Coraz większej liczbie osób doskwierają różnego rodzaju alergie. Dotykają one zarówno dzieci, jak i osoby dorosłe. Obecnie szacuje się, że na alergie cierpi ok. 20–25% populacji. Alergie można zdefiniować jako nadmierną i nieadekwatną odpowiedź układu immunologicznego na alergen, czyli substancję, na którą organizm się uczulił. Alergenami mogą być np. sierść zwierząt, pyłki czy też pokarm. Czasami bardzo trudno ustalić jaki czynnik wywołuje reakcję alergiczną, dlatego ważna jest odpowiednia diagnostyka.
Testy alergiczne z krwi
Jedną z metod diagnostyki alergii są testy z krwi. Stosowane jest oznaczanie w surowicy krwi przeciwciał klasy IgE. Osoby zdrowe w badaniu surowicy krwi mają niską zawartość przeciwciał IgE (0,4 UI/ml –80 UI/ml). Wyższą wartość tych przeciwciał stwierdza się u większości osób z chorobami atopowymi. Jednak istnieją inne niealergiczne choroby, gdzie stwierdza się podwyższone stężenia IgE, są to m.in. choroby pasożytnicze, ziarnica złośliwa, szpiczak IgE, zespół nerczycowy, czy też alkoholowa marskość wątroby.
Dużo większym znaczeniem w diagnozowaniu alergii jest wykazanie obecności swoistych przeciwciał IgE. Istnieje możliwość badania wykrywającego swoiste IgE w surowicy krwi przeciwko różnym zestawom alergenów. W przypadku pozytywnego wyniku w dalszej kolejności wykonuje się badania dla każdego z alergenów występujących w zestawie. Takie badania z krwi znajdują swoje zastosowanie głównie w przypadku małych dzieci, gdzie występują trudności w przeprowadzeniu innych badań diagnozujących alergie. Można je stosować również w diagnostyce alergii na lateks oraz jady owadów.
Inną metodą może być badanie eozynofilów we krwi obwodowej. Jest to proste badanie, które pozwala określić występowanie reakcji alergicznych oraz monitorowanie przebiegu alergii. Bezwzględna ilość eozynofilów we krwi jest wyższa w przebiegu zaostrzenia choroby. Nie jest to jednak badanie specyficzne tylko w przebiegu alergii. Podwyższone wartości eozynofilów obserwuje się przede wszystkim w zakażeniach pasożytniczych, białaczce eozynofilowej, w zespołach eozynofilowych np. zespół Loefflera czy też w przypadku niektórych nowotworów, w chorobach immunologicznych itp.
Testy płatkowe
Naskórkowe testy płatkowe to standaryzowane badanie polegające na wywołaniu miejscowego odczynu na skórze z wykorzystaniem badanego alergenu kontaktowego. Występujący po reakcji w alergenem odczyn pojawia się w wyniku obecnych w skórze pacjenta limfocytów swoiście uczulonych na dany czynnik alergiczny. Wskazaniem do wykonania testów płatkowych jest m.in. występowanie wyprysku kontaktowego. Testy te są wykonywane na skórze pleców w obszarze międzyłopatkowym i nadłopatkowym. Jeśli jest to niemożliwe testy można wykonać na skórze ud, ramion i przedramion. Najczęściej wykonuje się testy dotyczące następujących grup alergenów: związki chemiczne (np. nikiel, formalina, kobalt), leki stosowane zewnętrznie (np. lanolina, penicylina, euceryna), kosmetyki (np. konserwanty, substancje zapachowe) oraz substancje pochodzenia roślinnego (np. furokumaryny).
Przebieg badania polega na nałożeniu alergenów na krążki bibuły o powierzchni 1 cm2 i rozmieszczeniu ich na skórze w odstępach 3 cm i zabezpieczeniu plastrami.. Można również używać komór wtopionych w plastry, które po połączeniu z alergenami nanosi się na skórę pleców.
Czy wiesz że: według najnowszych badań już co czwarty Polak jest alergikiem?
Po założeniu testów płatkowych dokonuje się ich odczytu. Odczyt testów powinien być wykonany po upływie 48, następnie po 72 i po 96 godzinach. Interpretacja wyniku polega na ocenie reakcji skóry po ściągnięciu testów. Istnieje możliwość zaobserwowania następujących reakcji: tylko rumień „+”, rumień i grudki „++”, rumień, grudki i pęcherzyki „+++”, duże i znaczne nacieczenie i pęcherzyki „++++”. Wynik ujemny testu nie zawsze oznacza brak uczulenia na badany alergen, z kolei wynik dodatni interpretuje się jako alergiczną przyczynę reakcji. Wynik powinien być zawsze interpretowany z uwzględnieniem stanu pacjenta i innych badań. Podczas wykonywania testów płatkowych pacjent nie powinien przyjmować glikokortykosteroidów systemowo, a także miejscowo w pobliżu wykonywanych testów. Dodatkowo należy wykluczyć inne leki przyjmowane o działaniu przeciwalergicznym i przeciwzapalnym.
