Gorączka reumatyczna jest schorzeniem na szczęście występującym coraz rzadziej, jednak jego konsekwencje mogą być poważne. Choroba może spowodować uszkodzenie serca, stawów, ośrodkowego układu nerwowego. Gorączka reumatyczna najczęściej dotyka dzieci między 5-15 rokiem życia. Kiedy może rozwinąć się choroba, czy możliwe jest stałe wyleczenie oraz jak ważna jest w tym przypadku profilaktyka?
Co to jest gorączka reumatyczna?
Gorączka reumatyczna to ostra choroba autoimmunologiczna, będąca późnym następstwem zakażenia się tzw. paciorkowcem B hemolizującym grupy A. Bakteria ta odpowiada za występowanie znanej choroby gardła – anginy. Gorączka reumatyczna zwykle ujawnia się po 2-3 tygodniach po zachorowaniu na anginę.
Czy wiesz że: W krajach rozwijających się, gorączka reumatyczna to główna przyczyna nabytych wad serca! W krajach rozwiniętych zajmuje drugie miejsce po chorobie Kawasaki.
Gorączka reumatyczna powstaje w wyniku tworzenia się autoprzeciwciał (jest to mechanizm charakterystyczny dla chorób autoimmunologicznych), które niszczą tkanki własnych organów. Choroba jest poważnym problemem w krajach rozwijających się (Indie, kraje afrykańskie, Australia), na terenie Europy odnotowano wyraźny spadek zapadalnosci na gorączke reumatyczną. Zadowalające statystyki w Polsce i krajach rozwiniętych są zasługą profilaktyki pierwotnej jak i wtórnej (dokładny opis niżej).
Należy jednak pamiętać iż nieleczona choroba może się wiązać z powstaniem nabytej wady serca np. niedomykalności zastawki serca.
Objawy gorączki reumatycznej
Objawy gorączki reumatycznej można zaobserwować po około 2 tygodniach od zachorowania na anginę. Warto dodać, że choroba może przebiegać w kilku rzutach. Nawroty gorączki reumatycznej obserwowane są szczególnie do 2 lat od pojawienia się pierwszych objawów.
Gorączkę reumatyczną charakteryzuje:
- Zapalenie stawów – jest to najmniej specyficzny objaw lecz występuje najczęściej. Choroba zajmuje duże stawy (biodrowy, barkowy, kolanowy), zwykle jednostronnie. Zapalenie może mieć charakter wędrujący – obejmować co jakiś czas inne stawy. Ból stawu, zaczerwienienie, obrzęk jak również wysoka gorączka mogą wskazywać na zapalenie. W przypadku gorączki reumatycznej objawy stawowe ustępują po 3 tygodniach, nie pozostawiając trwałych uszkodzeń stawu.
- Zapalenie mięśnia sercowego – dotyka około 50% chorych i jest najgroźniejszym powikłaniem gorączki reumatycznej. Najczęściej zapalenie dotyczy wsierdzia tzn. najbardziej wewnętrznej ściany serca. Należy pamiętać, iż zapalenie może przebiegać bezobjawowo lub towarzyszyć mu mogą: duszność, ból w klatce piersiowej, szybkie bicie serca lub obrzęki kostek. U około 15% chorych może rozwinąć się niedomykalność zastawek, arytmia lub niewydolność serca, co wiąże się z trwałym uszkodzeniem mięśnia sercowego.
- Pląsawica Sydenhama – mimowolne ruchy wielu części ciała. Pojawiają się nawet po 6 miesiącach od początku choroby. Pląsawica może również powodować zaburzenia zachowania oraz chwiejność emocjonalną. Zwykle objawy ustępują do kilku tygodni.
- Zmiany skórne – gorączka reumatyczna wiąże się z występowaniem dwóch typów zmian:
- rumień brzeżny – jasno czerwona plama z bladym środkiem, umiejscowiona głównie na tułowiu. Zmiana jest nieswędząca.
- guzki podskórne – obecne głównie w pobliżu stawów – kolanowych i łokciowych. Ustępują samoistnie po około 2 tygodniach.
Co ważne, zmiany skórne rzadko występują jako objawy izolowane gorączki reumatycznej. Udowodniono, że ich występowanie wskazuje na współistniejące zapalenie serca.
