Bóle mięśniowo-stawowe to powszechna dolegliwość, z którą boryka się okresowo lub przewlekle znaczna część społeczeństwa. Dotyczyć one mogą konkretnego obszaru ciała lub być uogólnione, częściej wówczas doprowadzając do różnego stopnia ograniczenia mobilności. Mogą one być związane z brakiem przygotowania do intensywnych ćwiczeń, potocznie zwane są wtedy “zakwasami”. Wynikać mogą z tymczasowo przebiegających infekcji lub być jednym z objawów toczącego się przewlekłego procesu chorobowego. Jedną z takich chorób jest polimialgia reumatyczna. Czym jest ta tajemniczo brzmiąca choroba? Jak rozpoznać ją spośród wielu innych przyczyn bólu? Jak wygląda jej leczenie i rokowania w przebiegu tej choroby?
Co to jest polimialgia reumatyczna?
Polimialgia reumatyczna jest to zespół objawów chorobowych, które w znacznym stopniu mogą ograniczać codzienną aktywność chorego. Jest jedną z częstszych chorób reumatycznych występujących u osób w podeszłym wieku, ze szczytem zachorowań powyżej 50 roku życia, częściej rozpoznawaną u kobiet. Szacuje się, iż w Europie choruje na nią około 52 na 100 tys. Europejczyków. Rozpoznanie tej choroby nastręcza niejednokrotnie wielu trudności, gdyż jej objawy są mało charakterystyczne i mogą wskazywać na wiele innych jednostek chorobowych o podobnym przebiegu.
Objawy polimialgii reumatycznej
Głównym objawem omawianej choroby jest początkowo jednostronny, następnie obustronny, ból mięśni, który dotyczy głównie mięśni okolic barków, szyi, karku oraz bioder i miednicy. Niejednokrotnie utrudnia on choremu wykonywanie czynności związanych z użyciem tych grup mięśni. Chorzy ci skarżą się na przykład na problemy z wchodzeniem po schodach, wstawaniem z pozycji siedzącej czy też czesaniem włosów lub wyjmowaniem przedmiotów z wyżej położonych półek. Ból oraz dołączające się do niego uczucie sztywności, mają charakter zapalny, co oznacza, iż pojawiają się zwłaszcza po dłuższym okresie bezruchu, na przykład po nocnym odpoczynku oraz w nocy i trwają ponad pół godziny, a nawet powyżej godziny. Sztywność dotyczy tych samych okolic ciała, co ból, że szczególnie częstym występowaniem w obrębie mięśni szyi. Ból i sztywność poranna co najmniej dwóch wymienionych okolic ciała, jeżeli trwa dłużej niż jeden miesiąc, skłania do diagnostyki w kierunku polimialgii.
W przebiegu tej choroby występują także mało charakterystyczne dolegliwości ogólne, takie jak przewlekłe zmęczenie, spadek masy ciała, stany podgorączkowe czy obniżenie nastroju włącznie z depresją. U chorych na polimialgię reumatyczną wystąpić mogą dodatkowo objawy zapalenia stawów, zwłaszcza dużych stawów kończyn górnych czy dolnych, takie jak ból, obrzęk czy ograniczenie ruchomości w danym stawie. U części osób pojawia się także ciastowaty obrzęk dłoni i stóp. Nazwa obrzęku wynika z faktu, iż po uciśnięciu obrzękniętej okolicy przez kilka sekund pozostaje w niej zagłębienie. Obrzęki te, zwłaszcza jeżeli dotyczą stóp, są podobne do występujących u pacjentów z chorobami nerek czy wątroby.
