Budowa włosa, czyli ile włosów wypada nam dziennie?

“Przydatki skóry” to fachowy termin określający wytwory naskórka, do których należą włosy paznokcie, gruczoły potowe, łojowe i zapachowe oraz gruczoły mlekowe. Choć na co dzień nie zastanawiamy się raczej nad budową i fizjologią włosów, należy przyznać, że są one fascynującym tworem, pełniącym funkcję zarówno estetyczną jak i ochronną.

Budowa włosa

Rozważania na temat budowy włosa warto rozpocząć od poznania struktury naskórka. Naskórek to najbardziej zewnętrzna i pierwsza z trzech warstw tworzących skórę. Histologicznie jest to nabłonek wielowarstwowy płaski rogowaciejący, a jego komórki nazywane są kertynocytami, wytwarzającymi keratynę oraz regulującymi reakcje immunologiczne. Do ich zadań należy także produkcja czynników wzrostowych, powodujących namnażanie i różnicowanie komórek. Oprócz keratynocytów, w skład naskórka wchodzą melanocyty, produkujące melaninę, czyli barwnik skóry, komórki Merkla, stanowiące mechanoreceptory (czucie dotyku), oraz komórki Langerhansa, wchodzące w skład układu immunologicznego.

Naskórek składa się z 5 warstw, do których należą:

• Warstwa podstawna (tzw. warstwa rozrodcza) – najgłębsza warstwa naskórka;
• Warstwa kolczysta;
• Warstwa ziarnista;
• Warstwa jasna;
• Warstwa zrogowaciała.

W miejscach, w których warstwa podstawna naskórka wpukla się w drugą warstwę skóry, czyli w skórę właściwą, powstają włosy. Twór ten ma nieco inny skład niż naskórek. Przede wszystkim włos zbudowany jest z keratyny twardej (w przypadku naskórka jest to keratyna miękka), a podstawowym kryterium rozróżniającym obie te substancje jest obecność trichohialiny.
Włos możemy podzielić na 2 części:

• Korzeń – zlokalizowany w skórze właściwej, w mieszku włosowym.
• Łodygę – część włosa wystająca ponad powierzchnię skóry.

Źródło: https://www.mp.pl/pacjent/dermatologia/choroby/chorobyskory/73227,choroby-wlosow

Swój początek włos ma w cebulce, rozdętym tworze, skupiającym dzielące się komórki macierzy włosa oraz komórki barwnikowe tj. melanocyty. Cebulka ma swoją lokalizację na granicy z tkanką podskórną i kontaktuje się z brodawką włosa, czyli uwypukleniem tkanki łącznej. Funkcją brodawki jest odżywianie cebulki poprzez dostarczanie składników odżywczych wraz z krwią, a także indukowanie podziałów mitotycznych komórek, budujących cebulkę. Brodawka jest tworem unerwionym, a jej zniszczenie powoduje trwałą utratę całego włosa. Owe komórki, wraz z kolejnymi etapami rozwoju różnicują się na włos właściwy i pochewkę wewnętrzną, czyli warstwę otaczającą włos od zewnątrz. Całość objęta jest przez pochewkę zewnętrzną, która histologicznie jest przedłużeniem naskórka. Włos właściwy składa się z trzech warstw komórkowych budujących (kolejno od wewnątrz) rdzeń włosa, korę włosa i powłoczkę włosa. Środkowa z nich tworzy “powłokę” cienkich, keratynowych płytek, jako ochronę rdzenia, a także odpowiada za kolor naszych włosów, ponieważ to właśnie ona zawiera melaninę. Najbardziej zewnętrzna warstwa zbudowana jest z dachówkowato ułożonych komórek – są to płytki rogowe. Włos otoczony jest pochewką wewnętrzną i zewnętrzną. W skórze, włos zlokalizowany jest w warstwie tkanki łącznej skóry właściwej, która tworzy torebkę włosa, do której przyczepia się mięsień przywłośny, którego funkcją jest prostowanie włosów (zauważalne w “gęsiej skórce”) oraz wyciskanie łoju.

Włosy u człowieka

Newsletter Medovita - przydatne informacje, dostęp do nowych e-booków przed premierą.

