Zaburzenia płodności są coraz częstszym problemem, z którym pacjenci zgłaszają się do lekarzy specjalistów. Równie istotnym problemem medycznym są zaburzenia dojrzewania płciowego. Jedną z przyczyn tych stanów jest hipogonadyzm, który związany jest z zaburzeniami funkcjonowania jąder i jajników. Warto dowiedzieć się więcej na temat tego problemu medycznego, po to by mieć świadomość z jakimi schorzeniami hormonalnymi możemy mieć do czynienia.
Czym jest hipogonadyzm?
Hipogonadyzm to defekt układu rozrodczego charakteryzujący się nieprawidłowym funkcjonowaniem naszych gonad – czyli jąder i jajników. Rozróżniamy dwa podstawowe rodzaje hipogonadyzmu. Pierwszy z nich to hipogonadyzm hipogonadotropowy, w którym mamy do czynienia z nieprawidłowościami na poziomie przysadki lub podwzgórza. Drugi rodzaj to hipogonadyzm hipergonadotropowy, którego przyczyna leży w nieprawidłowo funkcjonujących gonadach. Nieprawidłowe funkcjonowanie gonad wiąże się z obniżonymi poziomami hormonów płciowych, co przekłada się na nieprawidłowy rozwój cech płciowych oraz zaburzenia płodności.
Hipogonadyzm – objawy
Jeżeli przyczyny hipogonadyzmu pojawiają się przed okresem pokwitania, to będziemy mieć do czynienia z:
- opóźnionym dojrzewaniem płciowym;
- pierwotnym brakiem miesiączki;
- niedorozwojem zewnętrznych i wewnętrznych narządów płciowych;
- niedorozwojem sutków.
Po okresie dojrzewania występują następujące objawy:
- wtórny brak miesiączki, zaburzenia miesiączkowania;
- zanik owłosienia pachowego, jak i łonowego;
- osteoporoza;
- zmniejszenie libido;
- u mężczyzn może wystąpić zanik owłosienia na twarzy;
- zaburzenia płodności.
Hipogonadyzm wtórny
Hipogonadyzm wtórny wynika z nieprawidłowości na poziomie podwzgórza lub przysadki mózgowej. Hipogonadyzm wtórny nazywamy inaczej hipogonadotropowym, co wynika z jego etiologii, czyli niedoboru hormonów tropowych, produkowanych przez przysadkę mózgową.
Czy wiesz że: zespół Klinefeltera występuje z częstością 1 na 500 noworodków płci męskiej?
Aby zrozumieć funkcjonowanie układu dokrewnego w odniesieniu do gonad, warto wiedzieć, że prawidłowe wydzielanie hormonów przez gonady jest silnie powiązane z hormonami tropowymi produkowanymi przez przysadkę. Wydzielanie przysadkowych hormonów tropowych jest regulowane przez podwzgórze, które to wydziela liberyny i statyny. Liberyny pobudzają wydzielanie hormonów tropowych, zaś statyny – hamują. Podwzgórze, przysadka oraz gonady tworzą oś hormonalną, której prawidłowe funkcjonowanie warunkuje prawidłowy poziom hormonów płciowych w naszym organizmie.
Hipogonadyzm – przyczyny
Przyczyny hipogonadyzmu wtórnego (hipogonadotropowego) możemy podzielić na przyczyny przysadkowe i podwzgórzowe.
Do przyczyn podwzgórzowych należy:
- zespół Kallmanna – wrodzona, genetycznie uwarunkowana choroba podwzgórza, u podstawy której leży nieprawidłowy rozwój neuronów odpowiedzialnych za wydzielanie gonadoliberyny – czyli hormonu stymulującego wydzielanie gonadotropin przysadkowych. Do obrazu klinicznego zespołu Kallmanna oprócz objawów hipogonadyzmu także brak lub znaczne upośledzenie węchu (anosmia);
- urazy podwzgórza;
- guzy podwzgórza, które zaburzają wydzielanie hormonów np. oponiaki.
