Hiperlipidemia to inaczej zaburzenia w funkcjonowaniu gospodarki lipidowej organizmu. Choć stan ten bardzo rzadko daje widoczne objawy, nieleczony może prowadzić do rozwoju miażdżycy, która może nawet zagrać życiu pacjenta. Jak rozpoznać hiperlipidemię i w jaki sposób ją leczyć?
Co to jest hiperlipidemia?
Cholesterol to związek chemiczny należący do steroli, które wchodzą w skład szerszej grupy – lipidów. Stanowi on niezbędny składnik w ludzkim organizmie (m.in wchodzi w skład błony komórkowej, uczestniczy w syntezie hormonów, kwasów żółciowych czy witaminy D). Ze względu na hydrofobowy charakter cząsteczki cholesterolu (nie jest rozpuszczalna w wodzie, stąd nie może być transportowana we krwi), jej transport w organizmie odbywa się w postaci lipoprotein, czyli białkowo-lipidowych kompleksów. W osoczu krwi występują następujące frakcję lipoprotein, w których skład wchodzi m.in cholesterol:
- chylomikrony
- lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości (VLDL),
- lipoproteiny o pośredniej gęstości (IDL),
- lipoproteiny o małej gęstości (LDL),
- lipoproteiny o wysokiej gęstości (HDL).
Chylomikrony uczestniczą w transporcie m.in triglcerydów (związek z grupy lipidów, stanowi materiał energetyczny dla organizmu lub ulega magazynowaniu w postaci tkanki tłuszczowej) pochodzących z pokarmu. Lipoproteiny VLDL, IDL transportują lipidy z wątroby do tkanki tłuszczowej. Lipoproteina LDL, która posiada w swej cząsteczce stosunkowo najwięcej cholesterolu spośród wszystkich lipoprotein, uczestniczy w jego transporcie z wątroby do mięśni i narządów. To właśnie lipoproteina LDL (tzw. “zły cholesterol”) odpowiada za odkładanie cholesterolu w ścianach tętnic, co przyczynia się do rozwoju miażdżycy i chorób serca. Lipoproteina HDL usuwa nadmiar cholesterolu z komórek, i transportuję go do wątroby, gdzie ulega dalszym przemianom (stąd zwana jest potocznie “dobrym cholesterolem”).
Zapamiętaj: Hiperlipidemia to zespół zaburzeń metabolicznych, do powstania choroby przyczynia się siedzący tryb życia, geny oraz niezdrowa dieta.
Hiperlipidemia to rodzaj zaburzeń gospodarki lipidowej, w którym obserwowane jest wysokie stężenie cholesterolu i/lub triglicerydów w surowicy krwi. Z biegiem lat zaobserwowano wiele chorób, którym towarzyszą zaburzenia lipidowe nie dające istotnych zmian w stężeniu cholesterolu czy triglicerydów, stąd pojęcie hiperlipidemii zastąpiono dyslipidemią.
Dyslipidemia określa zaburzenia gospodarki lipidowej, które charakteryzują się nieprawidłowym stężeniem lipoprotein (których wartości przekraczają zalecane stężenia, określone dla danego ryzyka sercowo-naczyniowego wg skali SCORE) lub ich składem.
Nie ma ściśle określonego zakresu wartości referencyjnych dla poszczególnych frakcji lipoprotein. Otrzymany wynik stężeń lipopotein należy interpretować wg skali SCORE, w której określone są docelowe wartości w zależności od ryzyka chorób sercowo-naczyniowych oraz chorób towarzyszących Na przykład u pacjentów z małym ryzykiem sercowo-naczyniowym, docelowa wartość stężenia cholesterolu LDL (LDL-C) powinna wynosić poniżej 3 mmol/l (115 mg/dl), natomiast pacjenci z bardzo dużym ryzykiem –wartość LDL-C poniżej 1,8 mmol/l (70 mg/dl) Osiągnięcie tych wartości ma na celu zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób sercowo- naczyniowych.
Podstawowy podział hiperlipidemii:
- hipercholesterolemia (wzrost stężenia cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu frakcji LDL),
- hipertriglicerydemia (wzrost stężenia triglicerydów),
- hiperlipidemia mieszana (połączenie obu zaburzeń).
Objawy hiperlipidemii
Objawy zaburzeń gospodarki lipidowej rzadko są widoczne tzw. gołym okiem. Wśród widocznych objawów wymienia się żółtaki – czyli zmiany skórne (żółte guzki), które występują w obrębie powiek czy wzdłuż ścięgien, jednakże są one zazwyczaj charakterystyczne dla konkretnych postaci dyslipidemii (np. kępki żółte wzdłuż ścięgien u pacjentów z rodzinną hipercholesterolemią). Ich powstawanie wynika z nadmiernego gromadzenia cholesterolu w tkankach. O zaburzeniach gospodarki lipidowej najczęściej pacjent dowiaduję się wykonując lipidogram – oceniając stężenie cholesterolu całkowitego, LDL, HDL, czy triglicerydów w surowicy krwi. Zakres wartości docelowych ustalony jest w zależności od ryzyka sercowo-naczyniowego, stąd warto udać się z otrzymanymi wynikami do lekarza pierwszego kontaktu, który zinterpretuję je w prawidłowy sposób.