Zapisuję się

Podstawową cechy ludzkich włosów, odróżniającą je od zwierzęcych, jest brak zsynchronizowanego cyklu włosa, oznacza to, że w tym samym momencie następują różne fazy rozwoju. Ludzkie włosy możemy zaklasyfikować według wieku. U płodu obecny jest meszek włosowy tzw. lanugo, który wraz z wiekiem, do okresu wczesnego dzieciństwa przekształca się w owłosienie wczesne, charakteryzujące się cienkim, bezrdzeniowym włosem, który w późniejszych latach podlega pigmentacji i pogrubieniu, stając się włosem ostatecznym z obecnym rdzeniem.
Warto wiedzieć, że podział włosów jest także zależny od ich lokalizacji:

• włosy długie – występujące na głowie, w okolicy narządów płciowych i tworzące zarost u mężczyzn;
• włosy krót­kie i grube – budujące brwi oraz rzęsy;
• meszek włosowy – pokrywający większość powierzchni skóry.

Na długość, gęstość i wzrost włosów duży wpływ mają hormony, głównie androgeny, i czynniki genetyczne. Charakter włosa jest także charakterystyczny dla poszczególnych ras. U osób czarnoskórych włos jest skręcony, u Azjatów prosty i twardy, a u osobników rasy kaukaskiej bardziej miękki i falisty. U ludzi włosy spełniają funkcje estetyczne, zapobiegają utracie ciepła (głowa), wchodzą w skład aparatu ochronnego oka, a ich kolor i kondycja mogą wskazywać na pewne procesy toczące się w naszym organizmie lub niedobory określonych składników odżywczych.

Jak szybko rosną włosy?

Ludzkie włosy znajdują się w różnym stadium rozwoju, który jest trójetapowy. Wyróżniane fazy to:

• Anagen – okres intensywnych podziałów. We włosach będących w fazie wzrostu można zauważyć dobrze wykształconą opuszkę (dolna, rozszerzona część mieszka). Anagen występuje w przypadku 80-85% włosów na głowie i trwa 3-6 lat.
• Katagen – inaczej nazywany stadium przejściowym/inwolucji, trwający od kilku dni do 2 tygodni (/2-5 tygodni), dotyczy do 5% włosów. Istotą tego etapu jest zanik opuszki i jej stopniowe rogowacenie, z wytworzeniem charakterystycznej kolby. W kolejnym okresie anagenu niezróżnicowane i zrogowaciałe komórki dadzą początek nowej opuszce.
• Telogen – faza spoczynkowa dotyczy 10-20%(/5-10%) włosów owłosionej skóry głowy i trwa od 2 do 4 miesięcy (/3-5 miesięcy), czyli do momentu wypadnięcia włosa.

Źródło: https://hairlab.pl/fazy-wzrostu-wlosa/

Włosy na głowie rosną ze średnią prędkością 1 cm/miesiąc. Oczywiście wartość ta może się różnić u poszczególnych osób i zależy od ich ogólnego stanu zdrowia i predyspozycji.

Ile włosów wypada dziennie?

W związku z tym, że od 5-10% wszystkich włosów osiąga fazę spoczynku, należy spodziewać się ich wypadania. Jednak dzięki braku synchronizacji cyklu wzrostu i indywidualnemu rozwojowi włosa fizjologicznie nie jesteśmy narażeni na ich zbyt dużą i jednoczesną utratę. Specjaliści wskazują, że dzienne wypadanie włosów szacuje się na 50-100 sztuk i nie należy się tym martwić. Istnieją jednak czynniki, które mogą powodować wzmożone wypadanie włosów. Należą do nich stres/szok lub okres poporodowy. Oba stany są zależne od hormonów, dlatego jeśli ich stężenie wróci do normy, prawdopodobne jest to, że włosy również przestaną wypadać. Nadmierne wypadanie włosów może stanowić także jeden z objawów niedoboru żelaza lub zaburzeń funkcji tarczycy. W przypadku nadczynności tego gruczołu włosy stają się rzadkie i cienkie, natomiast przy niedoczynności będziemy mieć do czynienia z wysuszonymi, szorstkimi i rzadszymi włosami. Co ciekawe w przypadku niedoborów hormonów tarczycy może dojść do utraty zewnętrznej ⅓ brwi! Przyczyną wzmożonego wypadania włosów są także niektóre leki. Popularnie zwana “chemia”, czyli chemioterapetyki przeciwnowotworowe są preparatami, które najbardziej kojarzą się z utratą włosów. Substancje te powodują zatrzymanie podziałów komórkowych w mieszku włosowym, co prowadzi do przedwczesnego zatrzymania fazy wzrostu włosa. Innymi grupami leków mogącymi powodować wypadanie włosów, a nawet łysienie u niektórych pacjentów są: leki hormonalne (np.: androgeny), retinoidy-pochodne wit. A (np. izotretynoina), leki przeciwzakrzepowe (kumaryna, heparyna), leki reumatologiczne (np.sulfasalazyna, sole złota, metotreksat), pochodne tiouracylu, niektóre leki psychiatryczne lub kardiologiczne.

