Ostre zapalenie zatok jest chorobą powszechną – szacuje się, że Polsce co roku rozpoznawanych jest 4–8 mln przypadków zapalenia zatok. Zdecydowana większość jest spowodowana zakażeniem wirusowym. Wirusowe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok to nic innego jak popularne przeziębienie.
Ostre zapalenie zatok
Zatoki przynosowe są to usytuowane w twarzoczaszce przestrzenie powietrzne o kostnych ścianach. Wnętrze zatok wyścielone jest błoną śluzową będącą przedłużeniem tej występującej w nosie. Zatoki przynosowe występują parzyście, wyróżniamy zatoki: klinowe, szczękowe, czołowe i sitowie. Zatoki sitowe dzielimy z kolei na sitowie przednie i sitowie tylne. Błona śluzowa nosa i zatok nieustannie produkuje śluz, który ma działanie nawilżające i ochronne. Produkowana wydzielina jest przesuwana z zatok do nosa i dalej do nosogardła za pomocą transportu śluzowo-rzęskowego – są to specjalne komórki błony śluzowej, które za pomocą rzęsek przesuwają wydzielinę w pożądanym kierunku. Z nosogardła śluz spływa w dół, po czym jest połykany.
Źródło obrazka: Wikipedia
Określenia nieżytu/zapalenia błony śluzowej nosa (rhinitis) i zapalenia zatok przynosowych (sinusitis) dotyczą tak naprawdę tej samej choroby, dlatego używa się określenia “zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych” (rhinosinusitis).
Zapalenia zatok dzielimy na ostre i przewlekłe. Ostre zapalenie nosa i zatok przy prawidłowym leczeniu ustępują w ciągu jednego czy dwóch tygodni. W przypadku występowania objawów powyżej 12. tygodni mówimy o postaci przewlekłej.
Ostre zapalenie zatok jest chorobą powszechną – szacuje się, że Polsce co roku rozpoznawanych jest 4–8 mln przypadków. Dorosła osoba w ciągu roku może zachorować od 2 do 5 razy, dzieci chorują częściej. Szacowany koszt leczenia chorych na ostre i przewlekłe zapalenie zatok w USA jest szacowany na 5,8 mld dolarów rocznie.
Zdecydowana większość przypadków ostrego zapalenia nosa i zatok przynosowych jest spowodowana zakażeniem wirusowym. Ocenia się, że wirusy powodują blisko 99% wszystkich zachorowań. Wśród patogenów dominują rhinowirusy (⅓ przypadków), wirusy grypy (⅕ ), paragrypy, enterowirusy oraz adenowirusy. Bakterie najczęściej izolowane w ostrym zapaleniu nosa i zatok to Streptococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc), Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis.
Najważniejszym dla każdego otolaryngologa dokumentem traktującym o diagnostyce i leczeniu zapaleń zatok jest “European Position Paper on Rhinosinusitis and Nasal Polyps”, którego druga wersja ukazała się w 2012 roku [1].
Objawy ostrego zapalenia zatok
Ostre zapalenia zatok przynosowych (acute rhinosinusitis – ARS) jest definiowane jako nagłe wystąpienie 2 lub więcej objawów:
- niedrożność nosa,
- wyciek wydzieliny z nosa (przedni – jako “katar” lub uczucie spływania wydzieliny po tylnej ścianie gardła),
- uczucie ucisku/bólu twarzy,
- osłabienie lub utrata węchu.
Objawy trwają mniej niż 12 tygodni, najczęściej choroba ustępuje w ciągu 7-14 dni. U dzieci zamiast osłabienia/utraty węchu na zapalenie zatok wskazuje kaszel.
Do objawów towarzyszących zaliczamy: ból/rozpieranie w uchu, nieokreślone bóle głowy, złe samopoczucie, bóle zębów, zmęczenie.
Lokalizacja bólu może wskazywać na miejsce objęte procesem zapalnym:
- zatoka szczękowa – ból okolicy policzka, zębów, oczodołu. Uciskanie/opukiwanie okolicy policzka powoduje silny ból,
- zatoka czołowa – dolegliwości umiejscawiają się w okolicy czoła,
- zatoki sitowe – ból i uczucie rozpierania w obrębie nasady nosa, może pojawić się ból zlokalizowany za gałką oczną,
- zatoka klinowa – ból wieloogniskowy, zlokalizowany w okolicy potylicznej, promieniujący do czoła, skroni, szczytu czaszki i oczodołu.
Ze względu na czas trwania choroby oraz jej przebieg wyróżniamy:
- przeziębienie/ostre wirusowe zapalenie zatok przynosowych –przy utrzymywaniu się objawów poniżej 10 dni
- ostre powirusowe zapalenie zatok rozpoznajemy, gdy objawy trwają więcej niż 10 dni lub narastanie dolegliwości po 5 dniach trwania choroby.
