Skóra człowieka stanowi istotną barierę pomiędzy organizmem, a środowiskiem. Jest największym narządem – jej powierzchnia wynosi około 1,5-2 m2, a grubość 0,5-4 mm, w zależności od okolicy ciała. Prawidłowa struktura, w tym szczególnie bariery naskórkowej (najbardziej zewnętrznej warstwy skóry), utrzymanie prawidłowego pH oraz właściwy stopień uwodnienia, są podstawowymi elementami niezbędnymi do zachowania jej funkcji ochronnej. Wszelkie zaburzenia, dotyczące budowy, jak i funkcji skóry mogą odpowiadać za objawy różnych chorób dermatologicznych oraz alergologicznych, w tym także alergii skórnych. Co to jest alergia skórna, jakie daje objawy, jak ją diagnozować i leczyć?
Co to jest alergia skórna?
Alergia, czyli inaczej uczulenie, jest to nabyta nieprawidłowa, nadmierna reakcja naszego układu odpornościowego na obecne w otoczeniu obce substancje, które w prawidłowych warunkach powinien on ignorować.
Zapamiętaj: W krajach rozwiniętych alergie skórne dotyczą blisko 30% populacji.
Są one określane mianem alergenów, czyli czynników zdolnych do wywoływania reakcji alergicznej u osób szczególnie predysponowanych. Jeśli dojdzie do kontaktu osoby uczulonej z ową substancją, to dochodzi wówczas do rozwoju reakcji alergicznej, która może przybierać różne formy, w zależności od tego jakie narządy zostaną dotknięte. Jeśli zostanie zajęta skóra, mamy do czynienia z alergią skórną, która może objawiać się w różnoraki sposób. Do najważniejszych chorób alergicznych skóry zaliczamy:
- atopowe zapalenie skóry – przewlekła, niezakaźna choroba zapalna,
*atopia- dziedziczne zaburzenie, polegające na predyspozycji do rozwoju chorób alergicznych, spowodowane nadprodukcją specyficznych przeciwciał.
Przeciwciała (immunoglobuliny) są to białka wytwarzane w organizmie człowieka pod wpływem antygenów, czyli substancji rozpoznawanych przez komórki układu odpornościowego jako obce. Antygenami mogą być np. toksyny bakteryjne, wirusy, a także pyłki roślinne. Przeciwciała uczestniczą w procesach odpornościowych poprzez łączenie się z antygenami i niszczenie ich. Wyróżniamy 5 klas przeciwciał: IgA, IgD, IgE, IgG i IgM. Z występowaniem alergii skórnych związane są immunoglobuliny klasy IgE, a badanie ich poziomu jest wykorzystywane w testach alergicznych.
- pokrzywkę – nagłe pojawienie się bąbla pokrzywkowego na powierzchni skóry niezmienionej, spowodowane nagłym rozszerzeniem naczyń krwionośnych
- alergiczne kontaktowe zapalenie skóry – miejscowa reakcja zapalna powstała w wyniku kontaktu z czynnikami środowiskowymi np. kosmetykami, niklem
Objawy alergii skórnej
Do najważniejszych objawów alergii skórnej należą:
- silny świąd i pieczenie skóry,
- zaczerwienienie skóry,
- różnorakie wykwity – zmiany skórne, takie jak: bąble pokrzywkowe, czyli odgraniczone zmiany, zwykle różowego koloru, wyniosłe ponad poziom skóry. Znikają one szybko bez pozostawienia śladu. Grudki – wyniosłe zmiany o innej konsystencji niż otaczające je zdrowe tkanki. Plamy – wykwity leżące w poziomie skóry, od otaczających tkanek różnią się tylko różowym zabarwieniem,
- złuszczanie się skóry w miejscach objętych zmianami chorobowymi.
Jak rozpoznać alergię skórną?
Rozpoznawanie chorób alergicznych opiera się na wywiadzie alergologicznym, badaniu fizykalnym, badaniach dodatkowych, takich jak punktowe testy skórne, śródskórne, testy płatkowe i badania laboratoryjne. Została im poświęcona dalsza część artykułu. Bardzo ważne jest ustalenie związku czasowego i przyczynowo-skutkowego pomiędzy wystąpieniem objawów, a ekspozycją na alergen.
Dieta a alergia skórna
Alergeny zawarte w pożywieniu są odpowiedzialne głownie za wywoływanie alergii pokarmowej, ale mogą także powodować wystąpienie objawów alergii skórnej – głównie atopowego zapalenia skóry. Najczęstszymi alergenami pokarmowymi, w zależności od wieku pacjenta, są w przypadki dzieci – mleko, jajo kurze, pszenica, orzeszki ziemne, soja, a w przypadku osób dorosłych – ryby, owoce morza, orzechy, a także seler.
Testy skórne
Wyróżnia się dwa typy testów:
- testy punktowe
Są podstawową metodą diagnostyczną alergii IgE-zależnej, czyli takiej, w której dochodzi do nadprodukcji przeciwciał należących do klasy IgE. Istotą tego testu jest wykazanie obecności przeciwciał tej klasy na komórkach powierzchownej warstwy skóry. Przed wykonaniem testu chory nie powinien przyjmować leków przeciwalergicznych, aby nie zafałszować wyniku. Wykonanie testu polega na nałożeniu kropli alergenu na skórę i jej nakłuciu specjalnym ostrzem, tak aby nie spowodować krwawienia. Testy nakłada się na skórę bez zmian chorobowych, zazwyczaj na okolice przedramienia. Zestawy alergenów używane w teście to m.in. roztocza kurzu domowego, sierść kota i psa, pyłki traw i zbóż. Testy odczytuje się po 15 minutach od nałożenia. Wynik jest dodatni, jeśli średnica bąbla wynosi 3 mm lub więcej. Badanie to jest całkowicie bezpieczne.
