Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego, każda kobieta ciężarna powinna mieć wykonane minimum trzy badania ultrasonograficzne. Pierwsze między 11 a 13 tygodniem ciąży, kolejne między 18 a 22 tygodniem, a ostatnie między 28 a 33 tygodniem ciąży. Dlaczego to takie ważne? Ponieważ niektóre struktury można ocenić jedynie podczas badania w I trymestrze, gdyż w późniejszych etapach ciąży będzie to dużo trudniejsze, a co za tym idzie mniej precyzyjne. Z drugiej strony, istnieją takie nieprawidłowości, które uwidocznić można dopiero w drugiej połowie ciąży, a nie zobaczymy ich w badaniu w pierwszym trymestrze. Tak właśnie może być w przypadku wad serca płodów. Na bardzo wczesnym etapie ciąży, kiedy serce płodu jest jeszcze bardzo małe, ginekolodzy nie są w stanie w pełni ocenić wszystkich struktur istotnych do wykluczenia wad sercowo-naczyniowych u rozwijających się płodów.
Co to jest kardiologia prenatalna?
Kardiologia prenatalna jest to prężnie rozwijająca się dziedzina medycyny, która swoją uwagę skupia przede wszystkim na ocenie budowy oraz funkcji układu sercowo-naczyniowego płodów. Odbywa się to za pomocą aparatów ultrasonograficznych, które wyposażone są w dodatkowe funkcje umożliwiające precyzyjną ocenę budowy serca. Każde prenatalne badanie serca polega przede wszystkim na odróżnieniu prawidłowej budowy serca od wad. Dlaczego ma to tak duże znaczenie? Ponieważ wczesne wykrycie wady serca u płodu pozwala na obserwację jego wydolności krążeniowej przez cały czas trwania ciąży, a także na zaplanowanie porodu w ośrodku referencyjnym specjalizującym się w opiece nad noworodkami z wadami serca. Pozwala to na uniknięcie potencjalnych konsekwencji wcześniactwa oraz daje noworodkom znacznie większe szanse na przeżycie.
Prenatalne badanie serca – wskazania
Wśród wskazań do prenatalnego badania serca możemy wyróżnić:
- wiek matki powyżej 35 roku życia;
- choroby matki (np. fenyloketonuria, choroby autoimmunologiczne, cukrzyca);
- wady serca w rodzinie, w tym u poprzednich dzieci;
- poczęcie dziecka metodą in vitro;
- niepowodzenia położnicze (np. poronienia);
- ekspozycja na czynniki teratogenne (np. leki, alkohol);
- asymetria między jamami serca w rutynowym badaniu USG płodu;
- nieprawidłowy obraz naczyń płodu;
- nieprawidłowe położenie serca płodu;
- zaburzenia rytmu serca płodu;
- hipotrofia wewnątrzmaciczna, czyli opóźniony wzrost płodu.
Kiedy wykonać pierwsze badanie serca u płodu?
Serce płodu powinno być uwidocznione już podczas pierwszego badania między 11 a 13 tygodniem ciąży. Serce płodu jest wtedy jednak zbyt małe aby precyzyjnie ocenić wszystkie jego struktury i móc wykluczyć wady serca. Najlepszym momentem na ocenę serca płodu jest okres między 18 a 22 tygodniem ciąży, kiedy serca ma wielkość około 18-22 mm i bije z częstością około 150 uderzeń na minutę.
Czy kardiologia prenatalna jest bezpieczna?
Badanie serca jest jak najbardziej metodą bezpieczną, a zarazem nieinwazyjną, ponieważ działa na takiej samej zasadzie jak każde inne USG wykonywane w ciąży. Badanie ultrasonograficzne wykorzystuje fale ultradźwiękowe, które są bezpieczne zarówno dla kobiety ciężarnej, jak i dla płodu. Badanie serca płodu jest po prostu bardziej wnikliwe i powinno być wykonane przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach i dostępie do nowoczesnego aparatu ultrasonograficznego.
