Echo jest jednym z częściej wykonywanych badań w diagnostyce chorób serca. Dlaczego tak lubiane jest przez kardiologów? Inwazyjność diagnostyki przezklatkowej można w tym wypadku śmiało określić jako zerową, podczas gdy ilość dostarczanych informacji jest ogromna. Pozwala na swobodną ocenę budowy serca – wszystkich jego jam, zastawek oraz naczyń odpowiedzialnych za dopływ i odprowadzanie krwi. Czym jest echo serca? Czy badanie wymaga od pacjenta wcześniejszego przygotowania? Co oznacza otrzymany przez nas wynik?
Co to jest echo serca?
To nic innego jak USG serca – najważniejszej pompy tłoczącej krew w organizmie. Dlatego też zastępczo echokardiografia nazywana bywa USG serca lub UKG (ultrasonografią kardiograficzną). Badanie wykorzystuje dokładnie ten sam mechanizm działania co typowe USG i nie bez powodu określane jest mianem echa. Obraz serca powstaje na podstawie odbieranych przez głowicę odbić wysłanych wcześniej ultradźwięków. Pozwala to na ocenę budowy anatomicznej oraz czynności serca – a więc pracy poszczególnych jam, zastawek i naczyń oraz przepływu krwi przez wszystkie te struktury. Diagnostyka wykonywana jest w jednej z czterech wersji: przezklatkowej (zdecydowanie najczęstsza, powszechnie znana i dostępna), przezprzełykowej, wewnątrznaczyniowej oraz wewnątrzsercowej
Jak wygląda badanie echa serca?
- Echo przezklatkowe – badanie echokardiograficzne to tak naprawdę nic innego jak typowe badanie ultrasonograficzne. Chyba każdy z nas miał choć raz w życiu wykonywane USG, czy to jamy brzusznej czy np. stawu kolanowego. Odczucia podczas badania UKG będą bardzo zbliżone, zarówno cel jak i metoda wykonywania go jest bowiem prawie identyczna – jedyna różnica to obszar badania, bowiem głowica aparatu przykładana jest do klatki piersiowej w rzucie serca pacjenta. Echokardiografia jest zupełnie bezbolesnym badaniem i nie wymaga od pacjenta żadnego specjalnego przygotowania. Zazwyczaj trwa kilkanaście, kilkadziesiąt minut. Pierwszą rzeczą, o którą zostaniemy poproszeni po wejściu do pracowni będzie odsłonięcie klatki piersiowej, aby umożliwić głowicy kontakt bezpośrednio z powierzchnią ciała. Pacjent przyjmuje pozycję leżącą, na wznak lub na lewym boku; czasami podczas badania lekarz może poprosić nas o zmianę położenia. Głowa zwykle jest delikatnie uniesiona względem reszty ciała. Lekarz rozpoczyna badanie od nałożenia żelu na głowicę ultrasonograficzną. Następnie przemieszcza ją w okolicę struktur, które zamierza ocenić. Określa wymiary jam, grubość ścian serca, czynność zastawek i ruchomość poszczególnych struktur. Opisuje również przepływ naczyniowy. Sprawdza, czy krew w sercu „nie cofa się” oraz czy jej ilość przedostająca się z jednej jamy do drugiej jest prawidłowa. Serce najczęściej obrazowane jest w dwóch przekrojach: podłużnym i poprzecznym. Odbijające się od poszczególnych elementów serca ultradźwięki przekształcane są w obraz. Aby dokonać dokładnej oceny czynnościowej mięśnia sercowego, osoba wykonująca badanie może zadecydować o podaniu środka kontrastowego – w przypadku UKG stosowana jest wstrząśnięta sól fizjologiczna zawierająca mikropęcherzyki powietrza. Badanie jest nagrywane lub wykonywane są swego rodzaju „zrzuty ekranu” i zapis drukuje się w postaci serii zdjęć (czarno-białych lub z kolorowym obrazem przepływu przy wykorzystaniu techniki Doppler). Wynik wraz z opisem zazwyczaj otrzymamy tego samego dnia w postaci papierowej oraz na płycie CD. Standardowe UKG przezklatkowe można wykonać również w formie obciążeniowej, jeżeli planujemy diagnostykę choroby wieńcowej serca. Echo wykonuje się wówczas, gdy pacjent maszeruje po bieżni (obciążenie wysiłkiem) lub po podaniu leków zwiększających zapotrzebowanie serca na tlen np. dobutaminy czy adenozyny (obciążenie farmakologiczne).
Czy wiesz że: echo serca to nieinwazyjne badanie określane także jako USG serca?
- Echo przezprzełykowe – w przypadku echa przezprzełykowego konieczność wprowadzenia sondy umieszczonej na końcu specjalnego wężyka do przewodu pokarmowego pacjenta wymusza na nim przygotowanie do badania – 6h powstrzymanie się od przyjmowania posiłków oraz ok. 4h rezygnację z napojów (woda dopuszczalna jest do 2 h przed wykonaniem UKG). Echo to wykonuje się jedynie w sytuacjach braku możliwości dokonania oceny serca za pomocą metody przezklatkowej. Podczas badania pacjent może bowiem odczuwać dyskomfort (jak w trakcie gastroskopii).
