W jaki sposób można ocenić funkcję układu krzepnięcia? Jak należy się przygotować do badań koagulologicznych?
Co to jest koagulologia?
Koagulologia to dział diagnostyki laboratoryjnej zajmujący się oceną procesu krzepnięcia krwi zachodzącego w organizmie. Dział ten obejmuje szereg badań, które pozwalają ocenić poszczególne mechanizmy odpowiedzialne za utrzymanie płynności krwi oraz hamowanie jej utraty po przerwaniu ciągłości naczyń krwionośnych.
W skład badań koagulologicznych wchodzi wiele oznaczeń, które pozwalają ocenić mechanizmy hemostazy pierwotnej (prowadzącej do wytworzenia czopu płytkowego w miejscu uszkodzenia naczynia), hemostazy wtórnej (prowadzącej do wytworzenia skrzepu) oraz fibrynolizy (procesu rozpuszczania skrzepu). Ich celem jest wyjaśnienie przyczyn nadmiernego krwawienia lub skłonności do zakrzepicy.
Badania układu krzepnięcia:
Ocena płytek krwi (hemostaza pierwotna):
- ocena liczby płytek krwi (analizatory hematologiczne lub metody mikroskopowe),
- ocena adhezji płytek krwi (np. PFA-100),
- ocena agregacji płytek krwi,
- ocena degranulacji płytek krwi,
- ocena struktury oraz funkcji płytek krwi (cytometria przepływowa);
Przesiewowe badanie osoczowego układu krzepnięcia:
- czas protrombinowy (PT) – ocenia zewnątrzpochodną (droga aktywowana przez połączenie odsłoniętego z uszkodzonego naczynia krwionośnego czynnika tkankowego z czynnikiem VII) i wspólną drogę układu krzepnięcia, wyrażony w sekundach oraz jako INR – międzynarodowy znormalizowany współczynnik czasu protrombinowego,
- czas częściowej tromboplastyny po aktywacji (APTT) – ocenia wewnątrzpochodną i wspólną drogę układu krzepnięcia, wyrażony w sekundach,
- fibrynogen (czynnik krzepnięcia I) – białko produkowane przez wątrobę, w wyniku jego przekształcenia powstaje nierozpuszczalna fibryna – skrzep, ocenia się jego stężenie wyrażone w gramach/litr,
- czas trombinowy – ocenia wspólną drogę krzepnięcia krwi, wyrażony w sekundach;
Badania w kierunku wrodzonych oraz nabytych skaz krwotocznych (skłonności do krwawień):
- ocena aktywności czynników krzepnięcia,
- ocena obecności i miana inhibitorów czynników krzepnięcia,
- badanie obecności krążącego antykoagulantu;
Diagnostyka trombofilii (zakrzepicy):
- D-dimery,
- antytrombina,
- białko C,
- białko S.
Wskazania do wykonania przesiewowych badań z zakresu koagulologii:
- zabiegi operacyjne,
- problemy z przedłużającym się, samoistnym krwawieniem (nadmierne siniaczenie, wybroczyny na skórze, obfite miesiączki, wydłużone krwawienie po zranieniach),
- skłonność do zakrzepów i zatorów (rodzinne występowanie chorób zakrzepowo-zatorowych, u kobiet przed oraz w trakcie antykoncepcji /terapii hormonozastępczej).
Jeden z testów koagulologicznych, czas protrombinowy (PT), stanowi ważny parametr pozwalający monitorować pacjentów leczonych doustnymi antykoagulantami-warfaryna, acenokumarol (po operacjach serca, z żylną chorobą zatorowo-zakrzepową). Kontrolowanie wartości INR pozwala na dobranie odpowiedniej dawki leku, jednocześnie zapobiegając powstawaniu powikłań zakrzepowych (niski INR) oraz krwawień (wysoki INR). Natomiast test APTT wykorzystywany jest do monitorowania pacjentów leczonych heparyną.
W przypadku otrzymania nieprawidłowych wyników badań przesiewowych konieczne jest wykonanie specjalistycznych badań (np. oceny aktywności czynników krzepnięcia). Lekarz, przeprowadzając szczegółowo wywiad z pacjentem oraz oceniając występujące objawy kliniczne, decyduje, które z badań są niezbędne do wykonania w celu poznania przyczyny występujących zaburzeń.
Jak wyglądają badania koagulologiczne?
W przypadku badań koagulologicznych bardzo istotne znaczenie i wpływ na wynik ma przygotowanie pacjenta do badania. Na badanie należy zgłosić się:
- będąc na czczo,
- w godzinach porannych,
- będąc wypoczętym (nie wykonywać nadmiernego wysiłku fizycznego w dniu poprzedzającym badanie),
- po uprzednim zastosowaniu diety niskotłuszczowej/lekkostrawnej w dniu poprzedzającym wykonanie badania (oraz nie należy palić papierosów co najmniej do dwóch godzin przed pobraniem).
Należy pamiętać o wpływie na wynik badań z zakresu koagulologii różnych czynników, takich jak:
- faza cyklu miesięcznego u kobiet w wieku rozrodczym (nieznaczne wahania zależne od fazy cyklu),
- menopauza (niewielki wzrost fibrynogenu),
- dieta.
Materiałem wykorzystywanym do badania jest osocze krwi żylnej pobranej na czczo. Materiał ten uzyskuję się poprzez umieszczenie pobranej krwi w probówce zawierającej specjalny antykoagulant – cytrynian (środek hamujący proces krzepnięcia krwi) w ściśle określonej objętości (stosunek krwi do antykoagulantu wynosi 9:1). Następnie próbkę wraz z pobraną krwią umieszcza się w wirówce. Po odwirowaniu próbki w ściśle określonych warunkach otrzymujemy materiał, który rozdzielony jest na osocze (wykorzystywane do badania) oraz krwinki czerwone.
Tak przygotowany materiał pobrany od pacjenta wykorzystywany jest do wykonania zleconych badań. Testy wykonywane są za pomocą metod półautomatycznych oraz automatycznych.
Ogromny wpływ na wynik badań koagulologicznych ma proces pobierania krwi przeznaczonej do badania. Nieprawidłowe pobranie krwi (np. zbyt długo zaciśnięta staza, skrzep w strzykawce lub próbce, mikroskrzepy, nieprawidłowy stosunek objętościowy krwi do antykoagulantu) w istotny sposób działa na oznaczenie, co skutkuje otrzymaniem zafałszowanych wyników (stąd mogą wynikać niewyjaśnione różnice między oznaczeniami wykonanymi w materiale uzyskanym z dwóch niezależnych pobrań).
Każdy otrzymany wynik należy skonsultować z lekarzem. Interpretacja wyników badań układu krzepnięcia wymaga jednoczesnej analizy towarzyszących objawów klinicznych.