Tarczyca jest jednym z najważniejszych gruczołów dokrewnych w naszym organizmie. Hormony przez nią wydzielane (trójjodotyronina – T3 oraz tyroksyna – T4) wpływają na podstawową przemianę materii, rozwój i pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego, wzrost kości, wchłanianie glukozy z jelit i zużycie jej przez komórki i wiele innych ważnych procesów – jednym słowem są niezbędne do życia. Zaburzenia w ich produkcji i wydzielaniu (wydzielanie w nadmiernej lub niedostatecznej ilości) zaburzają te podstawowe procesy. Takim zaburzeniem jest choroba Gravesa-Basedowa. Na czym polega, jak przebiega i jak się ją leczy?
Co to jest choroba Gravesa-Basedowa?
Wiele osób zastanawia się, na czym dokładnie polega choroba Gravesa-Basedowa? Jakie są jej przyczyny, objawy i kto może na nią zachorować? Jest to autoimmunologiczna choroba, która doprowadza do nadczynności tarczycy – wydzielania przez nią zbyt dużych ilości hormonów T3 i T4.
Czy wiesz że: kobiety chorują na chorobę Gravesa-Basedowa aż 10 razy częściej niż mężczyźni?
Objawy choroby Gravesa-Basedowa
Objawy choroby Gravesa-Basedowa mogą być różne, czasami, na przykład u osób starszych mogą nie dawać się we znaki oprócz dolegliwości ze strony serca, takich jak uczucie kołatania serca, zmęczenie, ból w klatce piersiowej. Bardzo charakterystyczne dla tej choroby są objawy ze strony oczu – tzw. oftalmopatia, czyli wytrzeszcz obu gałek ocznych, z towarzyszącym czasem obrzękiem spojówek lub powiek. Może występować podwójne widzenie, uczucie ciała obcego w oku (uwieranie, dyskomfort w oku), ból, pieczenie, łzawienie, światłowstręt (nadwrażliwość na światło) i obniżenie ostrości wzroku (w jednym lub w obu oczach). Zazwyczaj występuje też powiększenie tarczycy (tzw. wole – zauważalne pogrubienie szyi w okolicy nad wcięciem międzyobojczykowym), a także postępujący spadek wagi (mimo braku zmian diety), drżenie rąk, suchość skóry, szybkie tętno, czasem zaburzenie rytmu serca. Bardzo rzadko występuje tzw. obrzęk przedgoleniowy – obrzęk w okolicy łydek.
Przyczyny choroby Gravesa-Basedowa
Żeby zrozumieć mechanizm tej choroby trzeba poznać schemat, w jakim regulowane jest wydzielanie tych hormonów. Oprócz tarczycy, ważny jest w nim inny gruczoł – przysadka znajdująca się w mózgu. Przysadka sprawuje funkcję nadrzędną nad innymi gruczołami dokrewnymi, między innymi tarczycą. Wydziela tak zwane hormony tropowe, które działają na te gruczoły i powodują zahamowanie lub zwiększenie wydzielania przez nich ich hormonów. Hormonem tropowym kontrolującym wydzielanie T3 i T4 przez tarczycę jest TSH – tzw. tyreotropina. A więc mechanizm ten jest prosty – zbyt niskie stężenie we krwi T3 i T4 powoduje, że przysadka wydziela TSH, które łączy się z odpowiednimi receptorami na tarczycy i powoduje zwiększenie ich wydzielania, aż osiągnięty zostanie ich odpowiedni poziom we krwi, i analogicznie – zbyt wysoki poziom powoduje zahamowanie wydzielania TSH, a przez to brak pobudzenia receptorów na tarczycy, zahamowanie wydzielania T3 i T4.