Choroby włosów i skóry głowy

Specjalistą zajmującym się chorobami skóry głowy i włosów jest trycholog (gr. trikhos – włos) oraz lekarz dermatolog. Owe schorzenia mogą być bardzo zróżnicowane, mają różne przyczyny i objawy. Do najczęściej występujących chorób włosów i skóry głowy należą m.in. :

• Łysienie – stan ten charakteryzuje wypadanie ponad 100 włosów dziennie. Początkową fazę nazywa się “wypadaniem włosów” (effluvium), natomiast końcową “wyłysieniem” (alopecia). Różnorodność przyczyn schorzenia jest tak duża, że jednostka ta wymaga dłuższego omówienia. Ogólnie, wśród przyczyn łysienia wyróżnić możemy takie czynniki jak na przykład:

– mechaniczne: naciąganie włosów (mocny “koński ogon”);
– zatrucia: talem, rtęcią, arsenem;
– choroby: ostre choroby gorączkowe, kiła wtórna, SLE (toczeń rumieniowaty układowy);
– leki;
– choroby włosów i owłosionej skóry głowy.

Łysienie androgenowe kobiet – w przebiegu tego schorzenia pojawia się charakterystyczne łysienie w okolicy przedziałka z zachowanym pasmem włosów nad czołem. Przypomina łysienie typu męskiego (rola czynników genetycznych i nadmiaru androgenów) lub może mieć charakter rozlany (androgeny w górnej granicy normy/nieznacznie podwyższone) i pojawia się powyżej 30. r.ż.. Mechanizm łysienia androgenowego u mężczyzn i kobiet opiera się na “miniaturyzacji”. Oznacza to, że przy każdym cyklu wzrostu włosy stają się cieńsze, a mieszki włosowe mniejsze. Włosy stają się bezrdzeniowe i przekształcają się w typ mieszkowy, aż z czasem zanikają całkowicie ”Czynniki mogące powodować łysienie u kobiet z predyspozycjami genetycznymi to drażniące środki myjące (detergenty), lakiery lub farby do włosów oraz stres. U kobiet przyczynę mogą stanowić także nowotwory wytwarzające androgeny oraz zespół nadnerczowo-płciowy. W leczeniu ważne jest usunięcie czynnika powodującego schorzenie i stosowanie odpowiednich leków hormonalnych o działaniu estrogenowym lub antyandrogenowym. W leczeniu miejscowym można stosować minoksydil.

Łysienie męskie androgenowe nie jest patologią, a naturalnym zjawiskiem, do którego predysponują czynniki genetyczne. Łysienie męskie rozpoczyna się najczęściej powyżej 40. r. ż., lecz swoje początki może mieć już dużo wcześniej. Pierwszymi obszarami, na których zauważa się utratę włosów to kąty czołowe i szczyt głowy. Obecnie na rynek wprowadzane są nowoczesne preparaty stymulujące odrost włosów. Co ważne, w przypadku wystąpienia łojotoku, bardzo istotne jest postępowanie, które będzie miało działanie hamujące na to zjawisko, a dodatkową rolę pełnić będzie postępowanie przeciwbakteryjne, w celu zapobiegania infekcjom.

Łysienie plackowate (alopecia areata) – choroba polegająca na przejściowym lub trwałym wypadaniu włosów z okrągłych/owalnych ognisk zlokalizowanych na głowie lub w rzadszych przypadkach w innych okolicach ciała (alopecia totalis). Jeśli włosy nie mają tendencji do odrastania, a przebieg choroby jest długotrwały i uogólniony, to takie łysienie nazywamy łysieniem plackowatym złośliwym. W alopecia aerata skóra, która uległa wyłysieniu jest niezmieniona, ale warto wiedzieć, że cała choroba ma charakter zapalny i związana jest w początkowej fazie głównie z naciekiem limfocytów Th1 wokół mieszka. Etiologia łysienia plackowatego nie jest do końca określona.

