Przerost prostaty, czy też inaczej mówiąc łagodny rozrost stercza (BPH – Benign Prostate Hyperplasia) to jedno z najczęściej spotykanych schorzeń u dojrzałych mężczyzn. Występuje u połowy mężczyzn w wieku 50 lat i nawet u 90% powyżej 80 r.ż. Wraz z wiekiem rośnie częstość występowania objawów BPH, które znacząco obniżają jakość życia.
Co to jest przerost prostaty?
Prostata (stercz, gruczoł krokowy) jest gruczołem występującym tylko u mężczyzn. Jest zlokalizowany poniżej pęcherza moczowego, a przez jego miąższ przebiega część sterczowa cewki moczowej. Jej zadaniem jest produkcja płynu wchodzącego w skład nasienia.
Ryc. 1. Lokalizacja anatomiczna prostaty
Źródło: https://prostatainfo.eu/
Łagodny rozrost prostaty to powszechny problem u mężczyzn po 50. r.ż. W wyniku zwiększenia liczby komórek gruczołowych oraz mięśniowych dochodzi do wzrostu objętości stercza. Powiększający się gruczoł powoduje ucisk części sterczowej cewki moczowej, co u części pacjentów jest przyczyną dolegliwości związanych z oddawaniem moczu.
Ryc. 2. Łagodny przerost prostaty
Źródło: https://prostatainfo.eu/lagodny-przerost-gruczolu-krokowego.html
Objawy przerostu prostaty
Wśród objawów BPH możemy wymienić:
- Trudności z rozpoczęciem oddawania moczu,
- Słaby, przerywany strumień moczu,
- Oddawanie moczu kroplami,
- Uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza,
- Częstomocz (częste oddawanie moczu małymi porcjami),
- Parcie naglące (nagłe uczucie parcia na pęcherz),
- Nykturia (oddawanie moczu w nocy),
- Nietrzymanie moczu,
- Zatrzymanie moczu.
Śledząc przebieg kliniczny łagodnego przerostu prostaty można wyróżnić następujące po sobie okresy:
- I okres – bezobjawowy: przepływ przez cewkę moczową jest prawidłowy.
- II okres – podrażnienia: przepływ cewkowy jest upośledzony, pomimo to w USG nie stwierdza się zalegania moczu. Wśród objawów dominuje częstomocz (zwłaszcza nocny) i parcie naglące.
- III okres – kompensacji: można stwierdzić zaleganie moczu w pęcherzu. Nasilenie objawów przeszkody podpęcherzowej (przerywany strumień moczu, oddawanie moczu kroplami, uczucie niecałkowitego opróżnienia pęcherza, problemy z zapoczątkowaniem wypływu moczu).
- IV okres – dekompensacji: znaczne zaleganie moczu w pęcherzu. Rozwój powikłań wynikających z zalegania oraz cofania się moczu do moczowodów: uchyłki pęcherza moczowego (workowate wpuklenia pęcherza), kamica, przewlekła niewydolność nerek.
Przyczyny przerostu prostaty
Do głównych wymienianych przyczyn przerostu prostaty należą czynniki hormonalne oraz wiek. Wraz z wiekiem zmniejsza się ilość produkowanego testosteronu, a zwiększa się ilość estrogenów. Żeńskie hormony pobudzają rozrost stercza oraz prawdopodobnie hamują proces apoptozy – naturalnej, kontrolowanej śmierci komórek. Wśród mniej znaczących czynników przyczyniających się do rozwoju łagodnego rozrostu prostaty wymienia się: budowę ciała (w tkance tłuszczowej nasilona jest przemiana androgenów w estrogeny), czynniki środowiskowe (BPH częściej obserwuje się wśród mieszkańców dużych miast i obszarów zanieczyszczonych), zaburzenia równowagi między ilością obumierających w następstwie apoptozy komórek i liczbą nowo tworzonych.
Kto diagnozuje przerost prostaty?
Specjalistą, który zajmuje się diagnostyką i leczeniem łagodnego rozrostu prostaty jest urolog. Jednak już lekarz rodzinny na podstawie zgłaszanych dolegliwości może wstępnie wysunąć podejrzenie omawianej jednostki chorobowej. Diagnostyka opiera się na wywiadzie, badaniu fizykalnym, w tym istotne jest badanie per rectum, badaniach laboratoryjnych, uroflowmetrii, ultrasonografii. U niektórych pacjentów w dalszym postępowaniu diagnostycznym pomocne może być wykonanie urografii i cystoskopii. Do oceny nasilenia objawów wynikających z łagodnego rozrostu prostaty stosowane są kwestionariusze: IPSS (międzynarodowa skala punktowa objawów towarzyszących chorobom gruczołu krokowego) oraz QoL (skala jakości życia). Badanie per rectum, w którym dokonuje się palpacyjnej oceny gruczołu krokowego przez odbytnicę jest konieczne u wszystkich mężczyzn po 50 r.ż. zgłaszających się do lekarza. Należy określić wielkość, konsystencję i symetrię gruczołu. Gładki, sprężysty i symetrycznie powiększony gruczoł z dużym prawdopodobieństwem wskazuje na łagodny rozrost prostaty. Wyczuwalne guzki, zwiększenie spoistości mogą natomiast świadczyć o toczącym się złośliwym rozroście nowotworowym.