- testy śródskórne
Polegają na wstrzykiwaniu roztworu alergenu śródskórnie, na dłoniowej stronie przedramienia, za pomocą strzykawki. Wynik uznaje się za dodatni, jeśli średnica bąbla wynosi minimum 5 mm i towarzyszy mu zaczerwienienie skóry o średnicy minimum 10 mm.
Wyróżnia się także testy naskórkowe, stosowane w diagnostyce alergicznego wyprysku kontaktowego. Nakładane są one w formie plastra na skórę pleców w okolicy międzyłopatkowej. Wykrywają one nadwrażliwość na metale, składniki gumy, kosmetyki, leki. Wynik odczytuje się po 48 godzinach, w 72 i 96 godzinie i podaje w plusach (+). Jest on dodatni, jeśli wystąpi naciek o podłożu rumieniowym.
Test RIST oraz RAST a alergia skórna
Test RIST i RAST są to testy wykonywane z krwi pacjenta i polegają one na ocenie obecności przeciwciał. Ich odpowiednio duża ilość we krwi potwierdza podejrzenie, że pacjent jest uczulony na dany alergen.
- test RIST pozwala na określenie całkowitego poziomu przeciwciał klasy IgE,
- test RAST jest bardziej specyficzny i polega na określeniu stężenia przeciwciał reagujących z określonym, konkretnym antygenem. Pozwala on na identyfikację alergenu odpowiedzialnego za objawy choroby.
Badania te są uzasadnione u małych, niewspółpracujących dzieci oraz chorych, u których przeciwwskazane są testy skórne np. z powodu rozległych zmian skórnych.
Test ELISA a alergia skórna
Test ELISA jest to najczęstsza metoda wykorzystywana do oznaczania w surowicy krwi pacjenta całkowitego stężenia przeciwciał klasy IgE. W technice tej do znakowania przeciwciał wykorzystuje się enzymy. W wyniku reakcji uzyskuje się barwny produkt, a intensywność zabarwienia jest proporcjonalna do stężenia przeciwciał IgE w surowicy. Test ten wykonuje się, gdy testy skórne są niemożliwe do wykonania lub ich wynik jest niezgodny z wywiadem chorobowym.
Leczenie alergii skórnych
W leczeniu podstawowe znaczenie mają dwie grupy leków:
- leki przeciwhistaminowe
Za świąd obecny w alergii skórnej odpowiada histamina, czyli naturalny związek chemiczny, uwalniany w dużych ilościach u osoby uczulonej podczas kontaktu z alergenem. Gdy połączony się ona ze swoimi receptorami, obecnymi m.in. w układzie oddechowym i w naczyniach krwionośnych, powoduje skurcz mięśni gładkich oskrzeli, rozkurcz mięśni gładkich naczyń krwionośnych oraz pobudzenie zakończeń nerwów czuciowych. Skutkuje to wystąpieniem kaszlu, duszności oraz świądu, zaczerwienienia i ocieplenia skóry u osoby uczulonej. Leki przeciwhistaminowe niwelują te objawy poprzez blokowanie łączenia się histaminy z jej receptorem. Są szczególnie skuteczne w leczeniu pokrzywki oraz atopowego zapalenia skóry, likwidując uczucie świądu.
- glikokortykosteroidy
Mogą być podawane ogólnie w formie tabletek oraz miejscowo w postaci maści, kremów. W leczeniu alergii skórnych wykorzystywany jest ich efekt przeciwzapalny oraz immunosupresyjny, czyli hamujący nadmierną odpowiedź układu odpornościowego organizmu. Mają zastosowanie głównie w leczeniu atopowego oraz kontaktowego zapalenia skóry.
Czy wiesz że: jeśli jedno z rodziców cierpi na chorobę alergiczną, ryzyko wstąpienia jej u potomstwa wynosi 40%, a jeśli oboje- aż 60%?
Bardzo ważna jest eliminacja przyczyny wywołującej u pacjenta reakcję alergiczną np. sierści zwierząt, kosmetyków. Poza leczeniem farmakologicznym, kluczowe znaczenie ma także odpowiednie nawilżanie i natłuszczanie skóry, która ma skłonność do przesuszania się. Pacjenci z alergią skórną powinni używać kosmetyków hipoalergicznych, czyli takich, które potencjalnie rzadziej wywołują reakcje alergiczne.
Alergie skórne to powszechny problem, dotykający blisko 30% populacji. Wywołują wiele uporczywych objawów, takich jak świąd, pieczenie czy zaczerwienienie skóry. Do najczęstszych chorób alergicznych skóry należą pokrzywka, atopowe zapalenie skóry oraz kontaktowe zapalenie skóry. Podstawową metodą służącą identyfikacji alergenu są testy skórne, natomiast gdy z jakiś przyczyn nie można ich wykonać, pomocne są testy RIST, RAST oraz ELISA. Wszystkie badania dodatkowe powinny być zlecane przez specjalistę alergologa, po uprzednio dokładnie zebranym wywiadzie oraz badaniu fizykalnym. W leczeniu najważniejszą rolę odgrywa eliminacja alergenu z otoczenia pacjenta oraz leki przeciwhistaminowe i glikokortykosteroidy.