Źródło: https://www.termedia.pl/dermatologia/Przyczyny-smiertelnosci-chorych-z-lysieniem-plackowatym,35244.html

Przypuszcza się, że może mieć podłoże autoimmunologiczne lub genetyczne. Czynniki wywołujące to schorzenie to infekcje, silny stres czy zabiegi operacyjne. Łysienie plackowate objawia się nagłą utratą włosów oraz zmianami w obrębie paznokci-paznokcie naparstkowate, z podłużnymi bruzdami lub z punkcikowatymi wgłębieniami. U części pacjentów może wystąpić powiększenie węzłów chłonnych. W leczeniu miejscowym stosuje się glikokortykosteroidy, minoksydyl, środki drażniące takie jak: cygnolina i DCP. Swoje zastosowanie ma także fototerapia PUVA oraz zabiegi wspomagające, do których należy suplementowanie cynku oraz noszenie peruki.

• Hipertrychoza – to schorzenie polegające na nadmiernym owłosieniu ciała, które może być ograniczone lub uogólnione. Jego przyczyną jest przekształcenie włosków meszkowych w grubsze włosy rdzeniowe. Wrodzony, skrajny typ choroby nosi potoczną nazwę “zespołu wilkołaka” i jest bardzo rzadki, a jego przyczyną jest mutacja genu. Zespół Ambras – bo taka jest fachowa nazwa tego schorzenia – określany jest jako wrodzone uogólnione nadmierne owłosienie typu 1, w którym obserwuje się obecność ciemnych krętych włosów przede wszystkim w górnej części ciała oraz na twarzy. Pierwszą osobą, u której rozpoznano zespół Ambras był Petrus Gonzales. Hipertrychoza częściej może zostać wywołana wtórnie przez czynniki takie jak: niektóre leki (np.: glikokortykosteroidy, androgeny, cyklosporyna, diazoksyd, interferon-α, minoksydyl, doustne środki antykoncepcyjne) lub choroby (porfirie, akromegalia, niedoczynność tarczycy).
• Grzybica włosów (black piedra) – typ grzybicy dotyczący w szczególności włosów skóry głowy. Czynnik etiologiczny, odpowiedzialny za zakażenie to Piedraia hortae, który przyjmuje formę ciemnej pleśni, otaczającej trzon włosa, objawiając się jako ciemne guzki. Grzyb wytwarza substancję podobną do cementu, która utrzymuje całą jego formę w twardej masie. Leczenie polega na ścięciu włosów oraz utrzymaniu właściwej higieny. Na szczęście blak piedra została uznana za rzadkie schorzenie, występujące przede wszystkim na terenach Ameryki Łacińskiej i środkowej Afryki, i jest uznana za chorobę wywołaną złymi warunkami hignicznymi.
• Grzybica (dermatofitoza) skóry owłosionej głowy (tinea capitis) – słowem “dermatofitoza” określa się zespół chorób, wywoływanych przez grzyby nitkowate z rodzaju Trichophyton, Epidermophyton i Microsporum. Jest to pojęcie bardzo szerokie i może dotyczyć skóry, włosów lub paznokci. Charakterystyczną cechą tych organizmów jest potencjał keratynofilny i keratynolityczny, co w praktyce oznacza zdolność do (najczęściej) naruszenia jedynie najbardziej zewnętrznej warstwy i niszczenia keratyny zawartej w skórze i jej przydatkach. Dermatofitozy przyjmują różne postaci, a ich nazewnictwo wiąże się z zaatakowanym regionem ciała. Osobnymi postaciami dermatofitozy zlokalizowanej w obrębie głowy są grzybica skóry głowy, brwi i powiek oraz grzybica brody. Organizmy te są szeroko rozpowszechnione na całym świecie, choć mogą różnić się gatunkowo w zależności od regionu świata. Dermatofity mogą przenosić się na drodze bezpośredniego kontaktu między ludźmi i zwierzętami, ale także poprzez kontakt z przedmiotami, używanymi wcześniej przez zakażoną osobę. Zachorowania dotyczą każdej grupy wiekowej, ale warto wiedzieć, że grzybica skóry głowy częściej występuje u dzieci przed okresem dojrzewania. Diagnostyka opiera się na pobraniu zakażonej tkanki i hodowli, w której grzyb wyrasta w czasie od 7 do 28 dni. W przypadku zakażenia włosa wyróżnia się 3 typu inwazji, a każdemu z nich może towarzyszyć obecność grzybni wewnątrz struktury włosa:

1. inwazja o charakterze zewnątrzwłosowym (ectothrix) – zarodniki powstają na zewnątrz włosa;
2. inwazja o charakterze wewnątrzwłosowym (endothrix) – zarodniki powstają na wewnątrz włosa;
3. wewnątrzwłosowy układ zarodników z przestrzeniami powietrznymi wewnątrz włosa (favus) – wewnątrz włosa powstaje struktura tzw. “plaster miodu”, utworzona przez grzybnię, zarodniki i wolne przestrzenie powietrzne.

