Nasz organizm to skomplikowana maszyna funkcjonująca dzięki całej gamie narządów, naczyń, mięśni. Kontrolują go impulsy nerwowe, ale także hormony – różnego rodzaju cząsteczki, które regulują pracę wszystkich układów. Wpływają na gospodarkę wodną, elektrolitową, odpowiadają za naszą rozrodczość, wzrost czy reakcje stresowe. Hormony są jedną z istotniejszych kwestii kiedy mowa o płodności, cyklu miesiączkowym czy ciąży. Jednym z nich jest oksytocyna wpływająca m.in. na przebieg akcji porodowej.
Co to jest oksytocyna?
Jest to hormon zbudowany z aminokwasów. Wytwarzany jest w strukturach podwzgórza w mózgu, a następnie przekazywany do przysadki mózgowej, gdzie zostaje zmagazynowany i stąd wydzielany w momencie, gdy następuje taka potrzeba. Jest ona jednym z hormonów koniecznym do kurczenia się macicy w trakcie porodu. Odpowiada także za proces wydzielania pokarmu u kobiet karmiących piersią. Jest nazywana także hormonem przywiązania lub przytulania, odpowiada bowiem za reakcje w mózgu związane z odczuwaniem miłości i bliskości.
Jak działa oksytocyna?
Oksytocyna uwalniana jest z przysadki pulsacyjnie. Uwalniana jest do organizmu i posiada ona specjalny receptor, przez który jest możliwe jej działanie na różne organy i wywołanie konkretnego efektu. Receptory oksytocynowe znajdują się głównie w mięśniu macicy oraz sutkach, to tam bowiem ukierunkowuje swoje działanie ten hormon. Receptory te działają poprzez zmianę stężeń wapnia. Następuje jego wzrost poziomu wewnątrzkomórkowego, co wywołuje szereg reakcji końcowo prowadzących do skurczu mięśnia. W trakcie porodu oksytocyna pobudza skurcze macicy, wywołuje je także na tej samej zasadzie w przypadku poronienia. Działa także na komórki gruczołów mlecznych – dzięki niej dochodzi do skurczu przewodów mlekowych i wytryśnięcia mleka w celu karmienia.
Podawanie oksytocyny
Oksytocyna jest nie tylko hormonem produkowanym w organizmie, ale bywa też podawana jako lek. Podajemy ją w celu przyspieszenia akcji porodowej i wzmocnienia skurczy, by pomóc obkurczyć się macicy po porodzie.
Zapamiętaj: Oksytocyna uwalniana jest z przysadki pulsacyjnie. Uwalniana jest do organizmu i posiada ona specjalny receptor, przez który jest możliwe jej działanie na różne organy i wywołanie konkretnego efektu.
Podaje się ją także w atonii macicy i w przypadku krwotoku – gdy po porodzie macica nie obkurcza się sama – oksytocyna wspomaga ten proces. Stosuje się ją w indukcji porodu – gdy nie rozpoczyna się on samoistnie i musimy go wywołać np. gdy konieczne jest zakończenie ciąży z powodu rzucawki, cukrzycy, konfliktu serologicznego. Może być też podawana, gdy dochodzi do poronienia, ale płód nie zostanie wydalony w całości. Używana jest także w tzw. teście oksytocynowym, gdy ocenia się płodowo-łożyskową wydolność, reakcje na oksytocynę i kurczliwość macicy. Dawki dobiera się zależnie od sytuacji, a jedyną drogą podania są wstrzyknięcia dożylne i domięśniowe.
Oksytocyna w ciąży
Fizjologiczne stężenie oksytocyny rośnie w czasie ciąży. Szczytową wartość osiąga przed porodem, gdy to właśnie oksytocyna zaczyna inicjować czynność skurczową macicy. Podawana przez lekarza jest w ciąży tylko w trakcie wykonywania testu oksytocynowego. Przeprowadza się go zwykle pod sam koniec ciąży. Płód kontrolowany jest przy pomocy KTG i po podaniu oksytocyny ocenia się jego stan, zmiany rytmu serca i występowanie skurczów macicy. Mimo, że sam test nie powinien kończyć się wywołaniem porodu, często zdarza się taka sytuacja. Jest on jednak ważny, w celu określenia ryzyka potencjalnych komplikacji w trakcie porodu.
