Coraz większy odsetek par na świecie boryka się z problemem niepłodności. Przyczyną niemożności zajścia w ciążę może być zarówno niepłodność (lub obniżona płodność) stwierdzona u kobiety, jak i mężczyzny. Czy badanie nasienia pozwala ocenić płodność mężczyzn? Jak należy się do niego prawidłowo przygotować?
Badanie nasienia
Istnieje wiele przyczyn występowania niepłodności u mężczyzn, które najczęściej dzielone są na:
- przedjądrowe (spowodowane głównie zaburzoną hormonalną regulacją czynności jąder),
- jądrowe (uszkodzona struktura oraz zaburzona funkcja kanalików plemnikotwórczych),
- pozajądrowe (zaburzony transport plemników, niezdolność plemników do zapłodnienia).
Według standardów WHO „Podstawowe badanie nasienia ma na celu ocenę ogólnej charakterystyki ejakulatu oraz ocenę jakości plemników. Interpretacja wyników służy do wstępnej oceny płodności mężczyzny i ukierunkowanie dalszej diagnostyki przyczyn jej zaburzeń” [1]. Zatem analiza nasienia ma wyłącznie charakter badania przesiewowego, jego wynik nie stanowi podstawy do ostatecznego stwierdzenia całkowitej niepłodności u mężczyzny, a jedynie sugeruje poszerzenie diagnostyki w celu rozpoznania przyczyny niepłodności.
Jak wygląda badanie nasienia?
Według standardów badania nasienia opracowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) z roku 2010, badanie nasienia przebiega w dwóch etapach:
Ocena makroskopowa nasienia:
- kolor, wygląd,
- czas upłynnienia,
- lepkość,
- objętość,
- pH,
- zapach.
Prawidłowy kolor nasienia jest mleczno-szary, nieprzejrzysty, a zapach zbliżony do chloru lub kasztanów. Czas upłynnienia nasienia wynosi < 60 minut, a jego objętość +/- 1,5 ml. Lepkość nasienia to inaczej długość kropli, która wypływa z pipety – powinna wynosić < 2 cm, a pH prawidłowego nasienia > 7,2.
Ocena mikroskopowa preparatów:
- ruchliwość plemników,
- żywotność plemników,
- całkowitej liczby oraz koncentracji plemników,
- ocena cech morfologicznych plemników,
- ocena komórek obecnych w nasieniu.
Po upłynnieniu nasienia, w preparatach bezpośrednich wstępnie dokonywana jest ocena nieprawidłowego zachowania plemników: aglutynacja (skupiska przylegających do siebie ruchomych plemników) i agregacja (skupiska nieruchomych plemników przylegających do siebie lub do pasm śluzu).
Kolejno poddana ocenie jest ruchliwość plemników, która powinna wynosić co najmniej 40% (całkowita ruchliwość, czyli w ocenianym preparacie np. średnio 40 % plemników wykazuje ruch postępowy i niepostępowy (ruch w miejscu)), a co najmniej 32% plemników powinna wykazywać ruch postępowy.
Odsetek żywych plemników powinien stanowić co najmniej 58% wszystkich plemników (wartość liczbowa > 22,6 mln/ejakulat), a plemników z prawidłową budową morfologiczną > 4 % (> 1,6 mln/ejakulat).
Koncentracja plemników (czyli liczba plemników w objętości nasienia) powinna wynosić
> 15 mln plemników/ml, a całkowita liczba plemników w całym oddanym nasieniu
>39 mln.
Obok plemników w nasieniu mogą być obecne komórki takie jak: leukocyty, komórki plemnikotwórcze, których w sumie liczba powinna wynosić < 5 mln/ml.
W większych klinikach zajmujących się leczeniem niepłodności, często badanie nasienia wykonywane jest przy pomocy komputerowych systemów analizy nasienia, które jedynie wspomagają pracę diagnosty (wyżej wymienione parametry oceniane są przez wykwalifikowanego diagnostę laboratoryjnego w oparciu o nagrane filmy oraz zdjęcia uzyskane z wbudowanego mikroskopu przy pomocy odpowiedniego oprogramowania).
Badanie nasienia – jak się przygotować?
Przed oddaniem nasienia do badania, pacjentów obowiązuje co najmniej 48-godzinny (maksymalnie 7-dniowy) okres wstrzemięźliwości płciowej. Najczęściej nasienie drogą masturbacji oddawane jest w przeznaczonym do tego pomieszczeniu znajdującym się przy laboratorium, w którym wykonywane jest badanie.
Pojemnik, do którego oddawane jest nasienie, uprzednio jest zważone (przez pracownika laboratorium) oraz opisane danymi pacjenta. Istotne jest odnotowanie godziny oddania materiału, gdyż parametry takie jak ruchliwość, żywotność plemników należy ocenić maksymalnie do godziny od ejakulacji.
Istnieje możliwość oddania nasienia do specjalnej prezerwatywy (nie zawiera środków szkodliwych dla plemników) podczas stosunku płciowego, jednak w tym przypadku należy jak najszybciej dostarczyć materiał do laboratorium.
Badanie nasienia – cena
Cena za badanie waha się od 100 do 200 zł.
Badanie nasienia – wyniki
Otrzymane wartości odbiegające od zakresu wartości referencyjnych nie są jednoznaczne z bezpłodnością. Jak wcześniej wspomniano, wszelkie nieprawidłowości wykryte w badanym nasieniu mogą jedynie sugerować poszerzenie diagnostyki w celu rozpoznania przyczyny tych zmian.
Współczesna medycyna często daje możliwość ojcostwa nawet w przypadku wystąpienia znacznych zaburzeń płodności u mężczyzn. Należy pamiętać, że zaleca się wykonanie badania nasienia przynajmniej dwukrotnie (1–3 miesięcy od pierwszego badania). Stres czy gorączka mają negatywny wpływ na jakość nasienia, co może skutkować wystąpieniem nieprawidłowości w ocenianym nasieniu.