- Echo wewnątrzsercowe – w Polsce pierwsze takie badanie wykonano w 2009 roku. Ma ono charakter inwazyjny, a dodatkowo jest stosunkowo drogie. Wymaga zastosowania maleńkich, jednorazowych sond wprowadzanych do wnętrza serca za pośrednictwem naczyń. Stosowane jest przede wszystkim w celu precyzyjnego zobrazowania struktur serca, podczas wykonywania zabiegów elektrofizjologicznych.
- Echo wewnątrznaczyniowe – wykonywane również bardzo rzadko. Także wymaga zastosowania miniaturowej sondy, która po wprowadzeniu do tętnicy wieńcowej pozwala na ocenę obecności i rozległości ewentualnych zwężeń i procesów patologicznych w naczyniu.
Na czym polega UKG serca?
Jak już wcześniej wspomniano echokardiografia wykorzystuje zjawisko odbicia ultradźwięków, a więc odbicia fal. Mają one częstotliwość nie większą niż 10 MHz i generowane są przez specjalny emiter. W głowicy obecny jest odbiornik odpowiedzialny za detekcję odbitych sygnałów. Na ich podstawie na monitorze echokardiografu powstaje właściwy obraz. Dzięki aparatom możemy obrazować serce w 3 wymiarach (najpopularniejszym rodzajem wykonywanego echa jest jednak UKG dwuwymiarowe), obliczać powierzchnię i objętość jam, oceniać budowę i czynność mięśniówki serca (ruchomość) oraz funkcję zastawek.
Z kolei wykorzystanie zjawiska Dopplera, a więc zmiany częstotliwości emitowanej fali po odbiciu od cząstek ruchomych, pozwala (dzięki ciągłemu przemieszczaniu się erytrocytów) ukazać i zmierzyć przepływy krwi przez struktury serca i naczynia krwionośne oraz określić ich kierunek. Na podstawie dokonanych pomiarów wyliczane są takie parametry jak: grubość ścian poszczególnych jam serca i jego przegród, wymiary końcowoskurczowe i końcoworozkurczowe komór, przepływy maksymalne przez wszystkie zastawki, średnice aorty i pnia płucnego, frakcja wyrzutowa, a także objętościowa pojemność minutowa serca.
Wyniki badania echokardiografii serca
Zazwyczaj otrzymamy opisane przez badającego echo jeszcze tego samego dnia. Załączony powinien być również wydruk lub nagranie na płycie CD, które możemy pokazać naszemu kardiologowi lub lekarzowi prowadzącemu. Pierwszym kryterium oceny czynności mięśnia sercowego jest jego ruchomość. Zaburzenia w zakresie kurczliwości związane mogą być z wieloma czynnikami, jednak najczęstszym jest przebyty zawał serca. Jeśli fragment jednej ze ścian nie pracuje tak samo jak tkanka go otaczająca: porusza się wolniej lub zupełnie pozbawiony jest kinetyki, wówczas lekarz ma prawo podejrzewać obecność w tym miejscu blizny pozawałowej. Zwłókniała, zeszytwniała, martwicza tkanka jest bowiem niepobudliwa. Zaburzenia kinetyczne występują również w obszarze częściowego niedokrwienia oraz okolicach zmian budowy anatomicznej – tam gdzie pojawia się mechaniczna przeszkoda jak guz, płyn lub tętniak uciskający zdrową mięśniówkę serca.
Zapamiętaj: Echo serca to ważne badanie diagnostyczne, które pomaga ocenić m.in. budowę i działanie zastawek serca.
Jeżeli nieprawidłowa jest kurczliwość dużego obszaru lub obserwujemy wyraźne pogrubienie mięśniówki lub niewłaściwy wymiar jam serca, wówczas możliwe, że do czynienia mamy z kardiomiopatią. Tętniaki i guzy widać oczywiście typowo, jako poszerzenie naczynia lub patologiczną wyrośl w ścianie serca. Z elementów dodatkowych, których w prawidłowym sercu nie ma, wymienić należy również płyn. Jeżeli jest on obecny w worku otaczającym serce (tzw. osierdziu) wówczas możliwe, że w okolicy znajduje się stan zapalny. Zaburzony przepływ przez zastawki sugeruje z kolei patologię w ich zakresie.
Cofanie się krwi przy względnie „zamkniętych” zastawkach może oznaczać ich niedomykalność. Natomiast zmniejszenie ilości krwi przepływającej z jednej jamy do drugiej lub z komór do naczyń, świadczy o stenozie (a więc zwężeniu ujścia). Również sztuczne zastawki będą widoczne na monitorze echokardiografu. Czasami dostrzec można nawet kolonie bakteryjne tworzące film je pokrywający. Wówczas konieczne może być włączenie antybiotykoterapii.
Echo pozwala na ocenę występowania ewentualnych wad serca – ubytków w przegrodach międzykomorowej i międzyprzedsionkowej, przełożenia wielkich pni tętniczych czy innych malformacji wielkich naczyń lub struktur serca. Badanie echokardiograficzne przydaje się również do monitorowania pacjentów po zabiegach. Zaburzenia w zakresie rzutu serca, pojemności minutowej świadczą czasami o negatywnych skutkach choroby wieńcowej lub nadciśnienia tętniczego.