Czy wiesz że: na hiperlipidemię rodzinną choruje około 200 000 Polaków?
Przyczyny hiperlipidemii
Wśród pierwotnych przyczyn zaburzeń gospodarki lipidowej szczególne znaczenie mają czynniki środowiskowe, często współistniejąc z czynnikami genetycznymi. Czynniki środowiska obejmują szeroko pojęty nieprawidłowy styl życia – dieta bogata w tłuszcze, brak aktywności fizycznej, palenie papierosów, nadużywanie alkoholu. Jednakże częstą przyczyną rozwoju wielu dyslipidemii są mutacje genetyczne, które warunkują powstawanie zaburzeń (np. w transporcie, budowie lipidów, brakiem syntezy czy ich nadmierną produkcją) gospodarki lipidowej, mimo prowadzenia tzw. zdrowego stylu życia. Hiperlipidemia może rozwinąć się również wtórnie do stanów chorobowych, jakie toczą się w organizmie, np.:
- niedoczynność tarczycy,
- cukrzyca typu 2,
- zespół nerczycowy,
- zapalenie trzustki,
- choroby wątroby.
Przewlekłe stosowanie leków takich jak glikokortykosteroidy, doustne leki antykoncepcyjne, niektórych leków moczopędnych i beta-blokerów może mieć również istotny wpływ na powstawanie zaburzeń gospodarki lipidowej.
Leczenie hiperlipidemii
W zależności od decyzji lekarza prowadzącego w leczeniu hiperlipidemii można zastosować metody niefarmakologiczne: codzienna aktywność fizyczna, zbilansowana dieta, redukcja czynników ryzyka (np. papierosów, alkoholu). Leczenie farmakologiczne obejmuje stosowanie statyn, których działanie polega na zmniejszeniu syntezy cholesterolu komórkowego, co w konsekwencji prowadzi do zwiększenia ilości receptorów LDL, które efektywniej wychwytują cholesterol LDL. Efektem stosowania statyn jest obniżenie stężenia cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu LDL. Niestety często stosowanie statyn wiąże się z wystąpieniem powikłań – głównie wśród pacjentów leczonych statynami obserwuję sie wzrost stężenia enzymów wątrobowych w surowicy (AST, ALT).
W przypadku nietolerancji statyny (np. trzykrotny wzrost wartości ALT powyżej górnej granicy wartości referencyjnych) innym lekiem z wyboru jest ezetymib lub żywice jonowymienne, których efektem działania jest również spadek stężenie cholesterolu frakcji LDL. W przypadku obecności wysokiego stężenia triglicerydów w surowicy krwi stosowane są leki z grupy fibratów, których efektem działania jest spadek stężenia triglicerydów w surowicy krwi oraz wzrost stężenia cholesterolu frakcji HDL. Z uwagi na wiele działań ubocznych jakie może powodować stosowanie statyn, decyzja o konieczności stosowania tych leków powinna być podjęta przez lekarza prowadzącego.
Dieta przy hiperlipidemii
Zadaniem diety stosowanej w przypadku wystąpienia zaburzeń gospodarki lipidowej jest obniżenie stężenia lipidów. W tym celu zalecane jest obniżenie spożycia tłuszczów zwierzęcych bogatych w cholesterol oraz zwiększenie spożycia produktów bogatych w błonnik (zwiększają wydalanie tłuszczów z kałem).
Należy unikać takich produktów jak: masło, ser żółty, jaja, boczek, wątróbka, wołowina, a także produktów zawierających dużo cukru oraz soli. Warto spożywać produkty bogate w błonnik pokarmowy (np. suche nasiona roślin, płatki owsiane, owoce, czy niektóre warzywa – dynia, marchew). Dieta przy hiperlipidemii powinna być uzupełniona o produkty bogate w witaminy o działaniu antyoksydacyjnym (np. witaminę C, E). Należy bezwzględnie unikać spożywania alkoholu.
Hiperlipiedmia – dyslipidemia to pojęcia obejmujące szereg zaburzeń związanych z gospodarką lipidową, których często pierwszym oznakiem są nieprawidłowe wartości stężeń parametrów gospodarki lipidowej we krwi. Warto regularnie (raz do roku) wykonywać oznaczenie stężeń cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL, HDL czy triglicerydów, aby móc zapobiec powstawaniu groźnych dla zdrowia, a nawet życia zmian miażdżycowych w naczyniach.