Rycina: https://www.odzywiajsiezdrowo.pl/artykul/niedoczynnosc-tarczycy
W przebiegu choroby Gravesa-Basedowa powstają w organizmie przeciwciała przeciwko receptorom dla TSH znajdującym się na tarczycy. Przeciwciała te, zamiennie z TSH wydzielanym przez przysadkę, pobudzają te receptory. Powoduje to ciągłe pobudzanie tarczycy do wydzielania hormonów mimo, że ich odpowiedni poziom we krwi został przekroczony. To właśnie ich wysokie stężenie powoduje zły wpływ na działanie organizmu i wszystkie objawy tej choroby.
Czy choroba Gravesa-Basedowa jest uleczalna?
Tak, choroba Gravesa-Basedowa jest schorzeniem całkowicie uleczalnym. Można ją leczyć na kilka sposobów: farmakologicznie, czyli lekami, lub – w cięższych przypadkach, gdy lekami nie udaje się jej opanować, stosuje się leczenie jodem promieniotwórczym lub nawet chirurgicznie usunięcie gruczołu tarczycowego.
Zapamiętaj: Choroba Gravesa i Basedowa dotyczy gruczołu tarczowego - jest schorzeniem uleczalnym.
Leczenie choroby Gravesa-Basedowa
Leczenie farmakologiczne trwa zwykle 12-18 miesięcy i polega na podawaniu tiamazolu lub propylotiouracylu (przykładowe leki: Metizol, Thyrozol), początkowo w większej dawce przez 3-6 tygodni, a następnie stopniowo w coraz mniejszej, do ok. 18 miesięcy. Hamują one syntezę T3 i T4, co powoduje stopniowe zmniejszanie się stężenia tych hormonów we krwi. Leki te zaczynają działać po 1-3 tygodniach, ponieważ do tego czasu wyczerpuje się zapas hormonów magazynowanych w tarczycy. Ich stężenie we krwi jest sprawdzane przez cały czas leczenia. Czasem, gdy przeciwwskazane jest użycie tych leków, stosuje się inne, takie jak roztwór Lugola, joheksol, węglan litu i glikokortykosteroidy – jednak takie leczenie powinno być krótkie, ponieważ jest toksyczne i może powodować poważne działania niepożądane. W przypadku objawów ze strony serca, takich jak przyspieszona akcja serca (tętno), zaburzenia rytmu i inne, stosuje się β-blokery (np. propranolol).
W przypadkach, gdy leczenie to jest niewystarczające (gdy stosowane leki nie powodują powrotu poziomu hormonów we krwi do odpowiednich wartości, lub gdy po zakończeniu terapii następuje nawrót dolegliwości, tzw. remisja) stosuje się kolejne warianty leczenia: leczenie jodem radioaktywnym lub leczenie chirurgiczne.
Leczenie jodem radioaktywnym – ma na celu zahamowanie wydzielania hormonów z tarczycy przez jej „uciszenie”. Polega na podaniu choremu kapsułki zawierającej jodek sodu (z jodem-131). Jod w niej zawarty emituje promieniowanie β, które nieodwracalnie uszkadza komórki tarczycy, co zmniejsza produkcję T3 i T4. Promieniowanie to ma bardzo mały zasięg (około 2mm) i nie oddziałuje na inne organy – jest to leczenie bezpieczne. Zwykle wystarczy wykonanie zabiegu jeden raz, a unormowanie poziomu hormonów we krwi uzyskuje się od 6 tygodni do 6 miesięcy od podania. Do tego czasu kontynuowane jest leczenie farmakologiczne (wspomniane powyżej). Ta forma leczenia jest przeciwwskazana u kobiet w ciąży (również po zakończeniu leczenia pacjentka nie powinna zachodzić w ciąże przez kolejne 6 miesięcy) oraz u osób młodych. Nie można jej stosować również, gdy występuje orbitopatia (wytrzeszcz gałek ocznych) w stopniu średnim lub zaawansowanym.