U części osób z polimialgią reumatyczną współwystępuje inna choroba, zwana olbrzymiokomórkowym zapaleniem tętnic. Należy ona do grupy chorób autoimmunologicznych, a więc takich, gdzie organizm tworzy wadliwe przeciwciała atakujące własne tkanki. W jej przebiegu dochodzi do uszkodzenia ścian dużych tętnic, często tętnic okolicy głowy i szyi, co objawia się między innymi bólami głowy, żuchwy, zaburzeniami widzenia, czy innymi objawami neurologicznymi. Choroba ta jest niebezpieczna, gdyż może doprowadzić nawet do całkowitej utraty wzroku. Dlatego każdego chorego z rozpoznaną polimialgią reumatyczną należy bacznie obserwować celem szybkiego wyłapania objawów wskazujących na możliwy rozwój olbrzymiokomórkowego zapalenia tętnic, celem szybkiego wdrożenia leczenia sterydami, które może zapobiec trwałym następstwom choroby.
Jakie są przyczyny polimialgii reumatycznej?
Przyczyny polimialgii nie są do końca poznane. Przypuszcza się, iż choroba może mieć podłoże genetyczne oraz charakter autoimmunologiczny, co znaczy, iż organizm wytwarza nieprawidłowe przeciwciała skierowane przeciwko tkance mięśniowej. Podłożem objawów jest przewlekły stan zapalny, na co wskazują zmiany w badaniach laboratoryjnych, omówione w dalszej części artykułu. Naukowcy uważają, iż czynnikiem inicjującym rozpoczęcie procesu chorobowego w organizmie może być przebycie infekcji wirusowej.
Diagnostyka polimialgii reumatycznej
Ważnym elementem diagnostyki są badania laboratoryjne. Najważniejszym wskaźnikiem, który należy oznaczyć, jest OB, a więc odczyn Biernackiego. Jest to parametr, który przedstawia prędkość opadania elementów składowych naszej krwi (dokładnie krwinek czerwonych) na dno naczynia podczas wirowania próbki krwi pobranej z żyły. Im dłuższą drogę przebędą krwinki w danej jednostce czasu, tym większe OB. Duże wartości OB są charakterystyczne dla przewlekłych chorób zapalnych, a w przebiegu polimialgii reumatycznej wartości OB często są większe niż 100 mm na 1 godzinę.
Zapamiętaj: Podstawowymi lekami stosowanymi w terapii polimialgii są glikokortykosteroidy, powszechnie znane jako sterydy.
Dodatkowo w badaniach laboratoryjnych zwracać uwagę mogą inne nieprawidłowości, takie jak podwyższone stężenie białka CRP i fibrynogenu, niedokrwistość, czyli anemia, oraz zwiększona liczba płytek krwi, które to parametry wskazują na toczący się w organizmie proces zapalny. Badanie USG lub rezonans magnetyczny mogą być pomocne celem uwidocznienia zapalenia toczącego się stawach, które, jak wspomniano, mogą czasami być zajęte w przebiegu choroby. W toku diagnostyki niezbędne jest wykluczenie innych jednostek chorobowych, które mogłyby być przyczyną podobnych objawów. Do chorób, które należy wykluczyć, należą między innymi:
- choroba zwyrodnieniowa stawów,
- dyskopatie, a więc przemieszczenia krążków między kręgami kręgosłupa, zwłaszcza szyjnego, które mogą dawać silne dolegliwości bólowe szyi i karku, imitując te występujące w przebiegu polimialgii,
- zapalenie skórno-mięśniowe i wielomięśniowe,
- polekowe uszkodzenie mięśni, na przykład w trakcie leczenia statynami (popularne leki w terapii hipercholesterolemii),
- zapalenia stawów, w tym reumatoidalne,
- choroby nowotworowe,
- choroby kości,
- niedoczynność tarczycy,
- depresja.
Jednym z kluczowych etapów diagnozowania polimialgii reumatycznej, niezbędnym do potwierdzenia jej istnienia u chorego, jest także stwierdzenie poprawy stanu pacjenta po podaniu sterydu w odpowiedniej dawce. Jeżeli nasilenie objawów szybko maleje po zastosowaniu leku, wówczas możemy z dużą pewnością stwierdzić, że mamy do czynienia z tą jednostką chorobową.
Leczenie polimialgii reumatycznej -na czym polega?