Zapamiętaj:  Androgeny pobudzają wzrost włosów brody oraz okolic płciowych. Hamują natomiast wzrost włosów na skórze głowy u osób z genetycznymi predyspozycjami do łysienia męskiego. Do androgenów należy np. testosteron.

Objawy kliniczne dermatofitoz są zróżnicowane w zależności od czynnika zakażającego, zaatakowanego miejsca oraz reakcji organizmu gospodarza. W przypadku dermatofitozy owłosionej skóry głowy typowymi objawami będą łuszczące się, uniesione, okrągłe lub pierścieniowate plamy łysin z obecnością rumienia. Druga postać objawów obejmuje rozsiane grudki, krosty, pęcherzyki lub strupnie woszczyznowe. Ciekawostką jest to, że włosy zakażone takimi gatunkami jak M. canis, M. audouinii oraz T. schoenleinii fluoryzować będą w lampie Wooda na żółtozielono. Wszystkie dermatofitozy, oprócz tych umiejscowionych i niedotyczących włosów czy paznokci, wymagają leczenia doustnego. Substancje stosowane w takiej terapii to:gryzeofulwina, flukonazol, itrakonazol, terbinafina. Preparaty, które mają swój udział w leczeniu miejscowym to azole (np.: mikonazol, klotrimazol czy tiokonazol), terbinafina oraz haloprogina.

• Wszawica głowowa – choroba najczęściej dotykająca dzieci, przebywające w dużych skupiskach rówieśników. Organizmem wywołującym ten stan jest wesz głowowa, która charakteryzują się podłużnym, spłaszczonym ciałem o długości 2–3,5 mm oraz trzema parami odnóży, owad nie posiada skrzydeł. Aparat gębowy zwierzęcia jest przystosowany do ssania krwi. Wesz głowowa zamieszkuje włosy głowy i roznosi się poprzez używanie wspólnych nakryć głowy, szczotek/grzebieni lub po prostu przez kontakt fizyczny. Do objawów wszawicy należy przede wszystkim uporczywy świąd, najczęściej w okolicy potylicznej i/lub skroniowej. U niektórych pacjentów mogą wystąpić zmiany sączące, których przyczyną jest drapanie skóry głowy i nadkażenie ranek, a towarzyszyć temu może miejscowe powiększenie węzłów chłonnych. U części chorych pojawiają się także czerwone grudki obecne za uszami, na twarzy, szyi lub ramionach. Dodatkowym elementem są gnidy, czyli jaja wszy, wyglądają jak białe kuleczki, mocno przyczepione do trzonu włosa. Leczenie wszawicy głowowej jest leczeniem miejscowym z użyciem środków przeciwpasożytniczych, do których należą np.: permetryna czy pyretryna czy innych, które zwalczają formy larwalne pasożyta. W leczeniu stosuje się także syntetyczny olej – dimetikon – który uniemożliwia pasożytowi oddychanie. Dodatkowo włosy należy wyczesywać gęstym grzebieniem w celu pozbycia się gnid. Aby ułatwić sobie to zadanie zaleca się płukanie głowy w roztworze wody z octem w stosunku 2:1. Należy również zadbać o dezynfekcję akcesorii do włosów oraz skontrolować skórę głowy domowników. W związku z tym, że czas dojrzewania gnid szacuje się na około 1 tydzień, terapię należy powtórzyć.

Czy wiesz że: trichotillomania to zaburzenie psychiczne, którego istotą jest niekontrolowane wyrywanie włosów? Choroba ta dzieli się na  trichotillomanię automatyczną - nieświadome wyrywanie - oraz skupioną na wyrywaniu włosów - ten typ wiąże się z uczuciem napięcia przed dokonaniem czynności. Towarzyszącym zaburzeniem może być trichofagia, czyli przymus zjadania włosów. Trichotillomania jest stanem nawracającym i występuje u kobiet 5-10 razy częściej niż u mężczyzn.

Wbrew pozorom temat włosów jest zagadnieniem bardzo złożonym. Istotne jest to, aby pamiętać, że przydatki skóry, oprócz charakterystycznych dla nich chorób, mogą być też wykładnikiem naszego ogólnego stanu zdrowia. Odpowiednia pielęgnacja również stanowi ważny element życia codziennego i utrzymuje nas nie tylko w dobrej kondycji fizycznej, ale także psychicznej.