Zaburzenia hormonalne są częstą przyczyną niepłodności i rozpoczynania z tego powodu diagnostyki ginekologicznej, jak i endokrynologicznej. Głównymi hormonami żeńskimi są estrogeny, zaś u mężczyzn przeważają androgeny. Jednym z częstych zaburzeń hormonalnych jest hiperandrogenizm. Problem nadmiaru tak zwanych męskich hormonów płciowych dotyczy nie tylko kobiet, może on być przyczyną objawów klinicznych także u pacjentów płci męskiej.
Czym jest hiperandrogenizm?
Hiperandrogenizm to zespół objawów klinicznych, który wynika z podwyższonego stężenia aktywnych androgenów. Androgeny to hormony typowe dla mężczyzn, jednak w mniejszych ilościach występują one także w organizmie kobiet.
Zapamiętaj: U chłopców hiperandrogenizm objawia się powiększeniem narządów płciowych i przyrostem masy ciała, głównie masy mięśniowej.
Do androgenów należą: testosteron, DHEA-S (siarczan dehydroepiandrostendionu), DHEA (dehydroepiandrostendion), a także AD (androstendion). Przyczyny tego schorzenia mogą dotyczyć jajników, nadnerczy, przysadki mózgowej, a także mogą wynikać z przyjmowanych leków.
Objawy hiperandrogenizmu
Kliniczna manifestacja hiperandrogenizmu zależy od wieku, jak i płci pacjenta.
Klasyczne objawy tego schorzenia to:
- hirsutyzm – czyli obecność nieprawidłowego, nadmiernego owłosienia typu męskiego u kobiet. Jest to najczęstszy objaw hiperandrogenizmu. Takie owłosienie pojawia się na twarzy, klatce piersiowej, wewnętrznych powierzchniach ud, czyli w tak zwanych miejscach androgenowrażliwych. Hirsutyzm ocenia się w codziennej praktyce za pomocą skali Ferrimana-Gallweya;
- łysienie typu męskiego – 5α-dihydrotestosteron, który w przebiegu hiperandrogenizmu jest podwyższony, powoduje wypadanie włosów owłosionej skóry głowy. Łysienie typu męskiego objawia się utratą włosów na szczycie głowy i w kątach skroniowych;
- trądzik – androgeny stymulują gruczoły łojowe, łój zaś sprzyja kolonizacji skóry przez Propionibacterium acnes, co sprzyja powstawaniu trądziku;
- w okresie pokwitania u dziewczynek możemy mieć do czynienia z pierwotnym lub częściej wtórnym brakiem miesiączki, u kobiet obserwujemy zaburzenia miesiączkowania, zaburzenia owulacji i problemy z płodnością.
Znaczne podwyższenie androgenów w organizmie kobiety może prowadzić do wystąpienia wirylizacji, która objawia się powiększeniem łechtaczki, rozwojem tkanki mięśniowej typu męskiego oraz obniżeniem głosu.
Przyczyny hiperandrogenizmu
Przyczyny hiperandrogenizmu mogą wynikać ze schorzeń jajników. Najczęstszą przyczyną u kobiet jest zespół policystycznych jajników. Zespół ten występuje u 4-12% kobiet w wieku rozrodczym. W PCOS stwierdza się zwiększoną syntezę androgenów pochodzenia jajnikowego, co przyczynia się do objawów hiperandrogenizmu. Zespół ten objawia się ponadto otyłością, zaburzeniami miesiączkowania, problemami z zajściem w ciążę i skłonnością do rozwoju cukrzycy. Inną przyczyną hiperandrogenizmu może być guz jajnika wydzielający androgeny, do których należy ziarniszczak.
Przyczynami hiperandrogenizmu mogą być także choroby nadnerczy:
- guzy nadnerczy produkujące androgeny;
- wrodzony przerost nadnerczy – genetyczna choroba, polegająca na niedoborze enzymów biorących udział w syntezie kortyzolu. W jej przebiegu dochodzi do nadmiernej syntezy androgenów nadnerczowych;
- choroba Cushinga – wynika z obecności gruczolaka przedniego płata przysadki, który produkuje hormon ACTH. Pod wpływem tego hormonu dochodzi do nadmiernej produkcji hormonów nadnerczowych, w tym androgenów.
Leczenie hiperandrogenizmu
Typowo u kobiet stosuje się dwuskładnikową tabletkę antykoncepcyjną, a jeśli takie leczenie nie przynosi rezultatów – wskazane staje się dołączenie leku antyandrogenowego.
Czy wiesz że: przyczyną hiperandrogenizmu mogą być także leki: steroidy anaboliczne, kwas walproinowy, a także środki antykoncepcyjne zawierające androgenny progestagen?
Do leków antyandrogenowych stosowanych w przebiegu zespołu policystycznych jajników należy między innymi octan cyproteronu, spironolakton, czy drospirenon. Warto zauważyć, że leki te są przeciwwskazane w ciąży. Jeśli przyczyną choroby jest guz nadnerczy lub jajnika, to konieczne jest leczenie chirurgiczne. W przypadku wrodzonego przerostu nadnerczy stosowane są sterydy i leki antyandrogenowe. Jeśli wysoki poziom wynika z działania niepożądanego leków, to zaleca się odstawienie leku.
Hiperandrogenizm u mężczyzn
U chłopców hiperandrogenizm objawia się powiększeniem narządów płciowych i przyrostem masy ciała, głównie masy mięśniowej. Mimo początkowego przyspieszenia wzrastania, ostateczny wzrost jest jednak niski. Wynika to z przedwczesnej mineralizacji chrząstek nasadowych. Możemy obserwować także przyspieszone, przedwczesne dojrzewanie płciowe. U mężczyzn możemy mieć do czynienia z zaburzeniami spermatogenezy, a co za tym idzie z zaburzeniami płodności.
Hiperandrogenizm, jak każde zaburzenie hormonalne – wymaga wyjaśnienia jego przyczyny, dlatego jeśli zauważymy u siebie jakiekolwiek niepokojące objawy związane z zaburzeniami hormonalnymi, to warto udać się na konsultację do lekarza endokrynologa lub ginekologa. Im wcześniej zostanie postawiona diagnoza, tym wcześniej będzie można wprowadzić odpowiednie leczenie i zmniejszyć dolegliwości związane z tym schorzeniem. Szczególnie ważna jest diagnostyka i leczenie hiperandrogenizmu u dzieci, gdyż zaburzenia hormonalne w tym okresie są częstą przyczyną nieprawidłowego rozwoju dziecka.