W ostatnich latach dieta ketogenna zyskała dużą popularność jako doskonałe antidotum na nadmierną masę ciała. Natomiast rzadko mówi się o jej pierwotnym wykorzystaniu. W medycynie jest traktowana jako niefarmakologiczny sposób leczenia. W poniższym artykule chciałabym przedstawić mniej popularne oblicze diety ketogennej, która dla wielu małych pacjentów neurologicznych jest czasami jedynym sposobem leczenia.
Co to jest dieta ketogeniczna?
Klasyczna dieta ketogenna jest interwencją żywieniową wykorzystywaną w leczeniu lekoopornych epilepsji u dzieci. Jej głównym składnikiem jest tłuszcz, który występuje w określonej proporcji do sumy białek i węglowodanów. Zazwyczaj stosuje się proporcje 4:1 lub 3:1 (3 lub 4 g tłuszczu na 1 g białek i węglowodanów łącznie).
Wyróżniamy kilka rodzajów diety ketogennej:
- klasyczna dieta ketogenna,
- MCT (z wykorzystaniem średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych),
- modyfikowana dieta Atkinsa,
- z niskim indeksem glikemicznym.
Wiele badań pokazuje redukcję napadów padaczkowych u osób, u których zastosowano tę interwencję żywieniową. Zmiany metaboliczne wywołane zaburzeniem proporcji składników odżywczych powodują tzw. stan ketozy. Wówczas głównym źródłem energii dla naszych komórek są ciała ketonowe (tłuszcz), a nie glukoza (węglowodany). Pacjent na diecie ketogennej powinien być pod kontrolą lekarza neurologa i dietetyka. W ostatnich latach dieta ketogenna znalazła zastosowanie w innych obszarach szeroko pojętej dietoterapii. Wspomniany sposób żywienia jest uznawany w wielu środowiskach za idealny sposób na zwalczanie panującej epidemii otyłości. W tym przypadku rzadko osiągamy proporcję 4:1, a jadłospis tych osób bardziej przypomina dietę wysokotłuszczową i wysokobiałkową, przy jednoczesnej niskiej podaży węglowodanów.
Dla kogo rekomendowana jest dieta ketogeniczna?
Zgodnie z aktualnymi wynikami badań, klasyczną dietę ketogenną zaleca się dzieciom z padaczką lekooporną i pewnymi wrodzonymi wadami metabolicznymi tj;
- niedobór transportera glukozy w mózgu- GLUT1DS
- deficyt dehydrogenazy pirogronianu – PDHD
Ponadto, osoby z niektórymi schorzeniami, w których przebiegu występuje padaczka również mogą odnieść korzyść z zastosowania diety ketogennej. Zaliczymy do nich: zespół Draveta, Doosego, Westa, Retta, Landau-Kleffnera oraz padaczka w stwardnieniu rozsianym. Osobom zdrowym nie zalecałabym stosowania opisywanej interwencji żywieniowej, ponieważ w dłuższej perspektywie czasu może nieść ona za sobą wiele negatywnych skutków zdrowotnych.
Co jeść na diecie ketogenicznej?
W zależności od rodzaju diety ketogennej będziemy mieć większy lub mniejszy udział tłuszczu. Natomiast zawsze ten składnik będzie głównym źródłem energii i będzie przewyższał ilość węglowodanów oraz białek w codziennym jadłospisie. W diecie ketogennej zazwyczaj występują:
- oleje roślinne, MCT,
- masło, majonez, śmietana 18%-36%,
- mięso, przetwory mięsne,
- serek mascarpone, jogurt grecki,
- makaron Konjac,
- awokado, nasiona,
- preparaty specjalnego przeznaczenia żywieniowego np. KetoCal, Keyo.
Rzadko i w niewielkich ilościach występują warzywa i owoce. Produkty zbożowe są bardzo ograniczone, a ich ilość maleje wraz ze wzrostem proporcji ketogennej. Jako zamiennik stosuje się makarony warzywne np. z cukinii, które można zrobić za pomocą obieraczki, lub pieczywo ketogenne o specjalnym składzie. Z codziennego jadłospisu całkowicie eliminuje się źródła cukru. W klasycznej diecie ketogennej zabronione jest uwzględnianie produktów z zawartością: sacharozy, maltodekstryn, maltitolu, izomaltu, glukozy, fruktozy, laktozy, dekstrozy, skrobii, mannitolu, ksylitolu, gliceryny, erytrytolu.
