Bez badań obrazowych dzisiejsza medycyna byłaby ślepa dlatego wykorzystuje się wiele sposobów do obrazowania ludzkiego ciała. Scyntygrafia należy do badań wykonywanych pod nadzorem lekarza medycyny nuklearnej. Do badań wykorzystuje się pierwiastki promieniotwórcze, które gromadzą się w organizmie. Co warto o niej wiedzieć? Czy scyntygrafia jest bezpieczna? Jakie ma zastosowania?
Co to jest scyntygrafia?
Do uzyskania obrazów scyntygraficznych używana jest gamma kamera. Wykrywa ona promieniowanie gamma. Pochodzi ono z rozpadu pierwiastków promieniotwórczych. Pierwiastki wprowadzane są do krwiobiegu w postaci radiofarmaceutyków. Promieniowanie gamma charakteryzuje się największym zasięgiem, łatwo penetruje tkanki. Właśnie ta właściwość wykorzystywana jest w diagnostyce. Z racji tego, że tkanki organizmu nie stanowią bariery dla promieniowania (zatrzymywane jest tylko przez beton czy ołów) możliwa jest rejestracja rozkładu ilości promieniowania w organizmie przez gamma kamerę. W zależności od rodzaju podanego pierwiastka promieniotwórczego, inaczej zwanego znacznikiem, możliwe jest obrazowanie licznych narządów.
Na czym polega scyntygrafia?
Promieniowanie gamma, które jest wykrywane przez detektor nie jest generowane fizjologicznie przez ludzki organizm. Celem przeprowadzenia badania scyntografii pacjentowi podaje się radiofarmaceutyk. Jest to substancja chemiczna połączona z promieniotwórczym pierwiastkiem, który generuje pożądany typ promieniowania.
Zapamiętaj: Scyntygrafia to metoda diagnostyczna, która pozwala na uwidocznienie wewnętrznych narządów człowieka za pomocą promieniotwórczych izotopów.
Scyntygrafia znajduje zastosowanie w obrazowaniu wielu narządów, z tej racji w zależności od wykonywanego badania dobierane są radiofarmaceutyki o odpowiednich właściwościach. Radiofarmaceutyk jest więc zbudowany z dwóch części, pierwiastka promieniotwórczego odpowiedzialnego za wytwarzanie promieniowania i niepromieniotwórczej substancji od której zależy jak radiofarmaceutyk zachowa się w organizmie i gdzie będzie się gromadził.
Wyróżniamy następujące radiofarmaceutyki:
- gromadzące się w naczyniach krwionośnych – najczęściej wykorzystywane w scyntygrafii płuc, znacznik gromadzi się w naczyniach krwionośnych proporcjonalnie do wielkości przepływu przez docelowy narząd.
- fagocytowane przez komórki układu siateczkowo-śródbłonkowego – komórki tego układu występują w śledzionie, szpiku kostnym i wątrobie, a w przypadku uszkodzenia tych narządów (zapalenie, nowotwór) dochodzi do odpowiednich zmian w gromadzeniu znacznika.
- transportowane do komórek docelowych – np. znaczniki z jodem wychwytywane głównie przez tarczycę i ślinianki albo cholesterol transportowany do kory nadnerczy.
- receptorowe – receptory są to struktury znajdujące się w obrębie błony komórkowej komórek ludzkiego organizmu. W zależności od receptora pewne substancje mogą się z nim łączyć i powodować zmiany w metabolizmie i działaniu komórki.
Kiedy wykonać scyntygrafię?
Scyntygrafia jak i inne badania obrazowe znajduje zastosowanie w diagnostyce wielu układów i jest często bardzo pomocna zwłaszcza w takich dziedzinach jak endokrynologia, onkologia czy nefrologia. Do najczęściej wykonywanych badań scyntygraficznych należą:
- Scyntygrafia tarczycy – należy do najczęściej wykonywanych badań scyntygraficznych. Badanie to służy do oceny wielkości tarczycy (ocena ewentualnego wola) oraz rozkładu promieniowania (wykrywanie obecności i charakterów ewentualnych guzków). Elementem badania jest określenie tzw. jodochwytności, jest to procent ilości znacznika podanego w kapsułce jaki zgromadził się w tarczycy.
- Scyntygrafia serca – służy do oceny ukrwienia serca i składa się z dwóch części, fazy wysiłkowej i spoczynkowej. Rozkład znacznika jest proporcjonalny do wielkości przepływu przez naczynia serca. Interpretacja polega na porównaniu obrazów dynamicznego i statycznego i pozwala wykryć niedokrwienie serca.
- Scyntygrafia kości – jest bardzo czuła, pozwala na wykrycie zmian chorobowych nawet kilkanaście miesięcy wcześniej niż klasyczne zdjęcie rentgenowskie. Niestety jest mało specyficzna co znaczy, że często bez dodatkowych danych klinicznych na podstawie samego badania obrazowego nie można rozstrzygnąć o jaką jednostkę chorobową chodzi. Podstawowymi wskazaniami jest diagnostyka przerzutów do kości, nowotworów, zapaleń, złamań czy też niedokrwienia kości.
- Scyntygrafia perfuzyjna płuc – wykonywana u chorych z podejrzeniem zatorowości płuc. W przebiegu zatorowości płuc znacznik nie gromadzi się w określonym obszarze płuc. Z racji tego, że inne choroby takie jak zapalenie płuc mogą powodować upośledzenie gromadzenia znacznika równocześnie zawsze wykonuje się zdjęcie RTG klatki piersiowej. Za zatorowością płucną przemawia nieprawidłowy obraz scyntygrafii i brak zmian na zdjęciu rentgenowskim.
