez którą następuje wydalanie moczu.
Przyczyny hematurii idiopatycznej
Pacjent, u którego wykryto krew w moczu powinien zgłosić się do lekarza w celu dalszej diagnostyki. Oprócz szczegółowego wywiadu i badania fizykalnego, zostaną wykonane między innymi badania moczu i krwi takie jak poziom kreatyniny, oznaczenie współczynnika filtracji kłębuszkowej eGFR czy morfologii. W niektórych przypadkach wskazane będzie również wykonanie USG jamy brzusznej, podczas którego można ocenić strukturę nerek, pęcherza moczowego i prostaty u mężczyzn. Bardziej zaawansowanym badaniem jest tomografia komputerowa, która pozwala na obejrzenie budowy całego układu moczowego i sprawdzenie, czy nie występują nieprawidłowości niewidoczne w badaniu USG. Ostatecznym celem diagnostyki jest ustalenie przyczyny krwiomoczu. Nie wszystkie zagrażają życiu, ale wymagają profesjonalnej oceny i opieki medycznej. Najczęstsze z nich to:
- Wirusowe infekcje dróg moczowych i niektóre choroby przenoszone drogą płciową, szczególnie u kobiet;
- Kamica nerkowa i pęcherzowa;
- Zablokowanie dróg moczowych np. przez rosnący guz lub kamień nerkowy;
- Reakcje na leki, zwłaszcza te, które „rozrzedzają” krew, takie jak aspiryna;
- Różne choroby i zaburzenia pracy nerek;
- Uraz, taki jak np. silne uderzenie w okolicę nerek;
- Łagodny przerost prostaty u mężczyzn powyżej 40 roku życia;
- Nowotwory układu moczowego.
W wielu przypadkach wyniki badań okazują się prawidłowe i wszystkie powyższe przyczyny zostają wykluczone. Sprawia to, że nie można określić jednoznacznie co jest powodem obecności krwi w moczu. W tym przypadku lekarz stwierdza u pacjenta hematurię idiopatyczną.
Co ciekawe, krwiomocz czasami występuje u biegaczy, co potocznie nazywamy jako tzw. “krwiomocz biegacza”. Wywoływany jest on przez powtarzające się wstrząsy pęcherza moczowego. Hematuria jest również spotykana w rzadkich chorobach i zaburzeniach genetycznych między innymi takich jak toczeń rumieniowaty układowy, który jest przewlekłą chorobą tkanki łącznej często obejmującą skórę i narządy wewnętrzne oraz w zespole von Hippela-Lindaua – charakteryzującym się występowaniem guzów mózgu, kręgosłupa, oczu, nadnerczy, trzustki, ucha wewnętrznego, jąder i nerek.
Objawy hematurii idiopatycznej
W wielu przypadkach pojawienie się krwi w moczu, zarówno widocznej gołym okiem, jak i tylko pod mikroskopem, może być jedynym obserwowanym objawem u pacjenta. Takie zjawisko nazywamy bezobjawowym krwiomoczem. Charakterystyczne jest ono m.in. dla hematurii idiopatycznej. Pacjenci, u których została ona stwierdzona nie odczuwają objawów związanych z krwiomoczem. Natomiast osobom ze zdiagnozowanym i potwierdzonym badaniami źródłem krwi w moczu mogą towarzyszyć różne symptomy. Przykładowo, gdy powodem jest zakażenie nerek i dróg moczowych charakterystyczna jest potrzeba częstego oddawania moczu, bóle w okolicach nerek, czy ból podczas oddawania moczu (dyzuria). Niektórym przypadkom może towarzyszyć nawet gorączka.
Leczenie hematurii idiopatycznej
Hematurii idiopatycznej zwykle się nie leczy, ponieważ nie znamy przyczyny, którą można by było wyeliminować np. farmakoterapią, czy leczeniem chirurgicznym. Jednak bardzo ważne jest, aby osoby, których została ona zdiagnozowana regularnie uczęszczały na badania. Czasami przyczyną obecności krwi w moczu może ujawnić się później, a nawet zdarzają się przypadki rozwinięcia niewydolności nerek u takich osób. Znaczenie regularnego monitorowania stanu zdrowia podkreślają liczne doniesienia naukowe. Przykładowo w badaniu opisanym w czasopiśmie “Current Opinion in Nephrology and Hypertension” przez lekarzy z Izraela, w którym wzięło udział ponad milion młodych dorosłych, wśród których 0,3% osób miało bezobjawową mikrohematurię. W dłuższej perspektywie wiązała się ona ze zwiększonym ryzykiem skrajnej niewydolności nerek w porównaniu z grupą kontrolną, u której nie występowała krew w moczu.
Zapamiętaj: Każdy przypadek krwiomoczu wymaga zgłoszenia się do lekarza i przeprowadzenia odpowiedniej diagnostyki, w celu sprawdzenia, czy w organizmie nie toczy się proces chorobowy wymagający leczenia.
Leczenie krwiomoczu jest zależne od przyczyny, która go wywołuje. Warto zauważyć, że kolejny raz została podkreślona rola diagnostyki w hematurii. Jeśli potwierdzona została np. infekcja układu moczowego w celu jej zwalczenia podaje się antybiotyki. Leczenie chirurgiczne stosowane jest w przypadku przeszkody w odpływie moczu, której nie można usunąć farmakologicznie, a także w przypadku nowotworu. Nie jest możliwe wyczerpujące omówienie w tym miejscu konkretnych metod leczenia poszczególnych przyczyn krwiomoczu, ponieważ każda z nich opiera się na szczegółowych wynikach określonych badań klinicznych i wytycznych towarzystw nefrologicznych i urologicznych. Dostępne opcje terapeutyczne będą zatem wysoce zależne od obserwowanych u pacjenta objawów i ich zaawansowania.
Niezależnie od okoliczności krwiomocz należy traktować jako sygnał alarmowy wymagający natychmiastowej uwagi. Dopiero dokładne badanie fizykalne, wywiad oraz przeprowadzenie dodatkowych badań laboratoryjnych czy obrazowych mogą pomóc w ustaleniu jego przyczyny. Gdy po przeprowadzeniu wnikliwej analizy nie jest możliwe znalezienie źródła krwi w moczu możemy postawić rozpoznanie hematurii idiopatycznej. Regularne wizyty u lekarza i wykonywane badania pozwalają na kontrolowanie przebiegu choroby i odpowiednio wczesne reagowanie w razie pogorszenia wyników.