Efekty diety ketogenicznej
Od wielu lat prowadzone są badania nad wykorzystaniem diety ketogennej w leczeniu różnych schorzeń: otyłość, cukrzyca typu 2, niektórych chorób nowotworowych oraz schorzeń neurologicznych. Efekt odchudzający diet niskowęglowodanowych jest trudny do określenia z tego względu, że w niektórych badaniach podejmujących ten temat- nie są porównywane diety izoenergetyczne. Co z kolei, przekłada się na efekty uzyskane podczas przeprowadzania badania. Na podstawie kilku źródeł można wywnioskować, że dieta ketogenna wywiera większy wpływ na redukcję masy ciała w porównaniu do diet niskotłuszczowych. Nie podchodziłabym tak optymistycznie do tej kwestii w przypadku nie ketogennych diet niskowęglowodanowych.
Prawdopodobne “odchudzające działanie” diety ketogennej może wynikać z kilku czynników:
- zwiększenie wydatku energetycznego organizmu wywołanego procesem glukoneogenezy,
- zmiany hormonalne objawiające się obniżeniem apetytu: zwiększona produkcja ciał ketonowych, obniżenie wydzielania greliny (hormonu głodu), przy jednoczesnym wzroście poziomu
- cholecystokininy (wpływającej na ośrodek sytości),
- zawartość białka, która wpływa pozytywnie na uczucie sytości.
Zmiany jakie zachodzą podczas stosowania diet niskowęglowodanowych, w tym diety ketogennej mogą przynieść pewne korzyści pacjentom z cukrzycą typu 2. Mowa tutaj o:
- obniżeniu stężenia glukozy we krwi oraz poziomu insuliny,
- spadku wartości HbA1c (hemoglobina glikowana),
- redukcji gwałtownych zmian w poziomie glukozy we krwi.
Jednakże należy pamiętać, że stosowanie klasycznej diety ketogennej może w przypadku tych pacjentów wywołać stan hipoglikemii. Jest to stan zagrożenia życia, dlatego interwencje dietetyczne w tej grupie społeczeństwa należy dobierać indywidualnie.
Wady diety ketogenicznej
Z biegiem czasu dowiadujemy się coraz więcej o dobroczynnych właściwościach diety ketogennej. Jednakże w większości przypadkach nie do końca znane są jeszcze mechanizmy jej działania,. Przekłada się to na brak pewności, co do ewentualnych negatywnych efektów ubocznych długotrwałego stosowania tej interwencji dietetycznej.
Do najistotniejszych wad diety ketogennej zaliczymy:
- restrykcyjny charakter – w wielu sytuacjach stosowanie się do zaleceń opisywanej interwencji żywieniowej stanowi duży problem (spotkania towarzyskie, imprezy rodzinne, wyjazdy).
- eliminacja dużej ilości grup produktów spożywczych – zwiększone ryzyko pojawienia się niedoborów składników mineralnych i witamin,
działanie anoreksygenne (hamujące głód)- jest zagrożeniem tylko dla pacjentów onkologicznych, u których zwiększa się tym samym ryzyko rozwoju niedożywienia, które i tak jest wysokie w tej grupie. Działanie anoreksygenne jest pożądane u osób otyłych,
zaburzenie pracy przewodu pokarmowego- skład diety ketogennej będzie determinował pojawienie się różnych objawów ze strony przewodu pokarmowego: wymioty, nudności, zaparcia - duża ilość tłuszczu – ryzyko pojawienia się dyslipidemii, czyli nieprawidłowych stężeń cholesterolu całkowitego, LDL i HDL. Ponadto, wysoka zawartość tłuszczu w diecie obciąża: nerki, wątrobę oraz trzustkę.
Negatywne skutki stosowania diety ketogennej powstają zazwyczaj podczas nieprawidłowego prowadzenia dietetycznego. Dlatego ważne jest, aby taka osoba była pod stałą opieką dietetyka i lekarza neurologa.
Czy dieta ketogeniczna jest zdrowa?
Trudno jednoznacznie określić czy dieta ketogenna jest zdrowa. Zależy to m.in. od stanu zdrowia, rodzaju diety ketogennej (czy będzie miała charakter klasycznej KD czy diety niskowęglowodanowej) oraz zastosowanej suplementacji.