- Scyntygrafia wątroby – może być stosowana w diagnostyce zmian ogniskowych przy podejrzeniu przerzutów, zmian nowotworowych lub torbieli. Kolejnym zastosowaniem jest obrazowanie dróg żółciowych i i ocena ich drożności.
- Scyntygrafia nerek – wyróżniamy typ statyczny, który znajduje obecnie zastosowanie w obrazowaniu zapaleń i zmian pozapalnych nerek, różnicowaniu nowotworów czy ocenie funkcji chorej nerki. Drugim typem badania jest scyntygrafia dynamiczna, obecnie znacznie częściej stosowana. Pozwala na ocenę poziomu ukrwienia i funkcji każdej z nerek. Znajduje zastosowanie w diagnostyce nadciśnienia o przyczynie nerkowej czy też problemów z odpływem moczu.
Jak wygląda badanie scyntygraficzne?
Specyfika przeprowadzenia badania może się różnić w zależności od badanego narządu, tym niemniej ogólny przebieg jest wspólny dla wszystkich typów scyntygrafii. Niezbędnym do przeprowadzenia badania etapem jest podanie radiofarmaceutyku. Najczęstszymi drogami podania jest droga dożylna przez wenflon, doustna w postaci tabletki, czasem znacznik może zostać podany wziewnie. W zależności od rodzaju scyntygrafii, badanie może być przeprowadzone zaraz po podaniu znacznika lub po upływie określonej ilości czasu potrzebnej na dostanie się znacznika do docelowych tkanek.
W przypadku potrzeby oczekiwania na badanie pacjent może wykonywać dowolne czynności. W przypadku scyntygrafii perfuzyjnej serca w czasie między podaniem znacznika, a badaniem należy zjeść śniadanie zawierające 0,5 l mleka. Badanie jest bezbolesne, zwykle trwa kilkadziesiąt minut. Wykonuje się je w różnych pozycjach, zwykle leżącej ale czasem też siedzącej lub stojącej. Po przeprowadzeniu badania zalecane jest wypicie 1 litra wody niegazowanej co przyspiesza eliminację znacznika z organizmu.
Jak przygotować się do scyntygrafii?
Wielu pacjentów zastanawia się, czy istnieją jakieś specjalne zalecenia, które należy spełnić przed scyntygrafią? Z reguły niepotrzebne jest żadne przygotowanie przed badaniem. Zazwyczaj wykonywane jest ono na czczo. W przypadku scyntygrafii perfuzyjnej płuc przed badaniem wykonywane jest zdjęcie RTG klatki piersiowej.
Czy scyntygrafia jest bezpieczna?
Czy wiesz że: radiofarmaceutyki znajdują zastosowanie nie tylko w diagnostyce obrazowej, ale także leczeniu? Najczęściej stosowany jest radioaktywny jod wykorzystywany w terapii nadczynności tarczycy i wybranych przypadkach raków tarczycy. Do celów terapeutycznych wykorzystywane są pierwiastki emitujące promieniowanie alfa lub beta. Ma one mały zasięg dzięki czemu wpływ promieniowania na zdrowe tkanki jest minimalny.
Scyntygrafia jest bezpiecznym badaniem, które może być wielokrotnie powtarzane. Dawka promieniowania jest mała i mniejsza niż podczas badania tomografii komputerowej. Pierwiastki podawane w formie radiofarmaceutyków mają krótki czas półtrwania. Oznacza to, że w po upływie czasu połowicznego rozpadu, degradacji ulegnie połowa ilości podanego pierwiastka. W praktyce pacjenci nie stanowią zagrożenia dla innych i nie istnieje potrzeba ograniczenia kontaktów z innymi osobami po badaniu. Badani powinni jedynie ograniczyć przez 24h możliwe kontakty z ciężarnymi. Jedynie w przypadku scyntygrafii tarczycy należy ograniczyć noszenie blisko szyi małych dzieci przez okres 2 do 3 dni.
Możliwymi efektami ubocznymi są zmiany skórne, ból głowy, nudności, metaliczny posmak w ustach czy też mrowienie w kończynach. Bezwzględnymi przeciwwskazaniami do przeprowadzenia badania są: ciąża i okres karmienia piersią, a w przypadku scyntygrafii płuc, wada sera z przeciekiem z lewa na prawo.
Scyntygrafia należy do jednego z podstawowych badań wykonywanych w medycynie nuklearnej. Podstawą obrazowania jest podanie radiofarmaceutyku znakowanego promieniotwórczym pierwiastkiem. Detektor czyli gamma kamera rejestruje rozkład promieniowania w organizmie podczas badania. Do najważniejszych zastosowań scyntygrafii należy diagnostyka endokrynologiczna, zatorowości płucnej czy też różnicowanie nowotworów. Scyntygrafia jest bezpieczna, może być wykonywana wielokrotnie, a dawka promieniowania jest mniejsza niż w przypadku tomografii komputerowej. Scyntygrafia znajduje się w tak zwanym koszyku świadczeń gwarantowanych tzn, że po otrzymaniu skierowania od lekarza specjalisty można ją wykonać bezpłatnie na NFZ. Lekarz Podstawowej Opieki Zdrowotnej nie ma możliwości wypisania skierowania.