Przyczyny gorączki reumatycznej
Tak jak wspomniano wyżej, bezpośrednią przyczyną wystąpienia gorączki reumatycznej jest zakażenie paciorkowcem B-hemolizującym z grupy A. U chorego następuje nadmierna reakcja immunologiczna na obecność bakterii i wytwarza on autoprzeciwciała.Udowodniono również obecność predyspozycji genetycznej do zachorowania na tą chorobę.
Prawidłowe leczenie anginy zmniejsza o 75% prawdopodobieństwo rozwinięcia się gorączki reumatycznej, dlatego tak ważna jest kontrola u lekarza w przypadku objawów anginy. Lekarz może postawić rozpoznanie za pomocą tzw. kryteriów Jonesa, które niedawno zostały zmodyfikowane.
| Kryteria większe | Kryteria mniejsze |
|---|---|
| zapalenie serca | ból stawów bez zapalenia |
| zapalenie stawów | podniesione wskaźniki zapalenia (OB, CRP) |
| pląsawica | gorączka |
| typowe zmiany skórne | zmiany w EKG |
Dodatkowo lekarz musi wykazać przebyte zakażenie paciorkowcowe (wymaz z gardła lub podwyższone miano przeciwciał w krwi).
W ostatnich latach do kryteriów rozpoznania dodano również badanie ECHO serca (jest to badanie serca głowicą ultrasonograficzną), z uwagi na często bezobjawowy przebieg chorób serca.
Leczenie gorączki reumatycznej
Leczenie składa się na leczenie przeciw paciorkowcowe (profilaktyka pierwotna i wtórna) oraz leczenie przeciwzapalne.
Zapamiętaj: Angina może przebiegać skąpoobjawowo, dlatego przy wystąpieniu objawów typowych dla gorączki reumatycznej, należy zgłosić się do lekarza. Z każdym kolejnym rzutem choroby rośnie prawdopodobieństwo trwałych uszkodzeń serca!
- Profilaktyka pierwotna – leczenie paciorkowcowego zapalenia gardła (anginy) najlepiej wdrożyć do 10 dni od początku objawów – najskuteczniejsze w leczeniu są penicyliny (w przypadku alergii, lekarz dobiera inny lek). Tak jak wspomniano prawidłowa terapia w bardzo dużym procencie zapobiega rozwinięciu się gorączki reumatycznej.
- Profilaktyka wtórna – choroba może nawracać. W związku z tym lekarz zleca przewlekłe stosowanie antybiotyku w celu zapobiegnięcia kolejnemu zakażeniu bakterią, które może skutkować nawrotem gorączki reumatycznej. Długość terapii dobierana jest indywidualnie.
- Leczenie przeciwzapalne – w przypadku zajęcia mięśnia sercowego leczenie opiera się na podawaniu sterydów (np. prednizonu). W przypadku zapalenia stawów najskuteczniejszym leczeniem jest kwas acetylosalicylowy.
Gorączka reumatyczna u dzieci
Szczyt zachorowań na gorączke reumatyczną to 5-15 rok życia, dzieci poniżej 5 roku życia chorują bardzo rzadko. Paciorkowcowe zapalenie gardła występuje dużo częściej właśnie u dzieci, dlatego też ryzyko rozwinięcia się gorączki reumatycznej jest większe. Najmłodsi mają mniejszą odporność od dorosłych, tym samym są bardziej narażeni na choroby bakteryjne oraz wirusowe. Ważne jest dlatego, aby udać się na wizytę lekarską jeśli u dziecka występują objawy, które przypominają anginę. W przypadku, gdy rodzic zauważy nietypowe skargi dziecka na bóle stawów lub bóle w klatce piersiowej, również powinien szybko zgłosić się do lekarza (warto zawsze uwzględnić czy dziecko było wcześniej przeziębione lub odczuwało ból gardła!).
Podsumowując, gorączka reumatyczna jest aktualnie chorobą rzadką występującą w Polsce. Świadomość lekarzy oraz społeczeństwa na temat leczenia anginy jest bardzo ważna. Profilaktyka i wczesne leczenie paciorkowcowego zapalenia gardła jest zawsze lepszym wyborem niż długotrwałe leczenie powikłań w postaci gorączki reumatycznej.