Przeciwwskazaniem do zastosowania opisywanej interwencji żywieniowej występuje w przebiegu: deficytu karboksylazy pirogronianowej, porfirii, pierwotnego niedoboru karnityny, zaburzeń mitochondrialnych oraz defektu związanego z utlenianiem kwasów tłuszczowych. Klasyczna dieta ketogenna może nieść za sobą negatywne skutki zdrowotne. W związku z tym nie każdy powinien ją stosować. Klasyczna dieta ketogenna może powodować wzrost poziomu cholesterolu całkowitego, LDL i HDL oraz zwiększenie ryzyka rozwoju kamicy nerkowej. Największe korzyści z wprowadzenia diety ketogennej mają dzieci z padaczką lekooporną, pacjenci z deficytem GLUT1DS i PDHD. Na podstawie dostępnej literatury można zaobserwować, że zastosowanie diety ketogennej przyczynia się do obniżenia wartości HbA1c, obwodu talii, obniżenia stężenia glukozy oraz insuliny we krwi. Ponadto, zmiany metaboliczne i obecność białka w codziennym jadłospisie mogą przyczyniać się do zwiększenia uczucia sytości, a tym samym wsparcia w procesie odchudzania.
Przykładowy jadłospis diety ketogenicznej
Poniższy jadłospis ma charakter diety niskowęglowodanowej. Nie została uwzględniona proporcja dietogenna. Natomiast zawartość poszczególnych składników odżywczych wynosi: 10%, 15% białko, 75%.
Śniadanie:
Jajecznica z kabanosem i awokado
- jajko
- kabanos
- olej rzepakowy
- awokado
- cukinia
- pomidorki koktajlowe
II śniadanie:
Deser z serkiem mascarpone i śmietaną 30%
- serek mascarpone
- śmietana 30%
- jagody
- izolat białka serwatkowego
Obiad:
Makaron z cukinii z sosem śmietanowym i indykiem
- cukinia
- pierś z indyka
- śmietana 18%
- pieczarki
- oliwa z oliwek
Kolacja:
Parówka z warzywami i sosem majonezowym:
- parówka
- majonez
- jogurt grecki
- awokado
- papryka czerwona
- sałata masłowa
Dieta ketogenna jest niefarmakologiczną metodą leczenia, wykorzystywaną głównie w padaczce lekoopornej oraz w przypadku niedoboru transportera glukozy w mózgu- GLUT1DS i deficytu dehydrogenazy pirogronianu – PDHD. Jej głównym składnikiem jest tłuszcz, którego zawartość znacząco przewyższa wartości zalecane w normach żywienia dla zdrowej populacji. Zmiany w organizmie determinowane zwiększoną podażą tego składnika będą powodowały tzw. zjawisko ketozy.
Czy wiesz że: zjawisko ketozy jest wykorzystywane w leczeniu lekoopornych epilepsji od bardzo dawna, ale początkowo uzyskiwano ją u pacjentów za pomocą długotrwałych głodówek?
Dieta ketogenna ma zastosowanie w szeroko pojętej dietoterapii różnych schorzeń, natomiast swoją popularność zawdzięcza w szczególności “właściwościom odchudzającym”. Warto jednak pamiętać, że w procesie redukcji masy ciała kluczową rolę odgrywa zmiana nawyków żywieniowych, a wspomniany sposób żywienia- poprzez swój charakter restrykcyjny- jest trudny do utrzymania w dłuższej perspektywie czasu i może powodować negatywne skutki zdrowotne.
Zapamiętaj: Negatywne skutki stosowania diety ketogennej powstają zazwyczaj podczas nieprawidłowego prowadzenia dietetycznego. Dlatego ważne jest, aby taka osoba była pod stałą opieką dietetyka i lekarza neurologa.
W diecie ketogennej dominującymi produktami są: oleje, masło, majonez, jajka, mięso i produkty mięsne. W ograniczonych ilościach wprowadza się warzywa nieskrobiowe i owoce. Produkty zbożowe są zastępowane ich ketogennymi odpowiednikami. Obecnie na rynku pojawia się coraz więcej produktów, które pozwalają na urozmaicenie i polepszenie walorów smakowych posiłków. Przez co staje się ona bardziej tolerowana i łatwiejsza do wprowadzenia małym pacjentom. Mając na uwadzę eliminacyjny i restrykcyjny charakter klasycznej diety ketogennej istotne staje się wprowadzanie jej pod okiem dietetyka i lekarza neurologa, u pacjentów u których jest ona sposobem leczenia. Natomiast w przypadku osób otyłych- skupić się nad zmianą nawyków żywieniowych, która przeniesie długotrwałe efekty i nie będzie miała negatywnego oddziaływania na zdrowie.