Podstawowymi lekami stosowanymi w terapii polimialgii są glikokortykosteroidy, powszechnie znane jako sterydy. Steryd podaje się początkowo doustnie przez 2-4 tygodnie, gdyż bardzo szybko w tym czasie uzyskuje się zmniejszenie nasilenia bólu i sztywności. Jeżeli nie osiągnie się oczekiwanego efektu, można zwiększyć dawkę leku, jednakże brak efektu leczenia sterydem skłania do wykluczenia polimialgii jako przyczyny dolegliwości chorego i poszukiwania innego źródła jego objawów. Jeżeli leczenie jest skuteczne, kontynuuje się je przez około rok do dwóch lat. Z racji długotrwałego przyjmowania sterydów należy pamiętać o licznych skutkach ubocznych działania tych leków i stosowaniu profilaktyki owych powikłań leczenia, takich jak suplementacja witaminy D celem zmniejszenia ryzyka osteoporozy, czy stosowanie inhibitorów pompy protonowej, aby ochronić śluzówkę żołądka przed chorobą wrzodową. Jeżeli istnieje duże ryzyko wystąpienia owych niepożądanych działań lub pacjent choruje już na chorobę, której objawy mogłyby zostać nasilone przez stosowanie sterydów, dołącza się inny lek. Najczęściej jest to metotreksat, z jednoczesną suplementacją kwasu foliowego, ponieważ metotreksat może zmniejszać jego ilość w organizmie. Dodatkowo, w przebiegu nasilonych dolegliwości bólowych, zaleca się chorym doraźne przyjmowanie powszechnie znanych niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Niezwykle ważne pozostaje wsparcie fizjoterapeuty, który jeżeli chory tego wymaga, pomoże mu w rehabilitacji, a także psychologa lub psychiatry w razie wystąpienia objawów depresji, która może rozwinąć się w przebiegu choroby.
Dieta przy polimialgii reumatycznej
Jak wspomniano, główną grupą leków stosowanych w leczeniu chorych na polimialgię są sterydy. Bardzo ważną kwestią więc jest zadbanie o prawidłowe nawyki żywieniowe u osoby leczonej sterydami. Powszechnie wiadomo, iż stosowanie sterydów wiąże się z ryzykiem rozwoju takich chorób jak nadciśnienie tętnicze czy cukrzyca. Prawidłowe odżywianie oraz odpowiednia aktywność fizyczna mogą w dużym stopniu zredukować to ryzyko. Ważne jest więc spożywanie stałej liczby posiłków, około 4-5, o regularnych porach, bez przysłowiowego “podjadania” pomiędzy nimi, dieta bogata w warzywa, ograniczenie spożycia cukrów prostych, znajdujących się głównie w słodyczach i słodkich napojach, nasyconych kwasów tłuszczowych, zawartych w produktach pochodzenia zwierzęcego oraz alkoholu.
Czym grozi nieleczona polimialgia reumatyczna?
Zmiany zapalne w mięśniach zajętych przez toczącą się chorobę mogą u nieleczonych osób prowadzić do trwałych, nieodwracalnych następstw. Długotrwały stan zapalny mięśni może doprowadzać do ich zaniku, a w konsekwencji do powstawania przykurczów, które mogą trwale deformować wygląd zajętych okolic ciała. Stan ten może także dla chorego równać się znacznemu stopniu niepełnosprawności fizycznej i dużym ograniczeniem codziennej aktywności.
Czy wiesz że: do tej pory nie poznano jednej, konkretnej przyczyny rozwoju polimialgii reumatycznej?
Polimialgia reumatyczna może być przyczyną uciążliwych dolegliwości, które w znaczącym stopniu mogą wpływać na różne sfery życia chorego. Istotne jest wczesne rozpoznanie choroby i wdrożenie leczenia sterydami, które pozostaje najskuteczniejszą metodą leczenia. Niezwykle ważne jest wczesne skierowanie pacjenta przez lekarza rodzinnego do specjalisty reumatologa, który pokieruje diagnostyką i zapewni choremu zarówno leczenie, jak i pomoc psychologa czy fizjoterapeuty.