Spis treści
Toksykologia jest szczególną i niezwykle ważną częścią medycyny. Skupia się na zatruciach i toksynach, łącząc w sobie elementy wielu dziedzin, takich jak chemia, biologia, czy farmakologia (nauka o budowie i działaniu leków). W praktyce medycznej daje możliwość identyfikacji substancji toksycznej oraz dostarcza wiedzę o jej właściwościach i wpływie na organizm. Z odkryć toksykologii, poza medycyną, korzysta wiele innych dziedzin nauki, m.in. kryminalistyka. Podstawowym narzędziem diagnostyki w toksykologii są badania toksykologiczne.
Co to są badania toksykologiczne?
Badania toksykologiczne to takie, które mają na celu wykrycie obecność konkretnej substancji (np. alkoholu, narkotyków, dopalaczy, leków, trucizny) w organizmie oraz niekiedy, jak w przypadku alkoholu, określenie jej stężenia we krwi lub innym płynie ustrojowym. Wykonywane są w specjalnych laboratoriach, przy użyciu nowoczesnych metod, pozwalających na uzyskanie jak najbardziej precyzyjnych wyników.
Rodzaje badań toksykologicznych
Badania toksykologiczne wykonywane są najczęściej z krwi, moczu lub innych płynów ustrojowych. W celu ich przeprowadzenia można także pobrać wycinki tkanek, płyn mózgowo-rdzeniowy, czy włosy. W działaniach kryminalistycznych, z zakresu medycyny sądowej, używa się także materiału od osób zmarłych i przeprowadza badania dowodów rzeczowych. Badania mogą być ukierunkowane na obecność konkretnej substancji (kiedy istnieje podejrzenie, której z nich należy szukać), ale mogą też mieć na celu sprawdzenie, która z wielu substancji występuje w badanej próbce (kiedy nie wiadomo, czy doszło do zatrucia, ani jaka dokładnie substancja mogła je spowodować).
Kiedy wykonać badania toksykologiczne?
Badania toksykologiczne wykonuje się w bardzo wielu sytuacjach, z których najważniejsze i najczęstsze zastosowania, to:
- Przypadki niezidentyfikowanego zatrucia związkami toksycznymi, gdy pacjent nie wie lub nie chce powiedzieć, czym mógł się zatruć;
- Dobranie odpowiedniej odtrutki na konkretną substancję;
- Diagnostyka pacjentów nieprzytomnych, gdy istnieje podejrzenie, że ich stan jest spowodowany zatruciem, a nie ma możliwości uzyskania informacji na ten temat od pacjenta lub kogoś z jego otoczenia;
- W przypadku, gdy u pacjenta występują objawy podobne do tych, jakie obserwuje się w niektórych chorobach psychicznych (np. silne pobudzenie, halucynacje, mówienie „od rzeczy”), ale nigdy takiej choroby u pacjenta nie zdiagnozowano;
- Badanie osób podejrzanych przez organy ścigania o popełnienie przestępstwa, spowodowanego użyciem lub nadużyciem alkoholu bądź substancji psychoaktywnych;
- Wykonanie badań przy podejrzeniu, że konkretna osoba (np. nastolatek) używa nielegalnych substancji psychoaktywnych;
- Monitorowanie stężenia leków we krwi – niektóre leki, np. lit, wymagają regularnej oceny ich stężenia we krwi osób je przyjmujących, gdyż tylko bardzo konkretne stężenie leczy, a nie szkodzi organizmowi (jest to tzw. zakres terapeutyczny);
- Ustalenie przyczyny zgonu, gdy jest ona niejasna;
- Przy postępowaniach sądowych, np. podczas spraw o przyznanie opieki nad dzieckiem.
Przygotowanie do badań toksykologicznych
Do badań toksykologicznych krwi, które wykonywane są planowo, np. kiedy monitoruje się stężenie leku, przygotować się należy, jak do zwykłego badania – najlepiej wykonać je w godzinach porannych, na czczo, unikając dobę wcześniej i w dniu badania dużego wysiłku fizycznego oraz pijąc odpowiednią ilość płynów.
Czy wiesz że: badając strukturę włosa, można wykryć stosowanie substancji psychoaktywnych do kilku miesięcy wstecz?
Jeżeli badany jest mocz, zadbać należy o odpowiednią higienę pobierania próbki oraz odpowiednią jej objętość. Badania toksykologiczne w przypadku nagłych (tzw. ostrych) zatruć wykonuje się w szpitalu, bez szczególnego wcześniejszego przygotowania. Należy jedynie upewnić się, że pobrany materiał został odpowiednio opisany i uniemożliwia pomyłkę (np. zamianę probówek lub nazwisk pacjentów, zwłaszcza, jeżeli badany samodzielnie pobierał próbkę, jak to bywa w przypadku moczu). Jest to szczególnie istotne w przypadkach, gdy istnieje podejrzenie złamania prawa. W ostrych zatruciach krew lub inny materiał do badania należy pobrać jak najszybciej, gdyż z upływem czasu trudniej będzie wykryć obecność danej substancji.
Ile kosztują badania toksykologiczne?
Badania toksykologiczne wykonywane w szpitalu, np. podczas pobytu na Izbie Przyjęć lub Szpitalnym Oddziale Ratunkowym, są w pełni finansowo pokrywane przez ubezpieczenie zdrowotne, tak jak inne badania przeprowadzane w ramach diagnostyki i leczenia szpitalnego. Komercyjnie badania takie można wykonać w wielu ośrodkach, które specjalizują się w toksykologii.
Zapamiętaj: Badania toksykologiczne to takie, które mają na celu wykrycie obecność konkretnej substancji (np. alkoholu, narkotyków, dopalaczy, leków, trucizny) w organizmie.
Koszty w takiej sytuacji zależą od bardzo wielu czynników – m.in. od tego, jaki materiał chcemy zbadać, czy chcemy znaleźć jedną, czy kilka substancji, czy są to substancje proste i łatwe do wykrycia, czy złożone, jaka metoda będzie użyta do badania oraz jaka pracownia je wykona. Zazwyczaj cena mieści się w przedziale kilkuset złotych. Dostępne są także testy na obecność w moczu podstawowych narkotyków, które można kupić w aptece w cenie kilkunastu złotych, są jednak zdecydowanie mniej precyzyjne i czułe niż te wykonywane w pracowniach.
Badania toksykologiczne, pomimo swoich ograniczeń, takich jak dłuższy czas potrzebny na ich wykonanie, są z pewnością jednymi z najważniejszych badań zlecanych w medycynie. Pozwalają na diagnostykę oraz leczenie zatruć, mają więc realny wpływ na zdrowie i życie wielu osób. Toksykologia jako nauka umożliwiła także bardziej precyzyjne przewidywanie następstw zatruć, a więc określenie rokowania. Pomimo wciąż nowych wyzwań stawianych przed tą dziedziną nauki, przynosi ona odpowiedzi na pojawiające się pytania, zarówno w medycynie, jak i pochodzącej od niej medycynie sądowej oraz w kryminalistyce, prowadząc do rozwiązania swoistych dla każdej z tych dziedzin „zagadek”.