Prenatalne badanie serca w I trymestrze
Na tym etapie ciąży serce jest jeszcze zbyt małe, aby precyzyjnie ocenić wszystkie jego struktury. Z tego powodu, w I trymestrze opisywana jest czynności serca płodu (FHR – fetal heart rate) oraz jego położenie w klatce piersiowej. Prawidłowa częstość uderzeń serca w 11 tygodniu ciąży to około 170/min, a w 14 tygodniu – 150/min.
Prenatalne badanie serca w II trymestrze
W II trymestrze ginekolog wykonujący badanie jest w stanie dużo bardziej precyzyjnie opisać wszystkie parametry związane z czynnością i budową serca płodu. Należy jednak pamiętać, że takie badanie to nie tylko zobrazowanie serca i naczyń, ale także ocena innych parametrów badanych podczas przesiewowego USG.
Badanie serca płodu, wykonane między 18 a 22 tygodniem ciąży, pozwala na ocenę:
- położenia serca w klatce piersiowej oraz jego wielkości;
- budowy i wielkości poszczególnych jam serca;
- budowy i funkcji zastawek serca;
- przepływu krwi przez zastawki oraz naczynia odchodzące od serca;
- elementów typowych dla krążenia płodowego i zapewniających wydolność krążeniową płodu (przewodu tętniczego, przewodu żylnego oraz otworu owalnego);
- aorty i pnia płucnego – tętnic wychodzących odpowiednio z lewej i prawej komory serca.
Po wykonaniu badania lekarz jest w stanie potwierdzić bądź wykluczyć podejrzenie występowania wady serca u płodu, a co za tym idzie, zaplanować dalsze postępowanie i przebieg ciąży.
Czy wiesz że: badanie serca płodu powinno być wykonane przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach i dostępie do nowoczesnego aparatu ultrasonograficznego?
Najczęściej wykrywane wady morfologiczne i czynnościowe serca u płodów to:
- ubytek przegrody międzykomorowej (VSD);
- zespół Fallota;
- koarktacja aorty;
- przełożenie wielkich pni tętniczych (TGA);
- wspólny pień tętniczy;
- niedomykalność zastawki trójdzielnej;
- zespół hipoplazji lewego serca;
- kardiomegalia.
Ryc. 1. Prawidłowy obraz 4 jam serca płodu. Widoczne są dwa przedsionki oraz dwie komory.
[Steinhard J., The transverse four-chamber view for the assessment of atrial tissue deformation in the fetus, PLOS ONE]
Prenatalne badanie serca w III trymestrze
Badanie serca płodu w III trymestrze ciąży z reguły ma za zadanie monitorowanie dobrostanu płodu, a także ma umożliwić podjęcie decyzji o sposobie porodu (siłami natury bądź drogą cięcia cesarskiego). Badanie w drugiej połowie III trymestru ciąży pozwala także zaplanować działania, których podjęcie może być konieczne już w okresie noworodkowym. Zdarza się także, że badanie wykonane w III trymestrze pozwala stwierdzić regresję pewnych nieprawidłowości wykrytych we wcześniejszych etapach ciąży np. niedomykalności zastawki trójdzielnej.
Zapamiętaj: Serce płodu powinno być uwidocznione już podczas pierwszego badania między 11 a 13 tygodniem ciąży.
Kardiologia prenatalna jest dziedziną medycyny, która umożliwia noworodkom bezpieczne przyjście na świat. Niejednokrotnie noworodki z wadami serca rodzą się o czasie i początkowo nie prezentują żadnych objawów. W związku z tym nikt nie podejrzewa u nich nieprawidłowości, co może mieć tragiczne w skutkach konsekwencje. Szczegółowa echokardiografia, wykonana jeszcze przed urodzeniem, pozwala na uniknięcie tego scenariusza. Daje noworodkom szansę na profesjonalną opiekę oraz pozwala lekarzom i rodzicom przygotować się na bezpieczny poród noworodka z wadą serca.