Zapamiętaj: Prostata (stercz, gruczoł krokowy) jest gruczołem występującym tylko u mężczyzn. Jest zlokalizowany poniżej pęcherza moczowego, a przez jego miąższ przebiega część sterczowa cewki moczowej.
Badania laboratoryjne wskazane w trakcie diagnostyki BPH to: PSA (specyficzna glikoproteina wydzielana przez komórki nabłonkowe wyściełające przewody wyprowadzające prostaty), badanie ogólne i posiew moczu, stężenie kreatyniny i mocznika. Uroflowmetria to badanie określające w sposób nieinwazyjny strumień moczu, objętość oddanego moczu a także – zalegającego w pęcherzu po mikcji. USG jamy brzusznej umożliwia ocenę stanu górnych dróg moczowych (moczowodów, nerek) oraz pęcherza. Dokładniejszy obraz gruczołu krokowego uzyskuje się przy pomocy głowicy transrektalnej (TRUS – transrectal ultrasound). Dodatkową zaletą TRUS jest możliwość wykonania w trakcie tego samego badania biopsji – koniecznej w przypadku podejrzenia procesu nowotworowego bądź podwyższonego poziomu PSA. Urografia jest badaniem obrazowym wskazanym u pacjentów, u których w ramach podstawowej diagnostyki BPH stwierdzono wymagające dokładniejszej oceny zmiany w układzie moczowym. Cystoskopia z reguły wykonywana jest w czasie kwalifikacji do leczenia operacyjnego. Metoda ta umożliwia w sposób bezpośredni identyfikację przyczyny przeszkody w odpływie moczu.
Jak leczyć przerost prostaty?
Leczenie łagodnego rozrostu gruczołu krokowego opiera się przede wszystkim na farmakoterapii oraz leczeniu operacyjnym. Jeśli objawy są mało nasilone pacjent może odczuwać poprawę zmieniając styl życia. Leczenie niefarmakologiczne obejmuje zaprzestanie palenia papierosów, rezygnacja ze spożywania kofeiny (nikotyna i kofeina powodują podrażnienie pęcherza moczowego), ograniczenie wypijanych płynów przed snem czy wyjściem. Lepszemu opróżnieniu pęcherza i wydłużeniu czasu między mikcjami może sprzyjać dwukrotne oddanie moczu w kilku minutowym odstępie. Minimum raz w ciągu roku wymagana jest ocena przez urologa.
Większe nasilenie objawów jest wskazaniem do zastosowania terapii farmakologicznej. Stosowane są leki powodujące rozluźnienie mięśni dróg moczowych i tym samym ułatwiające odpływ moczu z pęcherza (alfa-blokery np. tamsulosyna, doksazosyna) lub farmaceutyki powodujące zmniejszenie gruczołu krokowego (inhibitory 5-alfa-reduktazy np. finasteryd). Odczuwalny dla pacjenta efekt leczenia następuje już po kilku dniach stosowania alfa-blokera, a jego pełne działanie występuje po ok. 4 – 6 tygodniach. Poprawa po stosowaniu finasterydu odczuwalna jest natomiast dopiero po ok. 6 miesiącach. Na rynku istnieją preparaty roślinne dostępne bez recepty skierowane do pacjentów z rozrostem prostaty, jednak brak jest dowodów na ich skuteczność.
Czy wiesz że: u ok. 10% mężczyzn po leczeniu zabiegowym BPH konieczne będzie powtórne jego zastosowanie? Wynika to z postępującego procesu powiększania się prostaty.
Bardzo uciążliwe dolegliwości bądź nieskuteczność terapii farmakologicznej jest wskazaniem do leczenia zabiegowego. Jest to konieczne u ok. 20 – 25% mężczyzn cierpiących na BPH. Stosowane są techniki chirurgiczne, które mają na celu przywrócenie odpływu moczu z pęcherza dzięki usunięciu centralnej części gruczołu. Najczęściej wykonywanym zabiegiem jest TURP, czyli przezcewkowe częściowe usunięcie stercza. Ma on wysoką skuteczność i prawie zawsze prowadzi do poprawy. Rzadziej wykorzystywane są: TUIP (przezcewkowe nacięcie stercza), usunięcie prostaty przy pomocy lasera, prostatektomia (całkowite usunięcie gruczołu krokowego).
Zatrzymanie moczu jest wskazaniem do jak najszybszego wprowadzenia cewnika do pęcherza moczowego i zapewnienia tym samym odpływu moczu. Cewnik utrzymywany jest przez kilka kolejnych dni, a dodatkowo podawane są leki celem poprawy drożności cewki moczowej. Po tym czasie usuwa się cewnik. Kolejny incydent zatrzymania moczu jest wskazaniem do ponownego cewnikowania i kwalifikacji do leczenia zabiegowego.
Stosowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza pozwala na uzyskanie poprawy nawet u 80% pacjentów. Leczenie chirurgiczne przywraca mocniejszy strumień moczu, aczkolwiek przez pewien czas po zabiegu utrzymuje się częste i naglące parcie na pęcherz. Dolegliwości te stopniowo ustępują. Niezależnie od rodzaju terapii pacjenci z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego powinni przestrzegać zaleceń lekarskich, nie przerywać leczenia oraz stawiać się na regularne wizyty kontrolne u urologa.