Leczenie chirurgiczne- wykonuje się w przypadku, gdy wykryty zostanie w tarczycy guzek o charakterze nowotworu złośliwego (ryzyko raka tarczycy w chorobie Gravesa-Basedowa jest wyższe o ok. 2-7%). Zwykle wycina się tarczycę całkowicie (pozostawienie jej fragmentów może powodować nawrót choroby). Leczenie to jest skuteczne, mimo że w jego następstwem jest niedoczynność tarczycy (bo nie ma gruczołu produkującego niezbędne hormony T3 i T4) i wymaga stosowania leków substytujących te hormony (zapewniających ich dostarczanie do organizmu). Gdy występuje orbitopatia (wytrzeszcz), może ona zmniejszyć się lub ustąpić samoistnie pod wpływem leczenia wymienionego powyżej. Powinno to nastąpić w ciągu około 2-3 miesięcy po uzyskaniu efektu leczenia (czyli uzyskaniu remisji). Jeżeli tak się nie dzieje, w zależności od ciężkości tego objawu, stosuje się leki łagodzące dolegliwości, leczenie glikokortykosteroidami (podawanymi dożylnie w ciężkich przypadkach, lub doustnie w lżejszych), a w przypadku zagrożenia utraty wzroku rozważa się też leczenie operacyjne.
Dieta w chorobie Gravesa-Basedowa
Nie udowodniono wpływu stosowania diety w chorobie Gravesa-Basedowa. Jedynie w przypadku operacyjnego usunięcia części tarczycy w przebiegu leczenia tej choroby, oraz gdy po leczeniu radioaktywnym jodem wystąpi jej niedoczynność stosuje się dietę, która odpowiednio dostarczy organizmowi jodu, żelaza, selenu i cynku, niezbędnych do prawidłowego działania tego gruczołu. Warunkiem jest jednak obecność działającej części gruczołu po zabiegu.
Źródłem jodu w diecie jest sól kuchenna, ze względu na to, że od 1997 roku jest ona jodowana. Ponadto bogate w jod są także ryby morskie (dorsz, halibut, mintaj, tuńczyk, makrela) oraz owoce morza. W żelazo bogate są mięso, podroby mięsne, ryby oraz żółtko jaja kurzego, otręby, pełnoziarniste produkty zbożowe, a z warzyw i owoców – m.in. bób, burak, groszek zielony, szczaw i szpinak oraz czarna porzeczka, poziomki, awokado, nasiona lnu, pestki dyni i nasiona roślin strączkowych. Ryby są również bogate w selen, a mięso, jaja i nasiona lnu i dyni wymienione wyżej, a także nasiona słonecznika, fasola, ciecierzyca, czosnek, grzyby i ostrygi zawierają dużo cynku.
Choroba Gravesa-Basedowa a zajście w ciążę
Choroba Gravesa-Basedowa ma niekorzystny wpływ zarówno na organizm matki jak i dziecka. Nieleczona może prowadzić do rozwinięcia się nadciśnienia tętniczego i stanu przedrzucawkowego. Dlatego leczenie tej choroby u kobiet w ciąży wymaga stałej opieki endokrynologa i ginekologa lub położnika, a także przestrzegania przez chorą zaleceń lekarskich i zgłaszania się na wizyty kontrolne. Zazwyczaj w I trymestrze ciąży występuje nasilenie objawów, a w kolejnych – złagodzenie. W okresie poporodowym często następuje ponowne zaostrzenie choroby.
Leczenie u chorej ciężarnej jest dobierane indywidualnie, podaje się jak najmniejszą skuteczną dawkę leków, aby uniknąć niedoczynności tarczycy u matki i u dziecka. Dawki leków dobiera się na podstawie wyników badań matki (badania fizykalnego i badań hormonalnych) oraz badania USG płodu. Jeżeli chora przebyła leczenie jodem radioaktywnym, nie powinna zachodzić w ciąże przez najbliższe 6 miesięcy po leczeniu – należy bezwzględnie przestrzegać zasad antykoncepcji.
Hormony regulują funkcje całego naszego organizmu a zachwianie ich równowagi ma zazwyczaj kolosalny na niego wpływ – jak widać na przykładzie powyższej choroby.