Każdy z nas ma czasem taki dzień, w którym jest bardziej śpiący niż zazwyczaj. Przyczyną tego stanu może być niekorzystna pogoda, niskie ciśnienie czy nieprzespana poprzednia noc. Jest to zjawisko całkowicie prawidłowe. Jeśli jednak nasilenie i częstość takich epizodów staje się męcząca dla człowieka, mówimy wtedy o patologicznym stanie, nazywanym hipersomnią.
Co to jest hipersomnia?
Aktywność dobową człowieka dzieli się na dwa okresy, okres snu i okres czuwania. Hipersomnia jest to niezdolność do utrzymywania czujności w trakcie głównego epizodu czuwania (zazwyczaj w ciągu dnia) z niepożądanym zapadaniem w sen. Senność taka może nie ustępować po śnie lub pojawiać się w trakcie wykonywania czynności wymagającej dużego zaangażowania. W hipersomnii może dochodzić też do tak zwanych automatyzmów sennych, czyli sytuacji, w których organizm na około 30 sekund zapada w sen, nieświadomie kontynuując dotychczasową czynność, np. robienie notatek na nudnym wykładzie. Rozpoznanie hipersomnii możemy postawić, jeżeli powyższe objawy utrzymują się przez minimum 3 miesiące.
Przyczyny hipersomnii
Hipersomnia może towarzyszyć różnym chorobom psychicznym i somatycznym. Są to między innymi obturacyjny bezdech senny, uszkodzenia mózgowia, otyłość, zaburzenia hormonalne czy infekcje. Ze schorzeń psychicznych warto wymienić depresję, chorobę afektywną dwubiegunową i zaburzenia schizoafektywne. Za hipersomnię może odpowiadać też nadużywanie lub odstawienie substancji psychoaktywnych. Patologiczna senność jest również głównym objawem takich zaburzeń snu jak narkolepsja, hipersomnia idiopatyczna czy zespół Kleinego-Levina.
Narkolepsja
Wyróżniamy cztery podstawowe objawy narkolepsji, które jednak niekoniecznie muszą razem występować. Są to nadmierna senność w ciągu dnia i napadowe zasypianie, katapleksja, czyli nagła utrata napięcia mięśni skutkująca upadkami, porażenie przysenne i omamy hipnagogiczne i hipnopompiczne. Porażenie przysenne jest to krótkotrwała, nagła niemożność poruszania się towarzysząca zasypianiu lub budzeniu się. Omamy hipnagogiczne są to bardzo realistyczne doznania zmysłowe pojawiające się podczas zasypiania a hipnopompiczne przy budzeniu się. Z wyżej wymienionych objawów nadmierna senność występuje zawsze, katapleksja u 90% pacjentów, a porażenie czy omamy u mniej niż połowy. Najczęściej na narkolepsję zapadają chorzy w okresie pokwitania lub między 35. a 45. r.ż. Jest to choroba znacznie zmniejszająca jakość życia pacjentów, utrudnia znalezienie i utrzymanie pracy, może też doprowadzić do wypadków samochodowych lub innych. U blisko 1/3 chorych z narkolepsją wraz z wiekiem dochodzi do rozwoju objawów depresji. Przyczyną narkolepsji jest prawdopodobnie zmniejszony poziom i aktywność hipokretyny, odpowiedzialnej za utrzymanie stanu czuwania.
Hipersomnia idiopatyczna
Hipersomnią idiopatyczną nazywamy zwiększoną senność, skutkującą ok. 2–3 godzinnymi drzemkami w ciągu dnia lub rzadziej automatyzmami sennymi. Sen nocny (często długi do 10 h) i drzemki nie redukują senności.
Patologicznej senności towarzyszą takie objawy jak bóle głowy, hipotonia ortostatyczna z omdleniami czy napadowe skurcze tętnic w obrębie rąk (tzw. objaw Raynauda). U około 1/4 chorych współistnieją zaburzenia nastroju. Jak sama nazwa „idiopatyczna” wskazuje, nie udało się do tej pory odnaleźć przyczyny tego zaburzenia. Sugeruje się rolę czynników genetycznych, co potwierdzać może rodzinną skłonność do występowania tego typu hipersomnii. W celu postawienia rozpoznania hipersomnii idiopatycznej należy wykluczyć inne potencjalne przyczyny nadmiernej senności.
Zespół Kleinego-Levina
Jest to schorzenie psychiczne, występujące głównie u dojrzewających chłopców, polegające na naprzemiennym występowaniu okresów nadmiernej żarłoczności i pobudzenia seksualnego z okresami zwiększonej senności. Prawdopodobnie przyczyną tego zespołu są uszkodzenia podwzgórza lub nieprawidłowości w hormonalnej osi podwzgórze-przysadka mózgowa.
Leczenie hipersomnii
Leczenie patologicznej senności zależy od odpowiedzialnej za nią przyczyny. W chorobach somatycznych i psychicznych, w których hipersomnia jest tylko jednym z objawów należy leczyć podstawową chorobę. W zaburzeniach skutkujących nadużywaniem substancji psychoaktywnych należy ograniczyć ich spożywanie.
Leczenie narkolepsji jest tylko objawowe i niestety musi trwać całe życie. Lekiem pierwszego rzutu jest modafinil, lek mający działanie somnolityczne (czyli przeciwsenne), nie usuwa on jednak całkowicie patologicznej senności. W narkolepsji z objawami katapleksji stosujemy hydroksymaślan sodu lub, jako leki II rzutu, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, takie jak klomipramina lub dezypramina. Wykorzystuje się też wenlafaksynę w wysokich dawkach lub fluoksetynę. Należy pamiętać o odpowiedniej higienie snu – regularne godziny snu nocnego, trwającego 9 godzin i drzemki co 4h czuwania, o czasie 15 do 20 minut.
Hipersomnia idiopatyczna może być skutecznie leczona przy pomocy modafinilu, a zespół Kleinego-Levina najczęściej ustępuje samoistnie, czasami tylko wskazane jest włączenie leków aktywizujących pacjenta.
Podsumowanie
Hipersomnia jest to uczucie nadmiernej, patologicznej senności, mogącej skutkować nagłym zapadaniem w sen lub automatyzmami sennymi, nieświadomym kontynuowaniu czynności wykonywanych przed zaśnięciem. Hipersomnia może być podstawowym objawem chorobowym, jak w narkolepsji czy hipersomni idiopatycznej lub jednym z wielu towarzyszącym innym zaburzeniom psychicznym czy somatycznym, jak depresja czy cukrzyca. Leczenie patologicznej senności jest różne w zależności od jej przyczyny, jednak hipersomnia może znacznie upośledzać jakość życia pacjenta, dlatego warto podjąć z nią walkę.