Testy pokarmowe
Prawidłowe zdiagnozowanie alergii pokarmowej nie jest łatwym zadaniem. Czynniki takie jak różnorodność alergenów, indywidualna wrażliwość na alergen pokarmowy, alergeny zamaskowane, tzw. reakcje krzyżowe, czy też różny czas występowania reakcji alergicznej po spożyciu pokarmu zdecydowanie utrudniają rozpoznanie konkretnego alergenu pokarmowego wywołującego reakcję alergiczną.
Podstawowym badaniem jakie jest wykonywane w celu zdiagnozowania alergenów pokarmowych są testy skórne. Są to badania powszechnie dostępne, łatwe w przeprowadzeniu. Jednak wartość tego rodzaju badania jest ograniczona. Testy te mają za zadanie wykrycie mechanizmów tzw. IgE-zależnych (dotyczą one ok. 50% reakcji klinicznych). Rezultat tych testów zależy m.in od stopnia dojrzałości układu immunologicznego do produkowania IgE, od uwalniania mediatorów reakcji alergicznych w odpowiedzi na alergizujący pacjenta pokarm, a także od zdolności bazofili, komórek tucznych do wiązania IgE. Testy skórne mają za zadanie ocenę stopnia alergizacji skóry, nie oceniają natomiast alergizacji innych narządów.
Testy skórne powinno się wykonywać ok. 7 dni po odstawieniu leków przeciwhistaminowych i sedatywnych, pacjent powinien być w tym okresie zdrowy. Testy są wykonywane na obszarze skóry niezmienionej chorobowo i uprzednio odkażonej, zwykle są to przedramiona, rzadziej w górnej części pleców. Nakładane są krople z wyciągiem alergenowym poprzez delikatne nakłucie naskórka w odstępach 2–5 cm. Wyniki odczytuje się po upływie ok. 20 minut poprzez pomiar średnicy lub pola powierzchni powstałych rumieni i bąbli. Jako próbę kontrolną stosuje się roztwór histaminy, którego pomiar odczytuje się po 10 minutach oraz nakładana jest także próba z solą fizjologiczną. Wyniki są interpretowane w następujący sposób:
- 0 – reakcja taka jak w punkcie z solą fizjologiczną,
- „+” – występuje odczyn alergiczny, ale jego średnica stanowi maksymalnie połowę średnicy odczynu histaminowego,
- „++” – średnica odczynu jest większa niż połowa i może być prawie równa średnicy bąbla histaminowego,
- „+++” – średnica odczynu jest równa, bądź większa od średnicy odczynu histaminowego,
- „++++” – średnica odczynu jest co najmniej 2 razy większa niż średnica odczynu histaminowego lub może być to bąbel o nieregularnych kształtach.
Wynik dodatni interpretuje się, gdy odczyn możemy sklasyfikować do „++++” oraz „+++”, wynik „++” jest wątpliwy i należy wykonać inne badania, wynik „+” oraz 0 to wynik ujemny – nie występuje uczulenie.
Przy wykonywaniu tego rodzaju testów należy pamiętać, że niektóre czynniki mogą zakłócać otrzymanie prawidłowego wyniku testu np. u małych dzieci dodatni wynik takiego badania jest znacznie ważniejszy i wiarygodny, niż wynik ujemny z uwagi na to, że skóra dzieci jest mniej reaktywna. Wynik fałszywie ujemny możemy otrzymać także z powodu szybkiej dezaktywacji glikoprotein zawartych w owocach i warzywach.
W przypadku alergenów pokarmowych można także zastosować badanie z krwi, polegające na oznaczaniu swoistych przeciwciał w klasie IgE – metoda ta została już omówiona wcześniej.
Najwyższą wartość diagnostyczną alergii pokarmowych ma próba prowokacji doustnej. Wykonanie tej próby (podwójnie ślepej z placebo) pozwala na wyeliminowanie innych czynników zakłócających wyniki badań. Podaje się wzrastająco dawki podejrzanego o wywołanie uczulenia liofilizowanego pokarmu w postaci kapsułek lub w postaci płynnej zmieszanej w płynie maskującym smak i zapach oraz placebo. Bardzo ważne jest zastosowanie diety eliminacyjnej, wykluczającej podejrzany pokarm na czas 1–4 tygodni – do czasu ustąpienia objawów alergicznych.
Zapamiętaj: Testy alergiczne z krwi to bardzo precyzyjne badanie wykrywające alergie.
Odpowiednia diagnostyka alergii opiera się przede wszystkim na dobrze dobranej metodzie. Często wyniki przeprowadzonych badań mogą być zafałszowane z wielu różnych przyczyn, dlatego powinno się je zawsze interpretować z innymi badaniami oraz z dokładnym wywiadem z pacjentem. Testy alergiczne skórne, testy płatkowe oraz testy z krwi stanowią podstawę w diagnostyce chorób alergicznych.