Oksytocyna podczas porodu
Wyrzut naturalnej oksytocyny inicjuje skurcze macicy, a to pozwala na rozpoczęcie porodu. W trakcie jednak jest często podawana też we wlewie, by przyspieszyć akcję porodową. Używa się jej także, gdy wystąpi atonia macicy. Po urodzeniu dziecka zdarza się, że macica nie kurczy się, co może wywołać groźne dla życia matki krwawienie – to właśnie nazywamy atonią. Podanie dodatkowej dawki oksytocyny może pomóc w tej sytuacji. Wykorzystujemy ją także w ciąży przenoszonej – po 42 tygodniu. W związku z tym, że jeśli brak jest przeciwwskazań, preferowaną drogą porodu jest poród siłami natury – w pierwszej kolejności właśnie taki próbujemy wywołać poprzez podanie oksytocyny. Jeśli ten, jak i inne sposoby na indukcję porodu nie są skuteczne – dopiero w drugiej kolejności decydujemy się na cesarskie cięcie.
Wywoływanie porodu oksytocyną
Jak już wspomniano można wywołać poród za pomocą oksytocyny w wielu sytuacjach. Jedną z nich jest ciąża przenoszona. Inne to konieczność wywołania porodu przedwcześnie ze względu na zagrożenie dla dziecka lub matki.
Czy wiesz że: oksytocyna w niewielkim stopniu hamuje także wydalanie moczu, tym samym zwiększa ciśnienie krwi? Jednym z powikłań w trakcie jej użycia jest właśnie gwałtowny wzrost ciśnienia, dlatego ten parametr powinien być kontrolowany przy podawaniu.
Dzieje się tak w przypadku rzucawki, chorób układu krążenia, zaburzeń nerek, konfliktu serologicznego, przy przedwczesnym pęknięciu pęcherza płodowego lub z powodu krwawienia. Wywołuje się nią poród również, jeżeli niestety dziecko zmarło wewnątrzmaciczne lub ma ciężkie wady i chcemy spowodować poronienie. Działania niepożądane u matki, które mogą pojawić się w trakcie jej stosowania to reakcje alergiczne, do najgroźniejszej spośród nich – reakcji anafilaktycznej. Mogą pojawić się bóle głowy, zaburzenia rytmu serca, krzepnięcia, nadciśnienie lub zaburzenia żołądkowo-jelitowe. Natomiast u dziecka może dojść do spadku stężenia sodu we krwi, arytmie, wylewy krwi do siatkówki czy urodzenie w zamartwicy (czyli z niewydolnością krążeniowo-oddechową). Jak każda substancja, oksytocyna niesie sobą ryzyko, jednak zdarzają się one raczej rzadko. Należy też pamiętać, że ciężko oddzielić powikłania po oksytocynie, od tych które zdarzają się w trakcie powikłanego porodu – a właśnie w trakcie takich, np. gdy nie mamy wystarczającej czynności skurczowej macicy, używamy oksytocyny.
Jak szybko działa oksytocyna?
Oksytocyna podawana dożylnie działa natychmiast, a w organizmie utrzymuje się krótko. Dlatego zazwyczaj nie podaje się jej w jednorazowym wstrzyknięciu, a we wlewie – by dłużej podawana – dłużej utrzymywała swój efekt. Przy podaniu domięśniowym efekt osiągany jest po ok. 3-5 minut, a hormon utrzymuje się w organizmie około 2-3 godzin. Jest metabolizowany przez nerki i wątrobę i dość szybko usuwany z organizmu.
Hormony to bardzo ważne cząsteczki zarządzające niejako pracą całego organizmu. Dzięki postępowi medycyny potrafimy oddziaływać na nie, a także pozyskiwać je i podawać dodatkowo – wykorzystujemy to w przypadku leczenia sterydami, antykoncepcji hormonalnej, czy właśnie przy podawaniu oksytocyny. Ten niepozorny hormon może uratować życie np. w przypadku krwotoku, ułatwić poród, a także jest ważnym elementem badań diagnostycznych.