- ostre bakteryjne zapalenie zatok (acute bacterial rhinosinusitis – ABRS) można rozpoznać po wystąpieniu przynajmniej 3. objawów: przebarwiony katar z jednostronną przewagą, silny ból miejscowy z jednostronną przewagą, gorączka (powyżej 380C), podwyższenie OB/CRP w badaniach laboratoryjnych, nawrót dolegliwości (znaczne pogorszenie po łagodnej fazie choroby).
Mając na uwadze powyższe informacje warto zwrócić uwagę na jedną rzecz – wbrew obiegowym opiniom wśród pacjentów oraz części lekarzy na podstawie samej tylko informacji o kolorze wydzieliny z nosa nie można wnioskować o etiologii dolegliwości. Zielone podbarwienie wydzieliny z nosa, często określane mianem “ropnego kataru”, jest spowodowane obecnością w niej neutrofili, a nie bakterii i bardzo często występuje jako zejściowa forma wirusowego zapalenia zatok.
Uwaga!
Mimo że ostre zapalenie nosa i zatok jest chorobą powszechną i w większości wypadków samoograniczającą się, w jej przebiegu może dojść do poważnych powikłań.
W razie wystąpienia objawów związanych z infekcją takich jak:
- obrzęk i zaczerwienienie powiek,
- przemieszczenie gałki ocznej,
- podwójne widzenie,
- zaburzona ruchomość gałki ocznej,
- pogorszenie ostrości wzroku,
- obrzęk tkanek miękkich w okolicy czołowej,
- zaburzenia świadomości.
Konieczny jest pilny kontakt z lekarzem. Nieleczone powikłania mogą doprowadzić do ślepoty a nawet śmierci [2].
Leczenie ostrego zapalenia zatok
Leczenie ostrego zapalenia zatok zależy od czasu trwania dolegliwości i ich nasilenia.
Czy wiesz że: zapalenie zatok jest często diagnozowane u osób, które regularnie chodzą na basen?
Wirusowe zapalenie błony śluzowej nosa i zatok, inaczej zwane przeziębieniem jest chorobą najczęściej samoograniczającą i wymaga leczenia objawowego. Wskazany jest odpoczynek, spożywanie dużej ilości płynów. W razie dolegliwości bólowych, podwyższonej temperatury ciała możemy zażywać dostępne bez recepty środki przeciwgorączkowe – preparaty paracetamolu, ibuprofenu. W razie silnego kataru i zatkania nosa ulgę przynoszą obkurczające krople do nosa, najczęściej na bazie ksylometazoliny lub oksymetazoliny. Pamiętajmy żeby kropli obkurczających używać tylko w ostrym okresie infekcji, nie dłużej niż 5 dni.
Dużą ulgę przynosi płukanie nosa – istnieje cała gama różnych preparatów, zawierających czy to roztwory izo- i hipertoniczne soli fizjologicznej w spray’u, wodę morską aż po specjalne zestawy do płukania nosa i zatok pod ciśnieniem.
Antybiotykoterapia, zważywszy na wirusową etiologię dolegliwości, nie jest wskazana. Podanie antybiotyków nie przyspiesza rekonwalescencji, a może powodować działania niepożądane.
W przypadku utrzymywania się objawów powyżej 10 dni lub pogorszenia samopoczucia po wstępnej poprawie wskazany jest kontakt z lekarzem.
W przypadku powirusowego i bakteryjnego zapalenia zatok stosujemy również sterydy donosowe. Podawane miejscowo osiągają duże stężenie w jamie nosa, działają przeciwzapalnie, obkurczająco śluzówkę i pośrednio ułatwiają fizjologiczny drenaż wydzieliny z zatok. Przed podaniem sterydu powinniśmy przepłukać jamę nosa roztworem soli fizjologicznej/soli morskiej, następnie delikatnie wydmuchać nos. W przypadku zalegania wydzieliny na błonie śluzowej lek nie osiąga wystarczającego stężenia. Nowoczesne preparaty nie wchłaniają się do krwioobiegu i bardzo rzadko powodują jakiekolwiek działania niepożądane.
Zapamiętaj: Gęsta wydzielina z nosa, jego niedrożność, spuchnięte powieki, gorączka i silny ból głowy to jedne z podstawowych objawów ostrego zapalenia zatok.
W przypadku rozpoznania bakteryjnego zapalenia zatok konieczne jest leczenie przyczynowe – lekiem z wyboru są preparaty amoksycyliny (antybiotyk) w dużych dawkach. Leczenie powinno trwać 10 dni.
Ostre zapalenie zatok przynosowych trwa do 12 tygodni, najczęściej objawy ustępują całkowicie w przeciągu 7–10 dni. Etiologia najczęściej jest wirusowa. W niepowikłanym ostrym zapaleniu zatok antybiotykoterapia nie jest wskazana. Wskazany jest odpoczynek, przemywanie jam nosa roztworem soli fizjologicznej i leczenie objawowe.