Przyczyny przysadkowe to:
- zmiany zawałowe w obrębie przysadki, czyli zespół Sheehana – zespół kliniczny nazywany poporodową martwicą przysadki, u podłoża której leży hipowolemia wywołana utratą krwi podczas porodu;
- guzy przysadki, gruczolaki przysadki;
- procesy zapalne obejmujące przysadkę np. zapalenie limfocytarne przysadki, w przebiegu którego dochodzi do autoimmunologicznego uszkodzenia gruczołu prowadzącego do jego niewydolności;
- uszkodzenia przysadki wywołane radioterapią lub zabiegami chirurgicznymi;
- zespół pustego siodła – spowodowany uciskiem na przysadkę przez oponę pajęczą. Zespół ten może wynikać z wrodzonej przepukliny siodła tureckiego. Siodło tureckie to środkowa część kości klinowej. W zagłębieniu siodła tureckiego znajduje się przysadka mózgowa. Uciśnięta przysadka zanika, co w konsekwencji prowadzi do jej niedoczynności i zaburzenia osi hormonalnej podwzgórze – przysadka – jajniki / jądra.
Przyczyną hipogonadyzmu hipogonadotropowego mogą być także zaburzenia odżywiania, takie jak jadłowstręt psychiczny, czyli anoreksja.
Przyczyny hipogonadyzmu hipergonadotropowego, to:
- dysgenezja gonad – czyli nieprawidłowe wykształcenie się gonad, które ma podłoże genetyczne. Dysgenezja gonad występuje na przykład w przypadku zespołu Turnera;
- przedwczesne wygasanie czynności jajników – czyli utrata funkcji jajników przed 40 r. ż. Etiologia tego schorzenia obejmuje przyczyny genetyczne, ale także chemioterapię i radioterapię.
Hipogonadyzm u mężczyzn
W przypadku hipogonadyzmu męskiego ,dochodzi do obniżenia wydzielania testosteronu przez jądra.
Do przyczyn hipogonadyzmu u mężczyzn należy:
- zespół Klinefeltera – najpowszechniejsza postać hipogonadyzmu hipergonadotropowego u mężczyzn. Do obrazu klinicznego zespołu należy między innymi: charakterystyczna budowa ciała, obejmująca takie cechy, jak: wysoki wzrost oraz długie kończyny oraz ginekomastia, czyli powiększenie sutków występujące u mężczyzn. Inne elementy zespołu to: niepłodność, zmniejszona objętość jąder oraz zaburzenia emocjonalne;
- urazy jąder, chemioterapia, radioterapia, nowotwory jąder;
- wrodzony brak jąder;
- uszkodzenie jąder w przebiegu chorób zapalnych lub niedokrwienia (np. skręt powrózka nasiennego);
- nabyta niedoczynność jąder – np. w przebiegu hemochromatozy.
Hipogonadyzm – leczenie
Leczenie hipogonadyzmu polega przede wszystkim na substytucji brakujących hormonów, w tym egzogennych hormonów tropowych.
Zapamiętaj: W przypadku hipogonadyzmu męskiego, dochodzi do obniżenia wydzielania testosteronu przez jądra.
Pozwala to na wyrównanie poziomu hormonów w przebiegu niedoczynności przysadkowej. W przypadku hipogonadyzmu hipergonadotropowego, w przebiegu zespołu Turnera, czy przedwczesnego wygasania czynności jajników stosuje się terapię estrogenowo-progestagenową. Guzy przysadki i podwzgórza mogą wymagać leczenia chirurgicznego. U mężczyzn w przypadku hipogonadyzmu stosuje się substytucję testosteronu. Podawanie hormonu umożliwia prawidłowy przebieg dojrzewania płciowego. W przypadku jadłowstrętu psychicznego konieczna jest konsultacja psychiatryczna i wsparcie psychologiczne.
Jeśli występują u nas objawy związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem układu płciowego, to warto jak najszybciej zasięgnąć porady specjalisty. Szybka diagnostyka hipogonadyzmu pozwala na określenie jego przyczyny i wprowadzenie odpowiedniego leczenia, co jest szczególnie ważne u dzieci, u których zaburzenia hormonalne są przyczyną nieprawidłowego rozwoju fizycznego, jak i psychicznego.